سرکار: سیاستمداران هنوز توانایی ایران در فناوری نانو را باور نکرده‌اند / رمز بهره‌گیری بیشتر از نانو برای بهبود کیفیت زندگی مردم

سعید سرکار عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در گفتگو با خبرنگار فناوری خبرگزاری دانشجو درباره اقتصاد فناوری نانو در کشور بیان کرد: چاره‌ای نداریم که از اقتصاد سنتی به سمت اقتصاد مبتنی بر فناوری و نوآوری حرکت کنیم و سپس به سمت اقتصاد مبتنی بر خلاقیت پیش رویم.

سرکار با تاکید بر اینکه باید فناوری‌های هر حوزه بررسی، اولویت‌بندی و سرمایه‌گذاری شوند، ادامه داد: سرمایه اصلی، نیروی انسانی توانمند است که ایران از این لحاظ مشکلی ندارد لذا باید زیست‌بوم متاسب برای شکوفایی و رشد نیرو‌های خود داشته باشیم. در سند چشم‌انداز فناوری نانو که ده ساله اول آن را پشت سر گذاشته‌ایم و هم‌اکنون در نیمه راه ۱۰ ساله دوم هستیم، تولید ثروت با کمک فناوری نانو و ارتقای کیفیت زندگی مردم با این علم دو هدف اصلی مطرح شده است. درواقع هدف اصلی ما این بود که فناوری نانو باید برای کشور ثروت‌آفرینی کند و در بهبود کیفیت زندگی مردم تاثیرات خود را نشان دهد.

 

فعالیت بیش از ۳ هزار نیروی متخصص در حوزه نانو
وی بیان کرد: زمانی که نانو در ایران مطرح شد تعداد محدودی با این مفهوم و فناوری آشنا بودند و تنها ۱۰ مقاله ISI برای این حوزه در سال ۲۰۰۱ داشتیم درحقیقت این شاخص، بنیه علمی ما بود، اما خوشبختانه دانشگاه‌ها در این زمینه خوب عمل کردند و با برنامه‌های ستاد نانو و حمایت‌های امروزه حدود ۳۷ هزار نیروی متخصص در حوزه فناوری نانو در سطح کارشناسی ارشد به بالا فعالیت دارند (یعنی حدود ۳ هزار عضو هیئت علمی مشغول کار نانو هستند).

دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ادامه داد: بنابراین بنیه کشور از نظر نیروی انسانی فوق‌العاده قوی و باعث شد که در آموزش، پژوهش، توسعه علم و فناوری، رشد صنعت و ... به خوبی بدرخشیم به گونه‌ای که از ۱۰ مقاله در سال به بیش از ۳۴ مقاله در روز رسیده‌ایم و به طورکلی انتشارات مقالات حوزه نانو متخصصان کشور حدود ۱۲ هزار مقاله در سال (رشد ۱۲۰۰ برابری در بازه زمانی کوتاه) شده است.

ایران چهارمین کشور دنیا در تولید مقالات علم نانو
سرکار مطابق آخرین آمار پایگاه‌های معتبر بین‌المللی، ایران را در رده چهارم دنیا برای تولید مقالات نانویی دانست و اظهار داشت: ایران بعد از چین، امریکا و هند چنین جایگاهی را به دست آورده است و پس از ایران در این رده‌بندی کشور‌هایی همچون کره جنوبی، آلمان و انگلیس قرار دارند. این موضوع در حالی است که سه کشور اول رده‌بندی جمعیت زیادی دارند و اگر تعداد مقالات آن‌ها را به جمعیت‌شان تقسیم کنیم به‌خوبی دیده می‌شود که ایران با چنین جمعیت و تعداد مقاله‌ای از آن‌ها پیش است.

