دانشگاه‌ها در عمل به عبارت «التجاره سلطان» توجه می‌کنند؛ نه حدیث «العلم سلطان»

اخبار دانشگاهی را از «کانال اخبار دانشگاهی SNN.ir» دنبال کنید

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو،‌  صبح امروز جمعی از نخبگان، مدال‌آوران و اساتید دانشگاه صنعتی شریف با رهبر انقلاب دیدار کردند. 

در این دیدار محمدسعید سرافراز، دانشجوی دکتری مهندسی برق دانشگاه شریف و مسئول سابق بسیج دانشجویی  به سخنرانی پرداخت؛ که متن آن به شرح زیر است: 

باسمه تعالی

محضر مقام عظمای ولایت، حضرت امام خامنه‌ای (مدظله)؛ 

آقاجان سلام؛ 

هم‌چنان که فرموده‌اید، علم‌وفناوری «زنجیره‌ای از ایده و فکر و سپس علم و فناوری و سپس تولید و بعد بازار» است که ما باید تکمیل بکنیم. در سال‌های اخیر و به دنبال تاکیدات فراوان شما بر مفهوم اقتصاد مقاومتی و متناسب با اولویت مشکلات اقتصادی، فضای حاکم بر جوامع نخبگانی، حکایت از گرایش این جوامع به آخرین جزء زنجیره مذکور؛ یعنی مقوله تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان، داشته است. این اتفاق مبارک، به خوبی باعث شده‌است که جریانی از دانشگاه و نخبگان آن به جای توجه به پژوهش‌ها و مقالات غیرکاربردی به سمت این فضا حرکت نمایند که باید خداوند بزرگ را به خاطر این اتفاق شکر نمود. 

نخبگان انقلابی یعنی آن‌هایی که از منظر انقلاب اسلامی به راهبرد پیشرفت علمی می‌نگرند از این فضای حاکم مستثنی نبوده‌اند، اما در عین حال، به نظر ایشان برخی مولفه‌های تشکیل دهنده‌ این فضا، آسیب و بلکه در پاره‌ای موارد، تهدید محسوب می‌شود که در ادامه به دو مورد از مهم‌ترین آن‌ها خواهم پرداخت. 

نخستین مولفه نامطلوب، نوع قرائتی است که از مقوله تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان، عرضه و تثبیت شده است و از سوی برخی نهادهای متولی نیز ترویج می‌شود. این قرائت در برابر فهمی ماموریت‌محور و انقلابی از مقوله تجاری‌سازی علم‌وفناوری قرار دارد. در این فهم تولید ارزش افزوده اقتصادی ذیل تحلیلی کلان از نیازهای اولویت‌دار نظام و مردم محقق می‌شود.

فضای فعلی و حاکم، مشتمل بر نوعی فهم سودمحور و سوداگرایانه است که بر اساس آن، بیشینه‌سازی سود شخصی و بنگاهی ارزش محسوب می‌شود. نتیجه این فهم، در بهترین حالت، چیزی بیش از عرضه محصولاتی خدماتی و روبنایی نخواهد بود؛ حال آن‌که نظام، در زمینه‌های زیرساختی، نیاز‌های اولویت‌دار فراوانی دارد و به‌نظر می‌رسد اقتصاد دانش‌بنیان بیش از آن‌که اقتصادی خدماتی باشد اقتصادی مبتنی بر فناوری و توسعه زیرساخت‌هاست. علاوه بر این‌ها، انتظار زودبازدهی اقتصادی سریع از فعالیت‌های علمی نتیجه‌ای جز پیروی کورکورانه از آن‌چه در کشورهای دیگر تاکنون انجام گرفته است، نخواهد داشت و این راهبرد با «تولید علم که یعنی رفتن راه‌های که به‌نظر راه‌هایی نارفته‌ای است» در تناقض می‌باشد و کشور را عقب نگه خواهد داشت. 

ترویج اندیشه‌های سوداگرایانه بنگاهی در فضای نخبگانی دانشگاه، سبب می‌شود که نخبه علمی، به جای آن‌که در راستای تحقق آرمان «مرجعیت زبان فارسی در دنیای علم» گام بردارد، به صورت نیروی انسانی مورد نیاز بنگاه‌ها و سرمایه‌گذار‌ها، بازشناخته شود و دانشگاه، به یک ظرف بزرگ حاوی نیروی انسانی تقلیل پیدا کند.

