افزایش بهره‌وری پالایشگاه‌ها ضروری است نه توسعه آن‌ها/«خام فروشی نفت» اشتباه 80 ساله ما

به گزارش خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، برنامه ثریا در چهلمین پخش زنده تلویزیونی خود با موضوع اصلی «انرژی و نفت» به روی آنتن شبکه یک سیما رفت.

 

در این برنامه در سه بخش و با حضور متخصصان و کارشناسان مربوطه، به بررسی مشکلات و موانع توسعه پالایشگاه های کشور و همچنین ارائه راهبردهای ممکن برای استفاده بهینه از ذخایر غنی نفتی کشور پرداخته شد.

 

 

در بخش اول، محسن مقصودی، مجری برنامه، با ارائه نمودارهایی مصور به توضیح مسائل مطرح روز کشور در حوزه صنعت نفت برای آماده سازی ذهن بینندگان برای شروع بحث پرداخت. وی گفت: پتروشیمی صنایعی هستند که گاز را می گیرند و آن را به محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر نظیر پلاستیک ها و شوینده ها تبدیل می کنند. در بررسی وضعیت پالایشگاه ها این مساله مطرح شد که در حال حاضر محصولاتی که ما تولید می کنیم از ارزش افزوده بالایی در دنیا برخوردار نیستند.

 

به عنوان مثال قرار بر این بوده که پالایشگاه های کشور در پایان برنامه پنجم (با توجه به هدف آن) به تولید 7.5 میلییون تن متانول برسند. این در حالی است که در حال حاضر ما در کشور 5.5 میلیون تن متانول تولید می کنیم در حالی که تنها 600هزار تن از این متانول در داخل کشور مصرف می شود.

 

می توان فرض را مبنی بر صادرات مابقی متانول تولیدی گذاشت اما نکته قابل تامل اینجاست که امروزه در سایر نقاط دنیا دیگر متانول مصرف زیادی ندارد. مثلا یکی از مصارف اصلی آن در گذشته تولید سوخت  DMEبوده که امروزه به صورت مستقیم تولید می شود.

 

بحث بعدی عدم توسعه صنایع پایین دستی است. سال هاست پالایشگاه جدیدی تولید نشده و ما در بحث تولید بنزین مشکل داریم. پس باید به بررسی این موضوع پرداخته شود که علت رها شدن بحث پالایشگاه ها چیست؟

 

بخش دوم برنامه با حضور دکتر علی وطنی عضو هیات علمی پردیس دانشکده‌ نفت دانشگاه تهران و نماینده معاون پژوهش و فنّاوری وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری در کمیته پدافند غیرعامل شرکت ملّی نفت ایران و مهندس علیرضا پیمان پاک مدیر شبکه تحلیل گران تکنولوژی ایران ادامه یافت.

 

دکتر وطنی در پاسخ به سوال های مطرح شده در برنامه اظهار داشت: کشور ما در مجموع ذخایر نفت و گاز مقام اول را در دنیا دارد، و در نفت و گاز به تنهایی مقام دوم و سوم را داراست.

 

 

نفت استخراجی به دو منظور قابل استفاده است. یک اینکه وارد چرخه پالایشگاهی کشور می شود و برای تامین فرآورده های نفتی مورد استفاده قرار می گیرد؛ و دوم صادرات مازاد نفت برای تامین ارز کشور است. تعداد و ظرفیت پالایشگاه های کشور با احتساب حمل و نقل و مصارف سوخت خانگی در نظر گرفته شده که مربوط به نفت سفید است. اما با توجه به توسعه کارخانه ها و همچنین توسعه صنعت حمل و نقل، امروزه بیشترین مصرف کننده ها مربوط به بنزین و گاز هستند. حداقل 17% از محصول تولیدی پالایشگاه های نفت ما به بنزین اختصاص می یابد. در نتیجه برای تولید بنزین بیشتر الزاما نباید به سراغ افزودن تعداد پالایشگاه ها رفت بلکه سرمایه گذاری فکری و مادی باید بر روی افزایش بهره وری و کارایی آن ها باشد.