 

سیاستمداران مملکت هنوز توانایی ایران در فناوری نانو را باور نکرده‌اند
وی با تاکید بر آنکه بدون بنیه علمی خوب در توسعه فناوری موفق نیستیم و زمانی می‌توانیم نوآوری داشته باشیم که در مرز دانش و فناوری حرکت کنیم، عنوان کرد: وقتی گفته می‌شود که فلان فناوری در ایران بومی شده است یعنی آن فناوری چندین سال قبل در کشوری دیگر توسعه یافته و حال ما به آن رسیده‌ایم بنابراین ما نباید دنباله‌رو و کپی‌کار باشیم و هدفمان باید تولید و معرفی محصولات خلاقانه و بدیع مبتنی بر فناوری‌های نوین در دنیا باشد، بدون شک ایران چنین توانایی و قابلیتی را دارد هرچند که هنوز بخش‌هایی از دولت، برخی تصمیم‌گیران و سیاستمداران مملکت به این باور نرسیده‌اند.

دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو افزود: تا زمانی که به توانایی‌های ایران در حوزه نانو به باور نرسیم سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد. متاسفانه خیلی از قابلیت‌های نیروی انسانی به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و منابع بالفعل نمی‌شود. بعد از توسعه فناوری باید رسوخ آن در صنایع را برای ارتقای کیفیت محصولات پیگیر شویم و بحث ما با صنایع همین موضوع است. اگر امروز اراده‌ای برای استفاده از فناوری نانو در صنعت نداشته باشیم در آینده‌ای نزدیک رقابت‌پذیری و بازار‌های خود را از دست خواهیم داد. در حال حاضر خواه و ناخواه فناوری نانو میان کشور‌های پیشرفته استفاده می‌شود.

ایران با نانو؛ دارو، رنگ و پارچه‌ها را هوشمند کرد
وی با اشاره به برخی محصولات نانویی هوشمند در ایران مثل داروها، رنگ‌ها یا پارچه‌های هوشمند تصریح کرد: رنگ هوشمندی که در ایران ایجاد شده و ثبت اختراع آن به اصطلاح به ژاپنی‌ها فروخته شده بدین صورت است که اگر روی آن رنگ خط و خشی ایجاد شود، خود را ترمیم می‌کند یا مثلا در بیماران قلبی با ریسک بالا دارو‌های هوشمند تزریق می‌شود تا در ماهیچه قلب بنشیند و در موقع نیار وارد کار شده و از صدمه به آن جلوگیری کند.

به گفته وی، نباید تنها بر روی فاز اول فناوری نانو (طراحی و تولید محصولات نانویی) تمرکز کرد و باید به فاز دوم و سوم آن نیز اهمیت بخشید یعنی رسوخ فناوری نانو در صنایع و توسعه محصولات و صادرات.

 

فروش میلیاردی محصولات نانویی شرکت‌های دانش‌بنیان
سرکار محور اصلی فعالیت را صادرات محصولات نانو دانست و توضیح داد: حدود ۲۸۰ شرکت دانش‌بنیان حوزه نانو در کشور فعال هستند و حاصل فعالیت این شرکت‌ها ۷۲۰ محصول تعیین شده در بازار است که البته تعداد محصولات در کشور فراتر از این عدد است و این ۷۲۰ محصول تنها آنهاییست که تاییده گرفته‌اند. فروش محصولات نانویی ما در سال ۹۷ حدود ۲۶۵۰ میلیارد تومان و در سال ۹۸ بین ۴۷۰۰ تا ۴۸۰۰ میلیارد تومان بوده است.

بخش‌های دولتی و خصولتی از نانو استقبال نمی‌کنند
دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو درباره همکاری صنایع با آن‌ها بیان کرد: با صاحبان صنایع بخش خصوصی ارتباط فوق‌العاده خوبی داریم، چون این بخش برای منافع و سود بیشتر حاضر است دانش فنی و مواد تولید داخل را با قیمت ارزان تهیه کند و به تبع آن محصولات با کیفیت خود را در بازار توسعه دهد، اما بخش دولتی یا خصولتی، چون دستشان در جیب دولت یا مردم است به این فناوری‌ها اعتنا نمی‌کنند، متاسفانه عمده اقتصاد ما دست این دو بخش است و این یعنی بن‌بست.

