زمان آغاز سیاست‌های کنترل جمعیت بعد از انقلاب

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ بعد از انقلاب و به دلیل تنفر مردم و مسئولان از سیاست های رژیم گذشته، شاهد کاهش شدید فعالیت‌ها یا تعطیلی آنها از طرف سازمان‌های بین‌المللی و بهداری به دلیل تقابل مردم انقلابی بودیم. فعالیت های معاونت بهداشت و تنظیم خانواده در بهداری با انحلال آن مواجه شد و کارکنان آن به 36 نفر کاهش یافت، مراکز روستایی و واحدهای سیار تعطیل و دریافت دارو و وسایل کنترل جمعیت متوقف شد و توزیع وسیع وسایل حذف گشت.

برخی علت این رکود را شایعه وارداتی بودن آن می دانند که با تکثیر و توزیع فتوائیه حضرت امام در مورد جواز آن این فضا تعدیل شد (کسب نظری که تلقی به فتوا شد و به صورت وسیع توزیع گردید)

از سال 60 تا 67 عواملی سبب شد تا افزایش جمعیت صورت بگیرد. عواملی که می توان آن ها را این طور دسته بندی کرد:

1. تشویق علما و مؤمنین به تکثیر اولاد
2- کاهش مرگ و میر به دلیل موفقیت نظام به ارائه خدمات واکسیناسیون، آب سالم و بهبود تغذیه و بهداشت
3- مهاجرت از عراق و افغانستان
4- کاهش سن ازدواج و افزایش و تشویق آن

همچنین سیاست های مالی و مشوق‌هایی چون مسکن و زمین و امکانات و کوپن برای خانواده‌های پر چمعیت در نظر گرفته شد.

کم کم مدیران و مسئولان وقت به فکر کنترل این وضع افتادند و مباحثی با محوریت سلامت مطرح کردند. در آن زمان گزارشی از شرایط جامعه توسط مدیران وزارت بهداری تهیه شد و طی آن وضعیت هولناک از مرگ و میر مادر و کودک، کمبود امکانات، ضعف وضعیت بهداشت و تغذیه و آب لوله‌کشی و نبود واکسیناسیون و مشکلات عدیده نظام سلامت به مسئولان عالی رتبه نظام برای توجیه کردن ضرورت کنترل جمعیت تشریح گردید.

در سال 1367 سمینار ملی جمعیت و توسعه با پیام نخست وزیر و سخنرانی وزیر بهداشت حول محور شاخص‌های مرگ و میر مادر و کودک آغاز شد و بر فاصله‌گذاری بین تولدها تأکید شدید گردید؛ همچنین در سال 1369 در اصفهان سمیناری با موضوع تنظیم خانواده و با حضور علما برگزار شد.

از سال 1367 کم‌کم برای مسئولان، مدیران و علما ضرورت مسئله کنترل جمعیت مطرح و تأکید شد. در سال 68 تشکیل شورای تحدید موالید در ایران تصویب شد و در در سال 1370 لایحه تنظیم خانواده و جمعیت در دولت تصویب گشت و در برنامه اول توسعه مقرر شد تا سال 89 به باروری کل 2.3 یعنی هر مادر دارای چهار فرزند برسیم. 

در سال 1371 گروهی با نام «گروه بین‌المللی اقدام در مورد جمعیت» که تحولات در امور جمعیتی جهان را بررسی می‌کردند، فهرستی از کشورهای موفق و ناموفق در امر کنترل جمعیت را تهیه و ارائه می‌کند که در آن جمهوری اسلامی ایران در شمار کشورهای موفق و روسیه در گروه کشورهای ناموفق ذکر می‌شود؛ همچنین آمریکا در رأس فهرست کشورهای ناموفق قرار می‌گیرد!

در سال 1372 قانون تنظیم خانواده در مجلس شورای اسلامی تصویب و براساس این قانون کلیه امتیازات متعلق به فرزندان بالاتر از رده 3 حذف و محدودیت‌هایی برای کثرت اولاد در نظر گرفته شد.

در همان سال وزارت بهداشت و درمان بودجه و امکانات دستگاه‌ها و مراکز درمانی را جهت سرویس‌دهی رایگان به مردم برای کنترل جمعیت بسیج کرد.

طرح واحد درسی «تنظیم خانواده و جمعیت» از سوی وزارت بهداشت، پس از تصویب قانون «جمعیت و تنظیم خانواده» که طی آن وزارت بهداشت و آموزش عالی موظف به تهیه سرفصل‌های درس جمعیت و تنظیم خانواده شد (به صورت 2 واحد نظری در 34 ساعت به صورت اجباری برای تدریس در کلیه رشته‌های تحصیلی) تصویب شد.

در همان سال بود که وام 150 میلیون دلاری صندوق جمعیت ملل متحد برای تنظیم خانواده در ایران اختصاص یافت و ایران به عنوان مرکزی برای آموزش کنترل جمعیت کشورهای آسیای میانه انتخاب شد.

در همین سال کمک 1.8 میلیون دلاری به ایران در محورهای برنامه پنج ساله یونیسف قرار گرفت.

در سال 1994 میلادی (1373) در کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه در مصر (اجلاس قاهره) بر موارد زیر تاکید شد:

1. آگاه سازی در مورد وسایل آسان و موثر در جلوگیری از بارداری
2. تهیه و تنظیم برنامه های بهداشت باروری با تأکید مسئولان وزارت بهداشت مبنی بر ضرورت آموزش‌ها
3. اجرای برنامه‌های آموزشی مربوط به مسائل جمعیتی از دوره‌های قبل از دبستان تا مراحل بعدی
4. استفاده از عنوان کلی «بهداشت باروری» به جای عبارت «تنظیم خانواده» (در بهداشت باروری موضوع کنترل جمعیت، حتی اگر خانواده ای نباشد، برای روابط آزاد افراد مطرح است)

در سال 1377 نیز ایران به عنوان پایگاه آموزش کنترل جمعیت در میان کشورهای اسلامی معرفی شد و وزارت بهداشت با همکاری صندوق جمعیت سازمان ملل از هیأت‌های خارجی به ایران دعوت کرد و ترتیب ملاقات آنها با آیات عظام در قم را داد.

این اقدامات زیر نظر دولت و با همکاری موسسات و نهادها و سازمان های غیردولتی تا سال 90 پیگیری شد تا این که در سال 1390 مقام معظم رهبری نسبت به تحدید نسل و کاهش جمعیت هشدار جدی دادند.