اسرار زیر آب: ۸ حقیقت جالب از زیردریایی‌ها و قدرت زیرسطحی ایران و کشورهای جهان
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زیردریایی‌ها از جمله شگفت‌انگیزترین اختراعات بشر در حوزه نظامی و اکتشافات دریایی هستند. این غول‌های آهنین که در اعماق اقیانوس‌ها پنهان می‌شوند، نقش مهمی در تاریخ جنگ‌ها، اکتشافات علمی و حتی فرهنگ عامه ایفا کرده‌اند. در این گزارش، به بررسی ۸ فکت جالب و کمتر شنیده‌شده درباره زیردریایی‌ها می‌پردازیم که احتمالاً تا به حال از آن‌ها بی‌اطلاع بوده‌اید. همچنین، با توجه به اهمیت موضوع در ایران به بررسی کلی عملیاتی شدن زیردریایی ها در ایران پرداختیم.
۱. زیردریایی‌ها قدیمی‌تر از چیزی هستند که فکر می‌کنید
شاید تصور کنید که زیردریایی‌ها اختراعی مربوط به قرن بیستم و دوران جنگ‌های جهانی هستند، اما تاریخچه این وسایل نقلیه زیرآبی به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. اولین ایده‌های مربوط به زیردریایی به قرن هفدهم میلادی و حتی قبل از آن برمی‌گردد. در سال ۱۶۲۰، یک مخترع هلندی به نام کورنلیوس دربل (Cornelius Drebbel) اولین زیردریایی قابل استفاده را طراحی کرد. این زیردریایی چوبی که با نیروی پارو کار می‌کرد، توانست در رودخانه تیمز در لندن به عمق ۴ تا ۵ متری فرو رود. این اختراع اگرچه بسیار ابتدایی بود، اما پایه‌ای برای توسعه زیردریایی‌های آینده شد.
جالب‌تر اینکه در متون تاریخی از ایران باستان و یونان باستان نیز اشاره‌هایی به وسایل نقلیه زیرآبی شده است. به عنوان مثال، در داستان‌های اسکندر مقدونی آمده است که او از یک محفظه شیشه‌ای برای مشاهده اعماق دریا استفاده کرده بود. اگرچه این داستان‌ها بیشتر جنبه افسانه‌ای دارند، اما نشان‌دهنده تخیل و علاقه بشر به کاوش در اعماق آب‌ها از زمان‌های بسیار دور است.
۲. زیردریایی‌ها در جنگ داخلی آمریکا نقش کلیدی داشتند
وقتی صحبت از جنگ‌های تاریخی و زیردریایی‌ها می‌شود، اغلب ذهن‌ها به سمت جنگ جهانی اول و دوم می‌رود. اما آیا می‌دانستید که اولین استفاده موفقیت‌آمیز از زیردریایی در یک نبرد نظامی به جنگ داخلی آمریکا (۱۸۶۱-۱۸۶۵) بازمی‌گردد؟ زیردریایی H.L. Hunley که توسط کنفدراسیون (جنوب آمریکا) ساخته شده بود، در سال ۱۸۶۴ توانست یک کشتی جنگی اتحادیه به نام USS Housatonic را غرق کند. این اولین بار در تاریخ بود که یک زیردریایی موفق به نابودی یک کشتی دشمن شد.
با این حال، این موفقیت با هزینه سنگینی همراه بود. زیردریایی Hunley پس از حمله خود غرق شد و تمام خدمه آن جان باختند. این حادثه نشان‌دهنده خطرات عظیم کار با زیردریایی‌های اولیه بود که از نظر فناوری بسیار ابتدایی و غیرقابل اعتماد بودند. امروزه، بقایای این زیردریایی در موزه‌ای در کارولینای جنوبی نگهداری می‌شود و به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی دریایی شناخته می‌شود.
تصویر یادگاری گردشگران با باقی مانده این زیردریایی تاریخی
۳. زیردریایی‌های هسته‌ای می‌توانند سال‌ها زیر آب بمانند
یکی از شگفت‌انگیزترین پیشرفت‌ها در فناوری زیردریایی، توسعه زیردریایی‌های هسته‌ای است. این زیردریایی‌ها که از انرژی هسته‌ای برای تأمین نیروی خود استفاده می‌کنند، قادرند ماه‌ها و حتی سال‌ها زیر آب باقی بمانند بدون نیاز به سوخت‌گیری یا بازگشت به سطح آب. اولین زیردریایی هسته‌ای جهان، USS Nautilus بود که در سال ۱۹۵۴ توسط نیروی دریایی ایالات متحده به آب انداخته شد. این زیردریایی توانست در سال ۱۹۵۸ به قطب شمال سفر کند و به اولین وسیله نقلیه‌ای تبدیل شد که از زیر یخ‌های قطبی عبور کرد.
