وزیر سابق علوم: ناهماهنگی میان دانشگاه‌های علوم پزشکی و وزارت علوم باعث هدررفت سرمایه است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محمد علی زلفی گل در افتتاحیه چهاردهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی که صبح امروز در مرکز الگو برگزار شد، با تأکید بر اهمیت مرجعیت علمی در نظام فناوری کشور، گفت: در حوزه مرجعیت علمی کتابی را تدوین و طی آن ۱۰۰ سؤال را ما مطرح و سعی کردیم برای اینها پاسخ مناسبی پیدا کنیم و در حد توان به این سؤالات در کتاب پاسخ دهیم. این کتاب در فرهنگستان علوم منتشر خواهد شد.

وی با بیان اینکه در بیانیه گام دوم مقام معظم رهبری توجه ویژه‌ای به علم و پژوهش دارند، اظهار کرد: مرجعیت علمی «محل رجوع بودن به دلیل ارائه نظریه، اختراع، محصول یا خدمت جدید و در حقیقت، یافته‌های علمی، فناوری یا نوآوری برای دستیابی به دانایی» تعریف می‌شود.

زلفی گل با تأکید بر اهمیت دانایی، یادآور شد: دستیابی به دانایی فرایندی تدریجی است که از روش‌هایی آسانسوری و رانتی قابل دسترسی نیست.

عضو هیات علمی دانشگاه همدان با تشریح مفاهیم کلیدی دانایی، علم و عقل و فناوری، خاطر نشان کرد: دانا کسی است که علم و عقل را توأمان دارد و جامعه دانا جامعه‌ای بر بستر فرهنگ سالم، همراه با به‌کارگیری توأمان عقل و علم است که بر مبنای هدایت قانون تعریف شده است.

وی، نوآوری را فرایندی توصیف کرد که یک ایده ذهنی به خدمت، ثروت، نظریه جدید یا محصولی جدید تبدیل می‌شود و ادامه داد: دانش نیز مجموعه‌ای از دانسته‌های بشر است که ثبت و ضبط شده و علم مجموعه‌ای از تلاش‌های نظام‌مند برای درک عالم، حل مسائل جامعه، پاسخ به کنجکاوی‌های علمی و کشف واقعیت‌های جهان هستی است.

وی با تأکید بر اینکه علم به واسطه شفافیت، خاصیت خودترمیمی و قدرت خلاقیت و پیش‌بینی دارد و قادر به حل مسائل و بحران‌ها است، یادآور شد: عقل نیز مهارتی برای برنامه‌ریزی و پیشگیری از مشکلات و هنر حل بحران تعریف شده است.

زلفی گل یکی از مشکلات در ارزیابی‌ها را عدم توجه به تفاوت علم و فناوری دانست و گفت: در علم، مالکیت مطرح نیست و مرز مشخصی وجود ندارد، در حالی که در فناوری، به عنوان هنر به کارگیری علم، مالکیت مطرح است و قابل خرید و فروش است. در این کتاب، تفاوت‌های علم و فناوری را از نظر هدف، برنامه، مدت زمان و نوع پژوهش، در قالب جدولی ارائه کرده‌ایم.

این استاد دانشگاه همدان با اشاره به نتایج به دست آمده از این مطالعات، خاطر نشان کرد: تولید علم به مرجعیت و مصرف علم به رفاه می‌انجامد و تحقق مرجعیت علمی مستلزم پژوهش روشمند است که می‌تواند در سطوح فردی، گروهی، محلی، ملی و حتی بین‌المللی صورت گیرد.

وی با تاکید بر ضرورت توجه به زیست‌بوم علم و فناوری و همچنین منابع و قوانین، به پیشرفت‌های قابل توجه ایران در حوزه علم و فناوری اشاره کرد و ادامه داد: تعداد دانشمندان یک درصد برتر از ۴ نفر در سال ۲۰۰۴ به ۹۴۲ نفر در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت، ضمن آنکه تعداد نشریات علمی تحت نمایه بین‌المللی از ۱۰۱ به ۲۰۹ مجله ارتقاء یافت.