 

به این ترتیب توصیه به دولت آینده اولا استفاده از فن آوری های موجود، دوما افزایش بهره وری انواع فرآورده هاست. به عنوان مثال اگر خودرو می سازیم با همان درصد مصرف سابق سوخت نباشد، بلکه متعاقب افزایش خودروها به تامین سوخت مورد نیاز آن ها نیز اندکی بیندیشیم!

 

 

 

نکته بعدی این که اگر ما پالایشگاه هایمان را توسعه بدهیم و قیمت ها واقعی نباشند و همه فرآورده های نفتیمان را مصرف کنیم، خوراک پالایشگاه ها و در نتیجه‌ی توسعه پالایشگاه ها سهم صادرات کم می شود. در این میان توجه به توسعه تولید فرآورده های میان نفتی مثل بنزین و گاز البته با استانداردهای روز جهانی اهمیت وافر دارد.

 

در ادامه گفت و گو مجری برنامه از مهندس پیمان پاک خواست تا توضیح دهد ما  در همه حوزه ها از برنامه عقبیم؟ و چرا محصولات پتروشیمی به جای تولید و توسعه در کشور خودمان با خام فروشی صرف تهیه مواد اولیه برای توسعه کشورهای بالادست می شود؟

 

پیمان پاک در جوب سوالات مطرح شده گفت: در کشور ایران قریب صد سال است دارد نفت تولید می شود. ما بین هفتاد تا هشتاد سال خام فروشی کردیم غافل از اینکه می شود از این محصولات، ارزش افزوده گرفت. و این اولین اشتباه تاریخی ماست. یعنی از صد سال راه هشتاد سال آن را اشتباه رفته ایم. کشور بعد از این که متوجه این اشتباه شد سعی در جبران آن داشته است. ما در حال حاضر در رقابت با کشورهایی نظیر عربستان که در همسایگی ما به وسیله همین نفت در حال رشد روزافزون است، با مشکلاتی نظیر کمبود وقت و همچنین عدم رعایت تقدم در برنامه ریزی های همه جانبه مواجهیم.

 

در ایران ماده ای تولید می شود که خوراک سلسله صنایع کشورهایی مثل چین، هند و کشورهای اروپایی است اما همین کشورها یک گرم آن را چندین برابر آنچه فروخته ایم به ما بر می گردانند. بعد که ما متوجه این نکته می شویم، سعی در جبران آن داریم. مدیرها عوض می شوند، برنامه ریزی می کنیم، قیمت ها عوض می شوند، سیاست گذاری کلان مجلس صورت می گیرد، بخش  بازرگانی آن واگذار می شود و به این ترتیب این صنعت دائم دستخوش تغییر می شود. مجلس سیاست گذاری می کند بعد دوباره فردای آن خصوصی سازی می شود. این مسائل دست خود مدیران صنعت نفت و پتروشیمی نیست، بلکه مربوط به برخورد دیگر ارگان ها و نظام با این مقوله است.

 

در ادامه این گفت و گو مجری برنامه با اعلام آماری جهانی افزود: علت این اتفاقات پایین بودن ضریب برداشت ذخایر نفت در کشور است. ضریب میانگین بازیافت نفت در دنیا 38% است در حالی که این ضریب در کشور ما 25% است. این در حالی است که هر یک درصد از این ضریب معادل 6میلیارد بشکه نفت خام است!

 

سوزاندن گازهای همراه با نفت نیز یکی دیگر از مشکلات پالایشگاه های ماست. سوزاندن 50 میلیون متر مکعب گاز معادل دو برابر گاز صادراتی ترکیه است که اثرات زیست محیطی بسیار مخربی دارد.

 

 

دکتر وطنی راهکار این مشکلات را در چند عامل خلاصه کردند:

 

اول توسعه پایدار شهری. دوم استفاده از تکنولوژی و بررسی نقش فن آوری ها. این که ما چقدر از این فن آوری ها را در کشور داریم؟ چقدر آن را باید بخریم؟ و اصلا در شرایط فعلی به ما می فروشند یا نه؟ سوم تامین منابع مالی عظیم؛ و چهارم بحث مدیریت است. تامین نیروهای متخصص مدیریت اعتبارات تا طی یک برنامه زمان بندی شده ارزش افزوده را کم کنیم.

