پرونده ویژه| ارتقاء اساتید- ۱۴
به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، نظام جذب و ارتقای اساتید شاید مهمترین عامل جهت‌دهی فعالیتهای اعضای هیئت‌های علمی در دانشگاه‌ها باشد. به همین منظور وازرت علوم در راستای پرداختن به این امر مهم آیین نامه‌ای را تحت عنوان آییننامه ارتقای اساتید تدوین کرد که در طول زمان‌ها دستخوش تغییرات فراوانی شد.
آخرین اصلاحات انجام شده مربوط به سال ۹۴ میشود، اصلاحاتی که در زمان خودش حاشیه‌های بسیاری را در پی‌داشت تا آنجا که قریب به اتفاق کارشناسان دانشگاهی ایرادات خاص خود را بر آن گرفتند و خواستار اصلاح مجدد آن شدند. همین امر موجب شد تا وزارت علوم ماده الحاقی تحت عنوان ماده ۵ را به این آییننامه بیفزاید؛ به طوری که بخشی از اصلاحات بر دوش موسسات آموزشی باشد و آن‌ها در قالب ماموریت‌هایی که دارند، به تدوین آن بپردازند.
دانشگاه شهید بهشتی نیز از جمله دانشگاه‌هایی محسوب میشود که از دیرباز در فعالیتهای علمی سر آمد بوده است؛ به همین منظور به گفتگو با سید امیر حسین فقهی مدیر امور هیئت علمی و دبیر هیئت ممیزه دانشگاه شهید بهشتی پرداختیم تا نقاط قوت و ضعف این آییننامه را مورد بررسی قرار دهیم.
با توجه به ماده ۵ آییننامه ارتقای اساتید وزارت علوم، آیا تغییری در آییننامه ارتقای دانشگاه شهید بهشتی داشته‌اید؟
بازبینی آییننامه ارتقای اساتید و الحاق ماده ۵ به آن بسیار حائز اهمیت است. بر اساس بند الحاقی بخشی از اصلاحات بر دوش خود موسسات آموزش عالی یا دانشگاه‌ها قرار گرفته است تا بر اساس آن، دانشگاه‌ها در قالب ماموریت‌هایی که برای خود متصور هستند این آییننامه را تدوین کنند. در واقع آییننامه ارتقای اساتید متناسب با ماموریت دانشگاه شامل یک سری تغییرات میشود.
در سال ۱۳۹۷ «ضوابط و مقررات خاص ارتقاء مرتبه اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی» به تصویب هیأت ممیزه مرکزی وزارت عتف رسید.فرایند تدوین آییننامه ارتقای اساتید مختص به دانشگاه شهید بهشتی به کمک اساتید حوزه‌های مختلف از جمله علوم پایه، فنی مهندسی، علوم انسانی و هنر آغاز شده است؛ اما هنوز آن را در قالب یک پیشنهاد مدون به وزارت علوم ارسال نکرده‌ایم.
نظر شما درباره اصلاح آییننامه ارتقای اساتید چیست؟
در مورد آییننامه ارتقاء اعضای هیأت علمی یا هر آییننامه دیگری که وجود دارد قبل از اقدام به هر عمل یا اظهار نظری باید یک اصل را پذیرا باشیم، اینکه تا زمانی که یک آییننامه اصلاح و ابلاغ نشده است باید به آن پایبند بوده و به عنوان یک قانون در صدد اجرای آن باشیم؛ و تا وقتی که آییننامه جدید تدوین نشده است آن را متزلزل نکنیم؛ و هر چه سریع‌تر به سمت اصلاح آییننامه قبلی حرکت کنیم.
از نظر بنده اصل وجود آییننامه ارتقاء برای اعضای هیئت علمی یک امر درست و سنجیده است، اما در اینجا ما با دو موضوع رو به رو هستیم. موضوع نخست مربوط به فرایند‌هایی است که منجر به ارتقاء میشود و موضوع دوم مربوط به مفاد آییننامه ارتقاء است. در خصوص فرایند ارتقاء، با وجود اینکه بنده از طریق همین روش ارتقاء یافتهام، اما همیشه نسبت به آن انتقاد داشتهام. البته این موضوع تنها مختص به آیین نامه ارتقاء نمیشود بلکه به سایر فرایند‌هایی که از نوع تشویق محسوب میشوند، مانند انتخاب پژوهشگر برتر، پژوهشگر برگزیده، مدرس نمونه دانشگاه و دیگر فرایند‌های تشویقی که در دانشگاه‌ها وجود دارد، همواره انتقاداتی وارد بوده است که از نظر اینجانب هر دو مورد نیازمند اصلاح است.