این‌که امروز حضور بنگاه‌ها در دانشگاه‌ها بیشتر از حضور مراکز تحقیقاتی راهبردی و صنایع زیرساختی در آن است، شاهدی بر این مدعاست. نتیجه‌ این رخداد این خواهد بود که به‌جای توجه به حدیث شریف «العلم سلطان» در عمل به عبارت «التجاره سلطان» توجه خواهد شد. 

دومین مولفه نامطلوب، غفلت از سایر اجزای درخت علم به بهای توجه مضاعف به ثمره آن یعنی تولید ارزش‌افزوده اقتصادی است. توجه مضاعف به ثروت‌آفرینی از طریق علم، با توجه به اولویت‌های کنونی انقلاب و نظام، موجه و بلکه ضروری است؛ اما غفلت از سایر اجزا نظیر علوم و فناوری‌های پایه، در بلند مدت خسارات جبران‌ناپذیری را به همراه دارد. همان‌طور که فرموده‌اید رشته‌هایی نظیر مهندسی که محمل اصلی ثروت‌آفرینی از طریق فناوری است، به آن پولی شبیه است که انسان در جیبش می‌گذارد که خرج کند، اما همه زندگی که همین پول امروز نیست! این رشته‌ها، پشتیبانی کننده و اساس تشکیل دهنده‌ای را احتیاج دارد که علوم و فناوری‌های پایه از این قبیل است. 

غفلت از رشته‌های پشتیبانی‌کننده در فضای حاکم بر دانشگاه و در برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی کشور به گونه‌ای است که اگر یک نخبه علمی، ایده‌ای خدماتی برای تجاری‌سازی داشته باشد، فرصت‌ها و زمینه‌های فراوانی را برای پیگیری ایده خود در پیش روی می‌بیند، اما چنان‌چه او، ایده‌ای برای پاسخ‌دهی به مسائل بنیادین موجود در علوم پایه یا حتی فناوری‌های راهبردی داشته باشد، به مراتب حمایت کمتری را شاهد خواهد بود. 

البته این مولفه و آسیب، ریشه در تاریخ دارد و این رشته‌های اساسی مدت‌ها در این کشور فراموش شده بوده و هم‌چنین اگر کسی در این‌ها دقت کند ممکن است رگه‌های سوء نیت را هم در این کار پیدا کند. در شرایط فعلی نیز، غفلت از ریشه‌های پیشرفت علمی، به دنبال برجسته شدن عناوینی نظیر دانشگاه کارآفرین و نظام ملی نوآوری که به ثروت‌آفرینی اقتصادی اصالت می‌دهند، از آسیب‌های مشهود فضای موجود محسوب می‌شود. 

با در نظر گرفتن این تحلیل، هسته‌هایی نخبه و انقلابی در قالب مرکزی شکل گرفته تا با تلاش برای تولید فناوری‌های پایه و راهبردی گامی در این راستا بردارند. تولید رادارهای برد بلند و خیلی بلند، تجهیزات اندازه‌گیری موردنیاز صنایع هسته‌ای، سامانه‌های گاز سبک، موتورهای هوایی و سامانه‌های تصویربرداری فوق سریع تنها نمونه‌ای از فعالیت‌های این هسته‌های انقلابی است که گزارش مفصل آن خدمت شما تقدیم می‌گردد. هرچند این حرکت‌ها با تکیه به تعهد نیرو‌ها و با بضاعت اندک پیش خواهد رفت اما در حال حاضر با توجه به تعدد برنامه‌های حمایتی و تشویقی برای حرکت‌های مبتنی بر تجاری-سازی، خلاء برنامه‌ای جدی برای تحرک و تعدد بیشتر حرکت‌های مبتنی بر فناوری‌های راهبردی در کشور به شدت احساس می‌گردد. 

علاوه بر تولید و توسعه فناوری توسط نخبگان، با تمرکز بر استعدادهای جوان در مقاطع پایین‌تر، در قالب مرکزی جدید، سازوکاری طراحی گردیده و در حال اجرا می‌باشد تا این نسل برای تولید فناوری‌های راهبردی در آینده جهت‌دهی و آماده شوند و به‌نظر می‌رسد بهترین روش اجرا نمودن این راهبرد برای این مستعدین، اعتماد به آن‌ها و فراهم کردن زیرساخت-های لازم برای آزادسازی ظرفیت‌های آن‌ها می‌باشد. شاید بهترین بستر برای محقق شدن این مهم،‌‌ همان تشکیل «هسته‌های نخبگانی» مدنظر حضرتعالی است که با رویکرد پیشروی در حوزه علوم پایه و فناوری‌های راهبردی، با هدایت اساتید متعهد می‌تواند دنبال شود.