وی این دستاورد‌ها را نتیجه زحمات دانشگاهیان و فارغ‌التحصیلان دانست و گفت: در این کتاب برای تحقق مرجعیت علمی همچنین به بررسی باید‌ها و نباید‌ها پرداختیم و در بخش نباید‌ها موضوعاتی، چون ممانعت از توسعه شبه‌علم، اجتناب از دوگانه‌سازی مفاهیم علمی و اولویت دادن به منافع ملی در قانون‌گذاری مطرح شده است.

وزیر سابق علوم، نبود سند نظام ملی نوآوری، ضعف در اجرای قانون مالکیت‌های فکری و نبود بیمه پژوهش و فناوری را از نباید‌های حوزه توسعه مرجعیت علمی بیان کرد و گفت: در زمانی که در وزارت علوم بودم، سامانه‌ای تحت عنوان "صدف" را برای ثبت اختراعات راه‌اندازی کردیم که در آن ۸۴ ثبت اختراع به ثبت رسیده است.

زلفی گل با تاکید بر ضرورت توجه به رویکرد چرخه‌ای علم، نمونه آن را ظروف یک بار مصرف سلولزی و پروتئینی (ذرت) دانست که جایگزین مناسبی برای ظروف یک بار مصرف پلی استایرن شده است و افزود: در مرجعیت علمی باید به مرجعیت علمی بوم‌گرا و همگرا توجه شود، نمونه آن مهار و مصرف دی‌اکسید کربن و خشکسالی است که برای آنها برنامه‌ای نداریم.

زلفی گل ادامه داد: در سال ۱۳۸۷ مقاله‌ای با عنوان «نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری» منتشر کردیم که بسیاری از اقدامات لازم برای پیشرفت در این حوزه را مشخص می‌کرد؛ اما هنوز بسیاری از این اقدامات عملیاتی نشده‌اند. یکی از مشکلات اساسی کشور، تمرکز بر مزیت‌های نسبی مانند منابع معدنی و کم‌توجهی به مزیت‌های جدیدی است که از طریق علم و فناوری قابل دستیابی هستند.

وی با بیان اینکه توسعه پایدار بدون توجه به یافته‌های علمی میسر نیست، اظهار کرد: یکی از چالش‌های مهم، نگاه جزئی‌نگر به علم به جای درک کل‌نگر از آن است. ارتباط میان هنر و علوم انسانی و طبیعی بسیار مهم و دارای جنبه‌های واگراست. متأسفانه، وزارتخانه‌ها، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها (وزارت بهداشت، وزارت علوم و ...) به‌طور مجزا عمل می‌کنند، در حالی که باید با هم‌افزایی و به‌کارگیری شاخص‌های ارزیابی یکسان، به پیشرفت کمک کنند.

زلفی گل افزود: ۷۵ رشته مشترک بین وزارتخانه‌های علوم و بهداشت وجود دارد، چون دو وزارتخانه به‌طور مجزا عمل می‌کنند و این نشان از بی‌برنامگی و عدم هماهنگی در سیستم آموزش عالی کشور دارد. این موضوع منجر به هدر رفت منابع و امکانات شده و اثربخشی تحقیقات را کاهش می‌دهد.

وزیر سابق علوم، تحقیقات و فناوری یکی دیگر از نمونه‌های بارز بی‌برنامگی را استخدام اساتید رشته‌هایی مانند ریاضی، فیزیک، ادبیات، زبان، تربیت بدنی، معارف و... در کنار رشته‌های پزشکی در دانشگاه‌ها عنوان کرد و ادامه داد: ساخت دو سالن کنفرانس مجزا در فاصله ۱۰۰ متری از یکدیگر با هزینه ۲۰۰۰ میلیارد تومان در دو دانشگاه مجاور از دیگر نشانه‌های بی برنامگی است و نبود هماهنگی و برنامه‌ریزی در دانشگاه‌ها است.

وی این وضعیت را نمونه‌ای از هدر رفت سرمایه و امکانات دانست که مانع از پیشرفت تحقیقات بین‌رشته‌ای و چندرشته‌ای می‌شود.