 

34 سال از تاسیس صنعت نفت در کشور ما می گذرد با این تفاوت که در گذشته صنعت نفت تولید محور بوده نه فن آوری محور. اگر سالی 60 میلیون دلار ارز حاصل از خام فروشی نفت وارد عرصه اقتصاد کشور شود و ما روزانه معادل 5 میلیون بشکه نفت خام مصرف کنیم، سالی 360 میلیون دلار از بدنه صنعت نفت، ارز تولید می شود.

 

ما در کشور گاز اضافی نداریم بلکه در بعضی ماه های خاص مثل بهمن برای استان های شمالی و جنوبی کشور از ترکمنستان واردات گاز هم داریم! بنابراین باید برنامه ای برای شبکه جمع آوری گازها طراحی شود.

 

در ادامه مهندس پیمان پاک از ترازنامه مدیریت برنامه اداره نفت در سند چشم انداز سیاست های کلان سخن گفت و افزود به گفته رهبر معظم کشورمان ما باید از خام فروشی نفت کشورمان جلوگیری کنیم. و در همین راستا بعد از 50 سال از خام فروشی نفت، با تلاش دوساله پی در پی اساتید دانشگاه و متخصصان مربوطه یک نظام نامه ارزشی برای صنعت نفت در کشور صادر شده است. اما ما گاهی آنقدر درگیر اجرائیات می شویم که از بقیه مسائل غافل می شویم.

 

 

در ادامه دکتر وطنی مردم را مالک اصلی ذخایر نفتی خواند و افزود بحث حاکمیت، مالکیت و مدیریت نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. وی در توصیه به مدیران اجرایی هم گفت: ضریب بازیافت نفت یک شاخص جهانی است و وزیر نفت هایی که می آیند باید به آن توجه کنند.

 

در آخر وی سخنان خویش را با ارائه این مطلب به پایان رساند که: ما دو نوع منبع داریم یکی منابع روی زمین که همان جوانان متدین، خوش فکرمتفکر و فرهیخته هستند که باید از استعداد و توانایی ایشان در پیشبرد اهداف ملی مان استفاده شود؛ و دیگری منابع زیر زمینی غنی که همان ذخایر نفتی هستند.

 

بخش سوم برنامه با حضور مهندس علی اکبر تاریخی کارشناس ارشد مهندسی پروژه ادامه یافت.

 

مهندس تاریخی کتابچه چارت سازمانی شرکت سهامی خاص نفت ایران در سال 1355 را به برنامه آوردند که به عنوان یک سند تاریخی نشان می داد مدیریت شرکت نفت ایران همه پیش از انقلاب غیر ایرانی بوده اند و نه تنها در حوزه مدیریت که حتی در حوزه کارشناسی هم وضع به همین منوال بوده است.

 

کسی نمی تواند مدعی شود اقتصاد وابسته به نفت نیست. اقتصاد ما در حدود 90% وابسته به صنعت نفت است. به همین دلیل باید یک هسته مرکزی از اتحاد و همکاری تمام ارگان های کشوری از رهبری گرفته، قوه مجریه، قوه مقننه تا سایر ارگان ها تشکیل شود. در حال حاضر440 شرکت مستقیم یا غیر مستقیم با شرکت نفت در ارتباط هستند که همه بخش های اجرایی و عملیاتی آن ها دارای یک دفتر طراحی مهندسی اند. اما متاسفانه یک دفتر مرکزی برای متحد کردن همه این شرکت ها وجود ندارد. به این ترتیب اکثر این دفاتر از عملکرد هم بی اطلاعند و به همین دلیل یکپارچگی میان آن ها وجود ندارد و این امر به مراتب باعث به هدر رفتن سرمایه و گاها آبروی جمهوری اسلامی در بعضی از عرصه ها شده است. طراحی مهندسی متمرکز تنها برای هماهنگی میان شرکت های مختلف و جلوگیری از اتلاف اطلاعات و بودجه و کالاهای خریداری شده نیاز است. به این ترتیب هم هزینه ها پایین می آید، هم انبارها و هم این که ایجاد اشتغال می شود.