بررسی عجیب ترین نیروی دریایی دنیا که فقط یک شناور دارد/ مغولستان در حالی نیروی دریایی دارد که اصلا دریا ندارد!
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در جهان نظامی، معمولاً مفاهیمی همچون نیروی دریایی برای کشورهایی معنا پیدا میکند که مرزهای آبی گسترده‌ای دارند و حضور بر روی آب‌های آزاد برای حفاظت، تجارت یا حضور نظامی در عرصه بین‌الملل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حال تصور کنید کشوری که بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر از نزدیک‌ترین ساحل اقیانوس فاصله دارد و با هیچ دریای آزاد مرزی مشترک ندارد، خود را دارای نیروی دریایی بداند! این تصویر عجیب اما واقعی، به نام مغولستان گره خورده است؛ کشوری که ترکیبی از تاریخ، شوخ‌طبعی و واقعیت‌های ژئوپلتیک باعث شده تا «نیروی دریایی مغولستان» یکی از عجیب‌ترین پدیده‌های نظامی جهان باشد.
مغولستان؛ از امپراتوری چنگیزی تا امروزی بی‌ساحل
مغولستان در قلب آسیای میانه، روزگاری مرکز یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های خشکی‌محور تاریخ بود و چنگیزخان مغول نام آشنا و مقتدر آن، به نبردهای زمینی شهره بود. با این حال پس از فروپاشی امپراتوری و تعیین مرزهای جدید، مغولستان امروز به عنوان دومین کشور بزرگ محصور به خشکی در جهان، به هیچ کدام از دریاها و اقیانوس‌ها راه ندارد.
چرا با وجود اینکه دریا ندارد، نیروی دریایی تشکیل داده است؟
شاید برایتان سؤال پیش آید که اصلاً این نیروی دریایی چگونه شکل گرفته است. داستان از سال‌های نفوذ شوروی آغاز می‌شود. در دهه‌های نخست قرن بیستم، روسیه شوروی بنا به دلایل اقتصادی و راهبردی اقدام به توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل آبی بر روی تاج دریاچه خووسگل (Khovsgol) کرد؛ بزرگ‌ترین دریاچه مغولستان از نظر حجم و یکی از عمیق‌ترین دریاچه‌های جهان.
اینجا بود که ناوگان کوچکی شامل یک قایق یدک‌کش به نام سوخاباتار (Sukhbaatar) خلق شد؛ قایقی که در طول چند نسل به سوخاباتار III توسعه یافت. به تدریج واژه "نیروی دریایی مغولستان" وارد ادبیات رسمی و غیررسمی شد؛ نیرویی که اعضایش را چند خدمه و تنها یک قایق تشکیل می‌دهند و البته داستان‌های جالبی هم درباره آن نقل می‌شود:
سوخاباتار III؛ تنها ناو جنگی مغولستان! از میان خدمه این ناو فقط یک نفر شنا بلد است!
در مرکز این روایت قایقی قرار گرفته که نقش «ناوگان» نیروی دریایی مغولستان را ایفا میکند. سوخاباتار III عملاً یک قایق یدک‌کش کوچک است که کاربری آن، اغلب حمل بار و گاهی تفریحی است. گفته می‌شود خدمه این قایق تنها هفت نفرند و جالب اینکه تنها یکی از آنان شنا بلد است! این نکته بارها دست‌مایه رسانه‌ها و شوخی‌های جدی و طنز بوده است. حتی پرچم نیروی دریایی مغولستان نیز بر سکان این قایق نصب می‌شود و در برخی جشن‌های ملی، حضوری سمبلیک و نمادین پیدا میکند.
بررسی ماهیت نیروی دریایی مغولستان
واقعیت این است که نیروی دریایی مغولستان بیشتر نقش محافظ منابع محیطی (آبزیان و حیات وحش دریاچه)، ایمنی آبراهه‌ها، مبارزه با صیادی غیرقانونی، و همکاری در مأموریت‌های ویژه در منطقه اطراف دریاچه خووسگل را ایفا میکند. همچنین، در موارد وقوع بحران‌هایی همچون سیلاب یا مشکلات زیست‌محیطی، قایق‌ها و خدمه مذکور به کمک امداد ساکنان منطقه می‌شتابند
این نیروی کوچک، نماد هماهنگی نهادهای امنیتی و پلیس منطقه‌ای با نهادهای مدنی و محیط زیستی است. به همین دلیل، بر خلاف همتایانش در کشورهای ساحلی، بیش از آنکه کارکرد نظامی داشته باشد، ایفاگر نقشی نمادین و محافظت‌کننده است.
«نیروی دریایی تک‌قایقی»؛ شعار شوخی یا حقیقت؟
در محافل بین‌المللی، مغولستان به خاطر نیروی دریایی‌اش اغلب با عنوان «نیروی دریایی تک‌قایقی» (One-boat Navy) مشهور است. طنز ماجرا در این است که ملتی با تاریخی چنان بلندآوازه در اسب‌سواری و سپاه زمینی، حالا شهد پرچم‌داری تنها قایقی بر روی دریاچه‌ای محصور و دور از هر دریا را دارد. برخی رسانه‌های داخلی و خارجی، این موضوع را با شوخی و تمسخر مطرح می‌کنند؛ اما برای مردم مغولستان، وجود همین نماد اندک نیز نوعی ابراز هویت ملی، یادآوری دوران اقتدار امپراتوری است.
جایگاه نیروی دریایی در راهبرد امنیتی مغولستان
بر خلاف بسیاری از کشورها که عمر و هویت نظامی خود را با نیروی دریایی تعریف می‌کنند، مغولستان نیروی دریایی را به عنوان بخشی از نیروهای مسلح خود، در کنار نیروی زمینی و هوایی تعریف کرده و تلاش کرده با تأکید بر آب‌های داخلی و مدیریت منابع طبیعی، آمیختگی جالبی میان ضرورت عملی و جنبه نمادین بیافریند.
در راهبرد کلان دفاعی مغولستان، نیروی دریایی نقش واکنش در مواقع بحران (سیل، آتش‌سوزی یا سوانح زیست‌محیطی) و همچنین حفاظت از دارایی‌های آبی و منافع محیط‌زیستی را ایفا میکند.
در واقع نیروی دریایی مغولستان در حوزه عملیاتی مانند یک نیروی پلیس دریایی ایفای نقش میکند و مسولیت های محدودی را عهده دار شده است.
داستان نیروی دریایی مغولستان، افزون بر آنکه یک طنز جغرافیایی است، دارای بار معنایی مهمی نیز در عرصه سیاست، تاریخ و فرهنگ مغولستان است. کشوری که روزگاری امپراتوری‌اش تا سواحل دریای ژاپن و خاورمیانه امتداد داشت، امروز با تنها یک قایق، نمادین بودن را بر کارآمدی نظامی اولویت داده، و هویت ملی خود را حفظ کرده است.
نیروی دریایی یک قایقی مغولستان، شاید در عمل تأثیر چندانی بر معادلات ژئوپلتیک منطقه نداشته باشد، اما برای مردم مغولستان اهمیت بالایی دارد چرا که نمادی از روز های اوج امپراطوری مغول در جهان است. امپراطوری که شاید برای مردمان تحت ستم مغولان چندان جذاب نباشد اما مشخصاً روایت فتوحات چنگیز برای آن ها یادآوری دوران اوج کشورشان است.