زیردریایی‌های هسته‌ای از یک راکتور کوچک هسته‌ای برای تولید انرژی استفاده می‌کنند که بخار لازم برای به حرکت درآوردن توربین‌ها را فراهم می‌کند. این فناوری نه تنها زمان حضور زیردریایی‌ها در دریا را به طور چشمگیری افزایش داده، بلکه آن‌ها را به ابزارهای استراتژیک مهمی در دوران جنگ سرد تبدیل کرده است. امروزه، کشورهایی مانند ایالات متحده، روسیه، چین و فرانسه از زیردریایی‌های هسته‌ای برای اهداف نظامی و بازدارندگی استفاده می‌کنند.
۴. زیردریایی‌ها می‌توانند در اعماقی باورنکردنی فعالیت کنند
یکی از جنبه‌های شگفت‌انگیز زیردریایی‌ها، توانایی آن‌ها در تحمل فشار عظیم آب در اعماق اقیانوس است. زیردریایی‌های نظامی مدرن می‌توانند به عمق صدها متر فرو روند، اما زیردریایی‌های تحقیقاتی حتی از این هم فراتر رفته‌اند. به عنوان مثال، زیردریایی Trieste در سال ۱۹۶۰ توانست به عمق ۱۰,۹۱۱ متری در گودال ماریانا، عمیق‌ترین نقطه اقیانوس آرام، برسد. این رکورد تا سال‌ها دست‌نخورده باقی ماند تا اینکه جیمز کامرون، کارگردان معروف، در سال ۲۰۱۲ با زیردریایی Deepsea Challenger به همان عمق سفر کرد.
برای تحمل چنین فشارهایی، بدنه زیردریایی‌ها از مواد بسیار مقاوم مانند تیتانیوم یا فولاد مخصوص ساخته می‌شود. همچنین طراحی کروی بخش‌هایی از زیردریایی که سرنشینان در آن قرار دارند، به توزیع یکنواخت فشار کمک می‌کند. این توانایی زیردریایی‌ها در کاوش اعماق، نقش مهمی در اکتشافات علمی و کشف گونه‌های جدید زیستی در اقیانوس‌ها داشته است.
۵. زیردریایی‌ها در جنگ سرد ابزار جاسوسی بودند
در طول جنگ سرد، زیردریایی‌ها به یکی از مهم‌ترین ابزارهای جاسوسی و نظارت تبدیل شدند. ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی از زیردریایی‌های خود برای جاسوسی از یکدیگر استفاده می‌کردند، از جمله شنود ارتباطات زیرآبی و ردیابی حرکات کشتی‌های دشمن. یکی از معروف‌ترین عملیات‌های جاسوسی زیردریایی، پروژه Azorian بود که در دهه ۱۹۷۰ توسط ایالات متحده انجام شد. در این عملیات، یک زیردریایی غرق‌شده شوروی به نام K-129 از عمق ۵ کیلومتری اقیانوس آرام بازیابی شد.
زیردریایی‌ها به دلیل توانایی پنهان شدن در اعماق آب، به ابزارهای ایده‌آلی برای جمع‌آوری اطلاعات حساس تبدیل شدند. این نقش همچنان در عصر مدرن ادامه دارد و زیردریایی‌ها به سیستم‌های پیشرفته سونار و حسگرهای الکترونیکی مجهز شده‌اند تا اطلاعات را بدون شناسایی شدن جمع‌آوری کنند.
۶. زندگی در زیردریایی چالش‌های روانی دارد
زندگی در یک زیردریایی، به‌ویژه در مأموریت‌های طولانی، می‌تواند از نظر روانی بسیار دشوار باشد. خدمه زیردریایی‌ها در فضایی تنگ و بسته، بدون دسترسی به نور خورشید و هوای تازه، برای هفته‌ها یا ماه‌ها زندگی می‌کنند. این شرایط می‌تواند منجر به استرس، اضطراب و حتی افسردگی شود. به همین دلیل، نیروی دریایی کشورها برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای برای آماده‌سازی روانی خدمه زیردریایی‌ها دارند.
علاوه بر این، خدمه باید با برنامه‌های زمانی غیرمعمول کنار بیایند. در بسیاری از زیردریایی‌ها، به جای چرخه ۲۴ ساعته، از چرخه ۱۸ ساعته استفاده می‌شود که شامل ۶ ساعت کار، ۶ ساعت استراحت و ۶ ساعت فعالیت‌های دیگر است. این برنامه به منظور حفظ کارایی خدمه در شرایطی طراحی شده که روز و شب در زیر آب معنایی ندارد.
