«صندلی‌های خالی» چالشی جدی برای آموزش عالی کشور / چرا تمایل به تحصیل در رشته‌های پایه کاهش یافته؟ + فیلم
به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، «صندلی‌های خالی» و یا ظرفیت‌های خالی اصطلاحی است که از مدتی قبل در محافل دانشگاهی زیاد زمزمه می‌شود. از روسای دانشگاه‌ها گرفته یا وزیر علوم در مورد صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها حتما اظهار نظری در این خصوص بوده، اما وقتی از صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها صحبت می‌شود دقیقا در مورد کدام بخش از ظرفیت‌های خالی دانشگاه‌ها بحث می‌شود؟
چالش‌های پیش روی آموزش عالی
در سال‌های اخیر، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که نظام آموزشی و دانشگاه‌های کشور با آن مواجه شده‌اند، کاهش تعداد داوطلبان و خالی ماندن صندلی‌های خالی در بسیاری از مؤسسات آموزشی است.
این مسئله نه تنها نشانگر تغییرات عمیق در نگرش‌های جوانان به تحصیلات دانشگاهی است، بلکه بیانگر تحولات گسترده‌ای در شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه نیز می‌باشد. بررسی دقیق‌تر این پدیده و عوامل مؤثر بر آن، ما را به شناخت دقیق‌تری از آینده آموزش عالی و همچنین نیاز‌های آن سوق می‌دهد.
مسئله جمعیت و خالی ماندن صندلی‌های دانشگاه‌ها
از جمله دلایل عمده‌ای که به کاهش تعداد داوطلبان منجر شده، به تحولات جمعیتی برمی‌گردد. کاهش نرخ رشد جمعیت و پیری روزافزون جامعه، به طور مستقیم بر تعداد جوانانی که وارد بازار تحصیلات عالی می‌شوند تأثیر می‌گذارد. همچنین، افزایش هزینه‌های تحصیل و شهریه‌های دانشگاهی، به ویژه در دانشگاه‌های خصوصی، باعث شده که بسیاری از داوطلبان به دلیل ناتوانی در پرداخت هزینه‌ها، از ادامه تحصیل در مؤسسات عالی منصرف شوند. در کنار اینها، مسئله مهاجرت تحصیلی و شغلی نیز به شدت تأثیرگذار است؛ چرا که بسیاری از جوانان به دنبال فرصت‌های بهتر در کشور‌های دیگر هستند و ترجیح می‌دهند تحصیلات خود را در خارج از کشور دنبال کنند.
پررنگ شدن ظرفیت‌های خالی در ایام کنکور
چالش صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها در ایام برگزاری آزمون سراسری پررنگ‌تر می‌شود چرا که در این ایام دانشگاه‌ها ظرفیت‌های خود را برای جذب دانشجو به سازمان سنجش اعلام می‌کنند، اما تعداد داوطلبانی که متقاضی رشته‌های تحصیلی به خصوص رشته‌های علوم پایه هستند به مراتب کمتر از ظرفیت اعلام شده از سوی دانشگاه‌ها هستند.
وضعیت آموزش عالی رو به بهبود است
واحدی، معاون آموزشی وزارت علوم با ارائه آمار‌هایی از مراکز و موسسات آموزش عالی اعلام کرد: اکنون وضعیت آموزش عالی کشور در برخی از عرصه‌ها بهبود قابل توجهی یافته است. آمار‌های موجود مؤید این امر است. به‌طور خاص، تعداد دانشجویان در حال تحصیل در نظام‌های مختلف آموزشی، به تفکیک، نشان‌دهنده رشد چشمگیر است. همچنین، تعداد اعضای هیئت‌علمی کشور به بیش از ۶۰ هزار نفر رسیده است. در این میان، مجموعه آموزش عالی ایران در رتبه ۱۶ جهانی قرار دارد.
در زمینه فناوری و نوآوری، ایران دارای بیش از ۱۷۰ مرکز شتاب‌دهنده، بیش از ۳۵۰ مرکز نوآوری، ۵۹ پارک علم و فناوری و ۲۷۹ مرکز رشد در سراسر کشور است. همچنین، ۲۳ پارک فناوری پیشرفته و ۹۶ مرکز کارآفرینی و نوآوری فعال هستند. علاوه بر این، بیش از ۲۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان و واحد فناوری در این مراکز در حال فعالیت هستند.
با این حال، چالش‌هایی در سیستم آموزش عالی کشور وجود دارد که نیازمند توجه و بازنگری جدی هستند. نخستین چالش، کاهش تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها است که به دلیل مسائل جمعیتی و همچنین کاهش علاقه و انگیزه داوطلبان برای تحصیل در رشته‌های مختلف به‌وجود آمده است. علاوه بر این، بسیاری از داوطلبان به‌دلیل کمبود کیفیت در سیستم آموزشی، انگیزه کافی برای ورود به دانشگاه‌ها ندارند و برخی نیز تنها مایل به ادامه تحصیل در چند رشته خاص هستند.