از نظر بنده اصل وجود آییننامه ارتقاء برای اعضای هیئت علمی یک امر درست و سنجیده است، اما در اینجا ما با دو موضوع رو به رو هستیم. موضوع نخست مربوط به فرایند‌هایی است که منجر به ارتقاء میشود و موضوع دوم مربوط به مفاد آییننامه ارتقاء است. در خصوص فرایند ارتقاء، با وجود اینکه بنده از طریق همین روش ارتقاء یافتهام، اما همیشه نسبت به آن انتقاد داشتهام. البته این موضوع تنها مختص به آیین نامه ارتقاء نمیشود بلکه به سایر فرایند‌هایی که از نوع تشویق محسوب میشوند، مانند انتخاب پژوهشگر برتر، پژوهشگر برگزیده، مدرس نمونه دانشگاه و دیگر فرایند‌های تشویقی که در دانشگاه‌ها وجود دارد، همواره انتقاداتی وارد بوده است که از نظر اینجانب هر دو مورد نیازمند اصلاح است.
مهمترین وجه قابل اصلاح در این آییننامه مربوط به چه موضوعی میشود؟
از منظر اصلاح فرایند، ارتقاء نباید برمبنای درخواست عضو هیئت علمی انجام شود به طوری که عضو هیئت علمی بگوید درخواست می‌کنم بنده را به مرتبه علمی بالاتر ارتقاء دهید. حال باید اندیشید چگونه میشود این فرایند را حذف و چه فرایندی را جایگزین آن کرد. بنده فکر می‌کنم روش درست این است که از اساتید دانشگاه‌ها بخواهیم تا دستاورد‌های خود را در سیستمی که برای این منظور در نظر گرفته شده ثبت کنند و به‌روز نگه‌دارند، که در حال حاضر در این دانشگاه سیستم گلستان وجود دارد. بنابراین اگر شخصی دستاورد‌های خود را به ثبت رساند به منزله تمایل آن شخص به ارتقا خواهد بود و در صورتی که دست‌آورد‌های عضو هیئت علمی به حدود معینی نزدیک شد این فرد مشمول بررسی برای ارتقاء مرتبه علمی طبق روال گذشته می‌باشد. در واقع با استفاده از سیستم حدود امتیاز به دست خواهد آمد لیکن امتیازدهی و ارزیابی دقیق نتیجه کارتخصصی کمیته منتخب، کمیسیون تخصصی و هیأت ممیزه خواهد بود.
به نظر شما لازم است رابطه‌ای میان میزان ارتقای اعضای هیئت علمی یک کشور و جایگاه بین‌المللی آن کشور وجود داشته باشد؟
ارتقای اعضای هیئت علمی یک کشور جدا از ارتقای آن کشور در حوزه‌های تخصصی نیست؛ یعنی نمیشود در یک کشوری اعضای هیئت علمی از استادیاری، دانشیار و از دانشیاری، استاد تمام شوند، اما آن کشور در حوزه‌های تخصصی به میزانی که ارتقای اساتید وجود داشته است، ارتقاء نیافته باشد. نمی‌گوییم تناظر یک به یک باشد؛ بلکه میتواند با یک ضریبی در راستای هم حرکت کنند.
