بحران آینده اردبیل؛ بیلان منفی سفره‌های آب زیرزمینی / راهکار افزایش منابع آبی شمال غرب ایران چیست؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * اینکه بشنویم اردبیل با کم آبی مواجه شده، عجیب است؛ این استان را به کوهستان هایش می‌شناسیم و رودخانه‌هایی که به دریای خزر می‌ریزند. اراضی وسیع کشاورزی با خاک حاصلخیز و مرغوب هم از ویژگی‌های دیگر این استان است. شرکت کشت و صنعت مغان که آوازه تجهیزات و محصولات آن در همه دنیا پیچیده، در این استان واقع است. شهر اردبیل در دامنه کوه سبلان بنا شده و ارتفاع آن از سطح دریا بیشتر از ۱۰۰۰ متر تخمین زده می‌شود.

آب و هوای آن که متأثر از جریان‌های هوایی از مدیترانه و سیبری است، باعث بارش‌های چشمگیر، به ویژه در زمستان و به صورت برف شده است. اما کارشناسان می‌گویند کم آبی به این استان پرآب و سرسبز هم رسیده است.

کم‌آبی؛ بحران جدی در اردبیل

مساله کم آبی در اردبیل چند سالی است شروع شده است و اگر با بی توجهی مسئولان مواجه شود، تبدیل به بحرانی جدی می‌شود. کم آبی در اردبیل تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و کاهش چشمگیر بارش‌ها رخ داد و می‌تواند زندگی کشاورزان و دامداران این استان را دچار چالش‌های جدی کند. از طرف دیگر، با توجه به کشت برخی محصولات استراتژیک مانند گندم، کلزا و ... کم آبی در استان اردبیل تأمین مواد غذایی و گیاهی اولیه در کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد.

براساس اسناد رسمی که از سوی شرکت آب منطقه‌ای اردبیل منتشر شده، بارش در این استان بین ۳۱ استان کشور جایگاه بیست و نهم را دارد. در واقع بارندگی در اردبیل نسبت به سال‌های گذشته حدود ۴۵ درصد کاهش داشته است. از سوی دیگر، کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای در اردبیل می‌گویند روان آب‌ها و ذخایر زیرزمینی هم در اردبیل کاهش چشمیگری داشته است. به گفته این ککارشناسان پنج برابر ظرفیت استاندارد از دشت اردبیل آب برداشت شده و همین امر باعث شده تا دشت اردبیل نشست کند.

استاندارد برداشت آب از دشت اردبیل ۱۳۰ میلیون مترمکعب اعلام شده درحالیکه طی چند سال اخیر از این منابع آبی بیش از ۶۳۲ میلیون مترمکعب آب برداشته شده است. حتی آب ذخیره شده پشت سد‌های اردبیل نیز نمی‌تواند در این مدت کم، کاهش منابع آبی زیرزمینی را در اردبیل جبران کند. در واقع کشاورزان و صنعت گران اردبیلی سهم آب ۵ سال آینده این استان را هم مصرف کرده اند.

کاهش ۱۲ متری آب سفره‎‌های زیرزمینی در اردبیل

معاون حفاظت و بهره برداری آب منطقه‌ای اردبیل در تیرماه امسال اعلام کرده که آب سفره‌های زیرزمینی این استان ۱۲ متر کاهش پیدا کرده است. به طوری که از ۵۰ سال گذشته تاکنون هر سال ۲۴ سانتی متر از ارتفاع آب این منابع آبی کاسته شده است؛ بنابراین تاکنون حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب کسری آب در سفره‌های آب زیرزمینی استان اردبیل ایجاد شده است.

یکی از اثرات مهم کاهش حجم آب‌های زیرزمینی، شور شدن آب است. بالا رفتن مقدار شوری آب، آن را برای امور کشاورزی غیرقابل استفاده می‌کند. در این شرایط آب حتی اگر باشد، به کار کشاورزان نمی‌آید؛ مگر اینکه دولت برای حمایت از کشاورزی، هزینه‌های گزاف تصفیه آب را به عهده گیرد.

پلمپ چاه‌ها به تنهایی کافی است؟

با این حال، مسئولان آب منطقه‌ای استان اردبیل راهکار بازگشت آب به سفره‌های آب زیرزمینی را جلوگیری از برداشت آب می‌دانند. آب منطقه‌ای اردبیل هزار و ۹۰۰ دستگاه کنتور هوشمند در چاه‌های اردبیل نصب کرده تا بر میزان برداشت از چاه‌ها را برآورد کرده و اجازه برداشت بیشتر را ندهد.

اما به نظر می‌رسد حل بحران آب به یک سلسله اقدامات از سوی نهاد‌های حاکمیتی نیاز دارد؛ روش جلوگیری از برداشت آب، شاید اولین گام برای بازذخیره منابع آبی باشد، اما اگر صرفا به این اقدام اکتفا شود، چاره ساز نخواهد بود. معیشت کشاورزان به آب وابسته است؛ اگر چاه‌ها بسته شود، محصول زارعی کم می‌شود و زندگی بخش مهمی از جامعه به خطر می‌افتد. به همین دلیل است که در کنار بستن خروجی چاه‌ها و قنات‌های آب، باید به دنبال راه‌هایی برای کاهش مصرف آب در کشاورزی باشیم. از سوی دیگر نیاز است که شرکت‌های بزرگ کشت و صنعت که بخش زیادی از اراضی کشاورزی اردبیل را به خود اختصاص داده اند، باید در کاهش مصرف آب پیشگام باشند. در واقع تجهیزات کشاورزی که در شرکت‌های کشت و صنعت مغان و پارس آباد به قدری هست که بتوانند الگوی مصرف خود را در کشاورزی اصلاح کنند و البته به کشاورزان محلی و عشایر هم الگوی مصرف بهینه آب را آموزش داده و تجهیزات لازم را در اختیار آنان قرار دهند.