صفر در مقابل صفر

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زینب نصیر زاده، ۲۷ مهر ماه امسال درست زمانی که باید یکی از گلابی‌های موعود را از درخت برجام می‌چیدیم، احتمالاً باید مشغول خنثی‌کردن ماشه دشمنی باشیم که سال‌ها است اسلحه‌اش را به سمت‌مان نشانه گرفته‌است.

سال ۹۴ بود که پس از ماجرا‌های بسیار، سرانجام توافق ایران با کشور‌های ۱+۵ تحت عنوان «رجام» یا JCPOA رقم خورد و پس از آن شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه ۲۲۳۱ را تصویب نموده و برجام را ضمیمه آن کرد. طبق این قطعنامه تحریم‌های «هسته‌ای» شورای امنیت علیه ایران که پیش از این تصویب شده بودند، تعلیق شدند و بنا شد تحریم‌های تسلیحاتی پس از ۵ سالیعنی یک ماه دیگر و تحریم‌های موشکی پس از ۸ سال یعنی سه سال دیگر برداشته شوند.

از همان ابتدا سیاست دولت‌مردان ایرانی حفظ توافق برجام به هر طریق ممکن بود. آنقدر به این سیاست پایبند بودیم و آنقدر از خود ضعف نشان دادیم که حتی پس از خروج آشکارای ایالات متحده آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه ۹۷، ما نه‌تن‌ها همچنان در توافق باقی ماندیم؛ بلکه هنوز هم دولت جمهوری اسلامی ایران آن را با افتخار یکی از دستاورد‌های خود می‌داند. طرف دیگر ماجرا، اما چنین نبود. آمریکا پس از آن که در قرن ۲۱ پیشِ روی مجامع بین‌المللی بدون دادن هیچگونه خسارتی از یک توافق رسمی خارج شد، وقیحانه تلاش کرده و می‌کند تا به‌وسیله برجام منافع ایران را زیر پا بگذارد.

ابتدا یک پیش‌نویس قطعنامه برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی که قرار بود مهر ماه امسال برداشته شود، به شورای امنیت ارئه نمود که با شکست مواجه شده و تصویب نشد. دومین راهکارش، اما گویی پیش از توافق برنامه‌ریزی شده بود. چرا که از دل قطعنامه ۲۲۳۱ بیرون آمده است.

«مکانیسم ماشه» یا snapback روندی در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ است که طبق آن هر کشوری که نسبت به نقض تعهد یکی از طرفین شاکی باشد می‌تواند شکایت خود را به "کمیسیون مشترک برجام" کمیسیونی که وظیفه نظارت بر برجام را بر عهده دارد ارائه کند. در صورت حل‌نشدن موضوع مورد شکایت در مدت ۳۰ روز، پای شورای امنیت به موضوع باز می‌شود. اگر شورای امنیت در مدت مقرر تصمیم‌گیری نکند، تحریم‌ها به صورت خودکار تمدید شده و بازمی‌گردند. برخلاف روند قانونی مذکور، آمریکا درخواست خود را برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه با پرش از مرحله کمیسیون مشترک برجام در ۳۰ مرداد به مرحله شورای امنیت رساند. شورا تنها تا ۳۰ شهریور ۹۹ برای تصمیم‌گیری مهلت دارد و در صورت عدم تصمیم‌گیری، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد.

حتماً این سوال برایتان به وجود می‌آید که چه طور کشوری پس از خروج از یک توافق حق درخواست اجرای تعهدات همان توافق را دارد؟ پیدا کردن پاسخ کار دشواری نیست. کافی است سری به قطعنامه ۲۲۳۱ بزنیم و از ابتدا شروع به تورق کنیم. طبق بند ۱۰ و ۱۱ آمریکا در جایگاه هیئت موسس شورای امنیت، به عنوان یک عضو مشارکت کننده تلقی می‌شوددرحالی که از برجام خارج شده است و حق ارائه چنین درخواستی را دارد. به بند بعدی یعنی بند ۱۲ که برسیم تعجب‌مان دوچندان می‌شود. طبق این بند در صورت اجرای مکانیسم ماشه تمامی قطعنامه‌هایی که طبق بند ۷ اجرای آن‌ها لغو شده بود، دوباره به اجرا درمی‌آیند. در این بند‌ها و هیچ بند دیگری به تعهدات طرفین اشاره‌ای نشده است و این از لحاظ حقوق بین‌الملل به این معنی است که تمام قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران بازمی‌گردد و درعین حال ایران باید به تعهدات خود عمل کند!

با همه این اوصاف به نظر می‌رسد دولت جمهوری اسلامی هنوز به تک درخت برجام تکیه کرده و امید دارد که با روی کار آمدن دولت دموکرات در انتخابات آینده آمریکا، این کشور به برجام بازگردد. این درحالی است که نامزد دموکرات آمریکا صراحتاً این احتمال را رد کرده است. ادامه این روند و عدم واکنش متناسب از سوی جمهوری اسلامی، باعث ایجاد وجهه دیپلماتیک ضعیف از ایران در جامعه بین‌الملل و پیشروی هرچه بیشتر دشمن می‌شود.

در حال حاضر بهترین واکنش ایران در پیش گرفتن سیاست "صفر در مقابل صفر" است؛ یعنی با لغو تعهدات طرف مقابل، ما هم تعهدات خود را به صفر برسانیم و یک بار برای همیشه عطای برجام را به لقایش ببخشیم. مهم‌ترین تعهداتی که ایران در حال حاضر ملزم به رعایت آن است، بازرسی‌های بی‌حد و مرز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. یکی از بهترین راهکار‌های موجود اخراج بازرسان آژانس و جمع‌آوری دوربین‌های نظارتی آن‌ها است که علاوه بر دیپلماسی مقتدرانه، تصویب قوانین موردنیاز در مجلس شورای اسلامی را می‌طلبد.

از افرادی که بدون خواندن یک خط از متن این توافق، مجدانه از برجام دفاع می‌کردند که انتظاری نداریم؛ اما از میهن‌دوستان و مدافعان عزت و استقلال کشور در هر مسندی که هستند انتظار می‌رود قاطعانه، شفاف و به‌سرعت در این زمینه موضع گرفته و اقدامی درخور انجام دهند.