سرکار با بیان اینکه منافع عده‌ای در واردات فناوری از کشور‌های خارجی است، ادامه داد: در دوران تحریم همان‌هایی که به واردات دلبسته بودند با محصولات ساخته و توسعه یافته در ایران مشکلات و نیازهایشان را رفع کردند، اما وقتی تحریم برطرف شد به دلیل وجود یکسری روابط ناسالم و منافع شخصی و سازمانی مجددا به سمت واردات رفتند.

تولید نانودارویی که هزینه درمان را کاهش داد
وی عنوان کرد: یکی از دارو‌های نانویی وارداتی که هر دوز آن ۷۰۰ دلار محاسبه می‌شد را در کشور تهیه کردیم و با قیمت بسیار پایین‌تر در دسترس قرار دادیم. اگر این کار انجام نمی‌شد بدون شک با قیمت فعلی دلار مردم توانایی پرداخت هزینه خرید این دارو را نداشتند، چون برای هر دوره درمان به ۱۸ تزریق نیاز است و آنوقت خریدش حدود ۳۰۰ میلیون تومان برای بیمار هزینه می‌شد، اما ۸ سال است که این دارو از سوی فعالان حوزه نانو ساخته شده و با یک بیستم قیمت در بازار وجود دارد.

دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با بیان اینکه تولید چنین داروی نانویی در ایران باعث شد تا مردم درمانی موثرتر با اثرات جانبی کمتر و صرف هزینه فوق‌العاده کمتر را شاهد باشند، تصریح کرد: در حوزه آب نیز با کمک نانو فناوری‌های نوینی ارائه شده است. شیرین‌سازی آب، فیلتر کردن آب خاکستری، بازچرخانی آب‌های مصرفی، استفاده از فیلتر‌های نانویی و ... آثارش در ارتقای کیفیت زندگی مردم قابل مشاهده است.

برنامه‌های ستاد نانو برای دسترسی مردم سیستان و بلوچستان به آب
وی با اشاره به آنکه ستاد نانو تاکنون بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ نیاز و مشکل صنایع را پاسخ داده است، اظهار داشت: در روستا‌های کرمان یا در خوزستان با استفاده از فناوری نانو آب شیرین و قابل شرب در اختیار مردم قرار گرفته است و برای آب مردمان سیستان و بلوچستان نیز برنامه داریم، اما متاسفانه مسئولان چشمان خود را بر روی این موارد بسته‌اند.

در یک بن‌بست قرار گرفته‌ایم
سرکار تاکید کرد: درحال حاضر محصولات نانویی ایران به ۴۵ کشور دنیا صادر می‌شود اگر قیمت ما رقابتی نیست یا کیفیت محصولات‌مان پایین است پس چطور کشور‌های پیشرفته حاضر به خرید محصولات نانویی ما هستند. خط تولید نانوالیاف را شش سال گذشته کره جنوبی بعنوان یکی از کشور‌های پیشرفته و صنعتی از ما خریداری کرده است و این مسئله نشان از عملکرد مناسب و پیشرفته ما دارد.

دانشگاه‌ها مسیر خود را برای پرداختن به فناوری نانو اصلاح کنند
وی با اشاره به فعالیت و همکاری جامعه دانشگاهی در حوزه فناوری نانو تصریح کرد: ۹۰ درصد دانشگاهیان ما بنیه دارند، تولید علم می‌کنند، اما متوقف شده و در ادامه دانش را تبدیل به فناوری و فناوری را تبدیل به محصول نمی‌کنند لذا هرچه داریم حاصل تلاش همان ده درصد دانشمد و پژوهشگرانی است که مسیر خود را به درستی تا انتها طی کردند. اگر دانشگاه‌های ما رفتارشان را اصلاح کنند و محققان در مسیر درستی گام برداند بدون شک دستاورد‌های ما در حوزه فناوری نانو چندین برابر خواهد شد و دیگر نمی‌توانید محصول یا فناوری را تصوی کنید که نانو در آن اثر نداشته باشد یا صنعتی را تصور کنید که نانو نتوانسته باشد در آن رسوخ کند.