آیا سهل انگاری در برخی بند‌های آییننامه ارتقای اساتید موجب نمیشود تا اساتید بیش از فعالیت در حوزه‌های پژوهشی به سمت چاپ مقالات حرکت کنند؟
تمام آدم‌ها یک نیروی محرکه درونی دارند که آن هم تمایل به پیشرفت است، منتهی پیشرفت‌ها حوزه‌های مختلفی دارند، آن چه این انگیزه را در مسیر درست قرار میدهد در حقیقت آیین‌نامه‌ها هستند. بر اساس آیین‌نامه‌ها اگر دست رسی به پیشرفت در جاده‌ای قرار گیرد که آدم‌ها مقالات بیشتری چاپ کنند، چاپ مقالات افزایش خواهد یافت. آیین‌نامه‌ها مهمترین ارکان اجرایی مسئله پیشرفت علمی کشور محسوب میشوند به همین منظور خیلی باید روی آن‌ها تمرکز کنیم به طوری که با دقت تدوین شوند.
ارتقاء اعضای هیئت علمی یک کشور جدا از ارتقاء آن کشور در حوزه‌های تخصصی نیست یعنی نمیشود در یک کشوری اعضای هیئت علمی از استادیاریبه دانشیاری و از دانشیاری به استادی ارتقا یابند، اما آن کشور در حوزه‌های تخصصی به میزانی که ارتقاء اعضای هیأت علمی وجود داشته است رشد نیافته باشد. نمی‌گوییم تناظر یک به یک باشد بلکه میتواند با یک ضریبی در راستای هم حرکت کنند و در نظر نگرفتن این موضوع یک سهل‌انگاری محسوب میشود.
آیا تدوین یک آیین نامه برای تمام دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها مناسب است؟
خیر از نظر بنده آیین نامه ارتقاء در این دو حوزه باید متفاوت باشد. به عنوان نمونه چاپ مقالات بین‌المللی در دانشگاه یک معنا و ارزشی دارد و در مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده‌های وابسته به صنعت معنایی دیگر مییابد. در برخی رشته‌ها و حوزه‌ها می‌توان به راحتی به ارائه مقاله پرداخت، اما در برخی دیگر یک استاد باید ۱۵ سال فعالیت کند تا بتواند به هدایت تحصیلی بپردازد؛ بنابراین زمانی که از وی در خواست میشود تا در مدت زمان اندک به ارائه مقالات بپردازد، یک مقاله با کیفیت نه چندان خوب ارئه میشود.
در دانشگاه‌ها چاپ مقاله در واقع نشان دهنده سابقه و یا سطح عضو هیئت علمی در امر آموزشِ پژوهش است. ما آموزش را به دو قسمت تفکیک میکنیم، بخش اول مربوط به آموزش مباحث درسی و علمی که واحد‌های درسی هستند میشود، در بخش دوم وظیفه استاد در مقطع تحصیلات تکمیلی آموزش چگونگی پژوهش کردن به دانشجو خواهد بود. مسئله مورد بررسی این است که ارزیابی دانشجویان در بخش اول از طریق آزمون و نمره دهی انجام میشود.
اما در بخش دوم، آموزش چگونه ارزیابی میشود؟ یکی از روش‌ها داوری پایان‌نامه و رساله است. ملاک دیگر که بدون اشکال هم نیست چاپ مقالات بین‌المللی خواهد بود به نحوی که یک دانشجو با همراهی استاد خود آنچه را که در پژوهش به دست آورده است در معرض قضاوت عمومی قرار میدهد؛ و پس از این که از فیلتر مجلات می‌گذرد، توانایی عضو هیأت علمی در امرآموزشِ پژوهش نمایان میشود.
زمانی که فرد پس از فارغ التحصیلی، در صنعت حضور مییابد دیگر نباید از او درخواست ارائه مقاله داشته باشیم. در حقیقت در این مقطع فعالیت در صنعت از وی انتظار می رود. . مقاله را به این منظور از دانشجو درخواست میکنیم تا مشخص شود به چه میزان پژوهش را آموخته است. آییننامه اگر به نحوی تدوین شود که عضو هیئت علمی پس از ورود به صنعت دوباره الزام به ارائه مقاله صنعتی داشته باشد، رسوب رخ خواهد داد؛ بنابراین یک آیین نامه ارتقاء برای تمام اعضای هیئت علمی چه در صنعت و جامعه و چه در دانشگاه روش صحیحی نیست، همچنین تدوین یک آییننامه برای تمام رشته‌ها نیز کار درستی به نظر نمی‌رسد.