۷. زیردریایی‌ها نقش مهمی در اکتشافات علمی دارند
اگرچه زیردریایی‌ها اغلب با کاربردهای نظامی مرتبط هستند، اما نقش آن‌ها در اکتشافات علمی نیز غیرقابل انکار است. زیردریایی‌های تحقیقاتی مانند Alvin که توسط مؤسسه اقیانوس‌شناسی Woods Hole در ایالات متحده اداره می‌شود، به دانشمندان کمک کرده‌اند تا اسرار اعماق اقیانوس‌ها را کشف کنند. یکی از معروف‌ترین اکتشافات این زیردریایی، کشف بقایای کشتی تایتانیک در سال ۱۹۸۵ بود.
زیردریایی‌های تحقیقاتی همچنین به مطالعه اکوسیستم‌های عمیق دریایی، آتشفشان‌های زیرآبی و گونه‌های زیستی ناشناخته کمک کرده‌اند. این اکتشافات نقش مهمی در درک بهتر تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیط زیست دریایی داشته‌اند.
۸. زیردریایی‌ها در فرهنگ عامه جایگاه ویژه‌ای دارند
زیردریایی‌ها نه تنها در دنیای واقعی، بلکه در فرهنگ عامه نیز جایگاه ویژه‌ای دارند. از رمان‌های کلاسیک مانند "بیست هزار فرسنگ زیر دریا" نوشته ژول ورن گرفته تا فیلم‌های هالیوودی مانند "شکار اکتبر سرخ"، زیردریایی‌ها همیشه نمادی از ماجراجویی، رمز و راز و قدرت بوده‌اند. این تصویرسازی‌ها اغلب زیردریایی‌ها را به عنوان ابزارهایی مرموز و غیرقابل پیش‌بینی نشان می‌دهند که در اعماق پنهان شده‌اند.
این حضور در فرهنگ عامه به افزایش علاقه عمومی به زیردریایی‌ها و فناوری‌های دریایی کمک کرده است. بسیاری از موزه‌های دریایی در سراسر جهان، زیردریایی‌های تاریخی را به نمایش گذاشته‌اند و تورهای بازدید از این وسایل نقلیه زیرآبی، جذابیت زیادی برای گردشگران دارند.
نقش زیردریایی‌ها در نیروی دریایی ایران و تولید بومی این فناوری
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود در خلیج فارس و نزدیکی به تنگه هرمز، یکی از مهم‌ترین مناطق دریایی جهان، همواره به تقویت نیروی دریایی خود توجه ویژه‌ای داشته است. در این میان، زیردریایی‌ها به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در تأمین امنیت آب‌های سرزمینی و بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی، نقش مهمی در دکترین دفاعی ایران ایفا می‌کنند. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) و نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (ندسا) هر دو از ناوگان زیردریایی برای انجام مأموریت‌های مختلف استفاده می‌کنند.
تاریخچه حضور زیردریایی‌ها در ایران
حضور زیردریایی‌ها در نیروی دریایی ایران به دهه ۱۹۹۰ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که ایران سه فروند زیردریایی کلاس کیلو (Kilo-class) از روسیه خریداری کرد. این زیردریایی‌ها که با نام‌های طارق، نور و یونس شناخته می‌شوند، از نوع زیردریایی‌های دیزلی-الکتریکی هستند و قابلیت حمل اژدر و مین‌گذاری را دارند. این زیردریایی‌ها با توجه به عمق کم خلیج فارس، برای عملیات در این منطقه بسیار مناسب هستند و نقش مهمی در تقویت توان زیرسطحی ایران داشته‌اند. زیردریایی‌های کلاس کیلو به دلیل توانایی پنهان شدن در اعماق و انجام عملیات مخفیانه، به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای دفاعی در برابر تهدیدات دریایی شناخته می‌شوند.
توسعه و تولید زیردریایی‌های بومی در ایران
در سال‌های اخیر، ایران با تکیه بر توان داخلی و خودکفایی در صنایع دفاعی، گام‌های بلندی در طراحی و تولید زیردریایی‌های بومی برداشته است. این تلاش‌ها در راستای کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی و تقویت توان دفاعی کشور انجام شده است. از مهم‌ترین دستاوردهای ایران در این زمینه می‌توان به زیردریایی‌های کلاس غدیر و فاتح اشاره کرد که هر کدام ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی دارند.