صندلی‌های بدون داوطلب یا با داوطلب کم کیفیت
معاون آموزشی وزارت علوم در خصوص مشکلات دیگراین روزهای آموزش عالی گفت: چالش دیگر، تعدد مراکز دانشگاهی است که در برخی موارد باعث عدم کیفیت آموزش و ناکافی بودن ظرفیت‌های موجود برای جذب داوطلبان می‌شود. برای مثال، دانشگاه آزاد اسلامی دارای بیش از ۷۰۰ واحد، دانشگاه‌های دولتی و پیام نور با تعداد زیادی واحد‌های دانشگاهی، و همچنین دانشگاه‌های جامع کاربردی و غیرانتفاعی با بیش از ۵۰۰ واحد آموزشی در کشور فعال هستند. در نتیجه، بسیاری از این صندلی‌ها بدون داوطلب یا با داوطلبان کم‌کیفیت پر می‌شوند.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین تحولات جدید در سیستم آموزش عالی، ورود فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی است که به‌عنوان رقیب جدی برای آموزش سنتی شناخته می‌شود. بر اساس مطالعه‌ای از یکی از مراکز دانشگاهی اروپایی، بیش از ۸۵ درصد دانشجویان مقطع لیسانس از پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای یادگیری استفاده می‌کنند. این فناوری‌ها می‌توانند فرصت‌هایی برای شخصی‌سازی آموزش فراهم کنند و به‌این‌ترتیب کیفیت یادگیری را ارتقا دهند. اما در عین حال، این فناوری‌ها چالش‌هایی همچون کاهش تفکر انتقادی و کاهش ارتباط دانشجو با فرآیند‌های آموزش سنتی به همراه دارند.
واحدی اضافه کرد: برای مدیریت این چالش‌ها، وزارت علوم در حال ابلاغ سند هوش مصنوعی برای استفاده بهینه از این تکنولوژی‌ها است. در این راستا، ضروری است که با مشارکت تمامی ذینفعان، یک بازنگری جدی در نظام آموزش عالی کشور، برنامه‌های درسی و ظرفیت‌های دانشگاه‌ها صورت گیرد.
رشته‌های دانشگاهی مطابق با نیاز بازار کار نیست
از سوی دیگر، یکی دیگر از دلایل عمده کاهش تعداد داوطلبان، عدم تطابق میان رشته‌های دانشگاهی و نیاز‌های واقعی بازار کار است. بسیاری از جوانان، به ویژه در رشته‌های غیر فنی، از آینده شغلی خود نگرانی دارند و می‌دانند که بازار کار به‌طور فزاینده‌ای به دنبال مهارت‌ها و تخصص‌هایی است که دانشگاه‌ها به آن توجهی ندارند. در همین راستا، نارضایتی از کیفیت آموزش و امکانات ناکافی دانشگاه‌ها نیز نقش مهمی در کاهش علاقه به تحصیل دانشگاهی ایفا می‌کند.
همچنین، با گسترش مشاغل آنلاین و دورکاری، بسیاری از افراد به دنبال کسب درآمد بدون نیاز به تحصیلات دانشگاهی هستند. این تغییرات، که به ویژه در دوران پس از پاندمی کرونا شدت یافته، باعث شده که تحصیلات دانشگاهی به نظر بسیاری از جوانان به گزینه‌ای کم‌اولویت‌تر تبدیل شود.
در نهایت، در دنیای امروز، جوانان بیشتر به سمت آموزش‌های مهارتی و دوره‌های تخصصی آنلاین گرایش دارند. دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و کارگاه‌های فنی که به‌طور مستقیم آنها را به بازار کار متصل می‌کند، جذابیت بیشتری نسبت به تحصیلات دانشگاهی در مقاطع بلندمدت دارند. این مسئله، هم‌زمان با تغییر در نگرش جوانان به یادگیری و آموزش، باعث شده که دانشگاه‌ها با چالشی جدی در جذب داوطلبان روبه‌رو شوند.
به‌طور کلی، کاهش تعداد داوطلبان و صندلی‌های خالی دانشگاهی، لزوم بازنگری جدی در سیاست‌ها و برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. دانشگاه‌ها باید به سرعت خود را با نیاز‌های بازار کار هماهنگ کرده و با بهبود کیفیت آموزشی، ایجاد رشته‌های جدید و انعطاف‌پذیری بیشتر در پذیرش دانشجو، بتوانند دوباره جایگاه خود را در دل جوانان باز یابند. در غیر این صورت، به‌زودی شاهد تضعیف بیشتر روند تحصیلات عالی و ایجاد شکاف میان آموزش و نیاز‌های واقعی جامعه خواهیم بود.