افزایش امتیاز به چاپ مقالات در آیین نامه ارتقای اساتید موجب کمیت گرایی نمیشود؟
این نکته تا حدودی درست است، اما رویکردی که در بررسی مقالات وجود دارد جنبه کیفی مقالات و سطح علمی مجلات را نیز مورد بررسی قرار میدهد. مقالاتی که عضو به تنهایی ارائه میدهد نشانگر توان علمی اوست و مقالاتی که به صورت مشترک با دانشجو ارائه میدهد علاوه بر توان علمی عضو هیأت علمی بیانگر توان او در آموزشِ پژوهش است.
به نظر شما ارائه مقالات isi موجب نمیشود تا اساتید کمتر در جهت رفع نیاز‌های داخلی کشورحرکت کنند؟
در هر حال لازم است در شرایط فعلی بیشتر توان خود را بر روی مسائل داخلی بگذاریم. از سوی دیگر به طور کلی قرار نیست همه پژوهش‌ها در جهت رفع نیاز‌های داخل کشور انجام شود، اساسا علم مربوط به یک مرز و بوم نیست و یک موضوع جهانی و مرتبط با بشریت است به طوری که مرز سیاسی نمیشناسد؛ بنابراین ما نباید مباحث سیاسی و مرز‌های سیاسی را در مباحث علمی دخالت دهیم. لازم است اساتید برخی از رشته‌های علمی در جهت گسترش مرز‌های دانش فعالیت کنند. در حقیقت این افراد صیانت کننده آبروی علمی کشور هستند. چرا که ما نباید همه توانمان را برای حل مسائل خودمان صرف کنیم. بلکه لازم است بخشی از توان خود را در پیشبرد علم بشر قرار دهیم.
اما اینکه همه اساتید به سمت چاپ مقالات isi حرکت کنند نیز درست نیست، شاید اگر نسبت آن ۸۰ به ۲۰ باشد به طوری که ۸۰ درصد افراد به حل مسائل داخلی بپردازند و ۲۰ درصد از توانمندترین اساتید دانشگاه به سمت کسب آبروی علمی از طریق چاپ مقاله در معتبرترین مجلات بین المللی بروند، بسیار مناسب‌تر است. راه حلی که در این زمینه وجود دارد، ایجاد یک سطح کیفی حداقلی برای مقالات isi در آییننامه ارتقاء اعضای هیأت علمی است. این موضوع در آییننامه دیده نشده است.
اما اینکه همه اساتید به سمت چاپ مقالات isi حرکت کنند نیز درست نیست، شاید اگر نسبت آن ۸۰ به ۲۰ باشد به طوری که ۸۰ درصد افراد به حل مسائل داخلی بپردازند و ۲۰ درصد از توانمندترین اساتید دانشگاه به سمت کسب آبروی علمی از طریق چاپ مقاله در معتبرترین مجلات بین المللی بروند، بسیار مناسب‌تر است. راه حلی که در این زمینه وجود دارد، ایجاد یک سطح کیفی حداقلی برای مقالات isi در آییننامه ارتقاء اعضای هیأت علمی است. این موضوع در آییننامه دیده نشده است.
کیفیت آموزش اساتید از طریق پرسشنامه‌ای که دانشجویان تکمیل می‌کنند نمره دهی میشود، به نظر شما آیا این امتیاز بندی درست است؟
از نظر روانشناسی، انسان‌ها نمیتوانند از کنار نظری که برایند نظر تعداد زیادی از دانشجو‌ها است، ساده بگذرند. در حقیقت به میزانی که جامعه آماری بزرگتر می‌شودعدم قطعیت نیز کاهش مییابد. منتهی وقتی یک فرایند کیفی را کمیسازی میکنیم به نحوی که کیفیت تدریس، نحوه تعامل، استفاده از فناوری، نوع برخورد با دانشجو، چگونگی پاسخ دادن و ... که جنبه کیفی دارند به صورت عدد بیان میشوند، عواملی نظیر چگونگی طراحی سوال میتواند در نتیجه تاثیرگذار باشد؛ بنابراین ما در این تبدیل کیفیت به کمیت، یک عدم قطعیت را تجربه میکنیم که شایسته است این موضوع در آییننامه ارتقاء لحاظ شود.
ارسال نظرات