زیردریایی کلاس غدیر:
این زیردریایی کوچک که به طور کامل در داخل ایران طراحی و ساخته شده است، برای عملیات در آب‌های کم‌عمق خلیج فارس و دریای عمان طراحی شده است. زیردریایی غدیر با طول حدود ۲۹ متر و وزن ۱۲۰ تن، به دلیل اندازه کوچک خود از قابلیت پنهان‌سازی بالایی برخوردار است و می‌تواند به راحتی در مناطق ساحلی و کم‌عمق فعالیت کند. این زیردریایی مجهز به اژدرهای ۵۳۳ میلی‌متری است و توانایی انجام مأموریت‌های شناسایی و تهاجمی را دارد. نیروی دریایی ارتش پاسداران انقلاب اسلامی از این زیردریایی‌ها به تعداد قابل توجهی بهره می‌برد و آن‌ها را به عنوان ابزاری مؤثر برای دفاع نامتقارن در برابر تهدیدات دریایی به کار می‌گیرد.
زیردریایی کلاس فاتح:
زیردریایی فاتح که به عنوان اولین زیردریایی نیمه‌سنگین بومی ایران شناخته می‌شود، در سال ۱۳۹۷ به ناوگان نیروی دریایی ارتش ملحق شد. این زیردریایی با طول ۴۸ متر و وزن حدود ۶۰۰ تن، از قابلیت‌های پیشرفته‌تری نسبت به کلاس غدیر برخوردار است. فاتح می‌تواند به عمق ۲۰۰ متر فرو رود و مأموریت‌های طولانی‌مدت را در آب‌های عمیق‌تر انجام دهد. این زیردریایی مجهز به سیستم‌های راداری و سونار پیشرفته، اژدر، موشک‌های کروز ضدکشتی و مین‌های دریایی است. فاتح به عنوان نمادی از پیشرفت ایران در فناوری زیردریایی‌سازی، توانایی انجام عملیات‌های تهاجمی و دفاعی در مقیاس بزرگ‌تر را فراهم کرده است.
زیردریایی کلاس بعثت (در دست طراحی):
علاوه بر زیردریایی‌های غدیر و فاتح، ایران در حال طراحی و توسعه زیردریایی‌های سنگین‌تر از کلاس بعثت است. این زیردریایی‌ها که وزن آن‌ها به بیش از ۱۰۰۰ تن می‌رسد، قرار است قابلیت‌های بیشتری از جمله حمل موشک‌های بالستیک را داشته باشند. اگرچه اطلاعات دقیقی از وضعیت کنونی این پروژه در دسترس نیست، اما اعلام شده که بعثت می‌تواند نقش مهمی در افزایش توان بازدارندگی دریایی ایران ایفا کند.
اهمیت استراتژیک زیردریایی‌های بومی
تولید زیردریایی‌های بومی در ایران از چند جهت حائز اهمیت است. اولاً، این دستاوردها نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر ایران در صنایع دفاعی و خودکفایی در تولید تجهیزات نظامی است. ثانیاً، با توجه به موقعیت استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز که یکی از مهم‌ترین مسیرهای انتقال انرژی جهان است، زیردریایی‌ها نقش کلیدی در حفاظت از منافع ملی ایران و تأمین امنیت این منطقه دارند. ثالثاً، زیردریایی‌های بومی با طراحی متناسب با شرایط جغرافیایی منطقه، توانایی انجام عملیات نامتقارن را به ایران می‌دهند که در برابر تهدیدات پیشرفته‌تر، یک مزیت استراتژیک محسوب می‌شود.
زیردریایی‌ها از زمان اختراع ابتدایی خود در قرن هفدهم تا به امروز، مسیری طولانی و پر از نوآوری را طی کرده‌اند. این وسایل نقلیه زیرآبی نه تنها در جنگ‌ها و استراتژی‌های نظامی نقش کلیدی داشته‌اند، بلکه در اکتشافات علمی و حتی فرهنگ عامه نیز تأثیرگذار بوده‌اند. در این گزارش، با ۸ فکت جالب درباره زیردریایی‌ها آشنا شدیم که از تاریخچه قدیمی آن‌ها تا چالش‌های روانی زندگی در زیر آب را پوشش می‌داد. همچنین، با تمرکز ویژه بر نیروی دریایی ایران، به بررسی نقش زیردریایی‌ها و دستاوردهای بومی این کشور در طراحی و تولید زیردریایی‌هایی مانند غدیر و فاتح پرداختیم.
اگرچه زیردریایی‌ها اغلب به عنوان ابَزارهای جنگ شناخته می‌شوند، اما پتانسیل آن‌ها در کمک به بشریت، از اکتشافات علمی گرفته تا حفاظت از محیط زیست، غیرقابل انکار است. در مورد ایران، توسعه زیردریایی‌های بومی نشان‌دهنده عزم این کشور برای تقویت توان دفاعی و حفاظت از منافع ملی در یکی از حساس‌ترین مناطق جهان است. در آینده، با پیشرفت فناوری، احتمالاً شاهد زیردریایی‌هایی خواهیم بود که حتی فراتر از تصورات کنونی ما عمل خواهند کرد، چه در سطح جهانی و چه در مقیاس تولیدات ملی.