 

سرکار نانو را در تمام شئونات زندگی مردم اثربخش معرفی کرد و ادامه داد: دانشگاه‌ها از فراگیری این حوزه استفاده کرده و آن را در حوزه مواد، الکترونیک، فیزیک، پزشکی، داروسازی وغیره وارد کرده‌اند حتی در برخی موارد که نانو به صورت مستقیم دخالت ندارد نانو محور تحقیقات دانشجویان برای پایان‌نامه‌شان قرار گرفته است.

میزان پذیرش دانشجوی علم نانو محدود است
وی در پاسخ به این سوال که چرا میزان پذیرش دانشجو برای رشته‌های مرتبط با نانو در کشور کم است، گفت: نمی‌خواهیم که دانشگاه‌های ما بیش از این تعداد فعلی دانشجو بپذیرند، چون نگرانیم که کشش لازم وجود نداشته باشد که آن‌ها پس از اتمام تحصیل و فارغ‌التحصیلی درگیر شغلی مرتبط شوند یا با راه‌اندازی شرکتی دانش‌بنیان وارد صنعت شوند. اگر دانشجویان زیادی را تربیت کنیم ممکن است ضربه بخوریم لذا باید تناسب رعایت شود تا بازخورد‌های منفی نیز نداشته باشیم.

استفاده از محصولات نانویی برای بهبود کیفیت زندگی باید به استانداردی الزامی تبدیل شود
دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در پاسخ به این سوال که چرا نسبت به تولید تعداد بالایی محصول نانویی، اما میزان استفاده از آن‌ها در زندگی مردم کم است، عنوان کرد: مثلا در حوزه ساخت و ساز ۱۲۰ محصول نانویی (از کاشی و سرامیک گرفته تا بتن و رنگ‌ها) که مورد استفاده هستند، اما برای اینکه بازار این محصولات فراگیر شود دو مرحله وجود دارد یکی آنکه باید مزایای و ویژگی‌های این محصولات را بیشتر به مردم معرفی کنیم (مثلا بگوییم اگر فلان محصول ۲۰ درصد افزایش قیمت دارد به دلیل افزایش ۲۰۰ درصدی کیفیت آن است) و دیگری اخذ مجوز‌ها و تاییدیه‌های لازم است که گلوگاه‌های مخصوص خود را دارد. در حوزه ساخت و ساز وظیفه مرکز تحقیقات ساختمان یا وزارت مسکن است که با تایید محصولات نانویی ساختمان‌ها را ملزم به استفاده از این نوع محصولات کند.

به گفته وی، محصولات باید تست و آزمایش شوند و مهر تایید بگیرند تا بتوانند جایگزین نوع سنتی خود شوند.

سرکار تاکید کرد: بحث دیگر استاندارد‌های الزامی و اجباری است که باید فراگیر شود مثل استفاده از شیشه‌های دوجداره که زمانی مرسوم نبود، اما به تدریج برای کاهش مصرف انرژی و آلودگی صوتی به الزام تبدیل شد و کیفیت آن در زندگی مردم قابل درک است بدون آنکه مردم هزینه مصرفی‌شان برای شیشه‌های دوجداره را محاسبه کنند.

 

وی افزود: بنابراین گام سوم این است که کاربرد بعضی از این محصولات را با استاندارد‌های تشویقی جا بیندازیم. مثلا بگوییم اگر مساحت ساختمانی بالا رفت (برج‌های مسکونی یا هتل‌ها) باید برای تصفیه آب از دستگاه‌های تصفیه نانویی استفاده شود و پس از آن با دو لوله‌کشی مجزا به فاضلاب نرود. استاندارد‌ها باعث توسعه بازار و توجه بیشتر به علم نانو می‌شود که امیدواریم در این راستا اقدامات مناسبی انجام شود.