مقاله دادن‌های نجومی مسئولین فاجعه است/ با این اقدامات قبح تقلب شکسته می‌شود

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-سها صالح، وقتی موضوع مصاحبه را شنید، سریع قبول کرد. «تقلب» دغدغه قدیمی استاد بود. دکتر قدسی از سال 87 پیگیر اصلاح نابه‌سامانی‌های علمی در کشور است. استاد کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگویی صمیمی با خبرگزاری دانشجو درباره رسوایی‌های علمی اخیر و راهکارهای خروج جامعه علمی کشور از تقلب سخن گفته است. او معتقد است راه کج از تعریف نادرست رشد علمی شروع شد و با بی‌توجهی مسئولان الآن به بدترین شرایط خود رسیده است. در ادامه متن کامل این مصاحبه تقدیم می‌شود.

بعضی معتقدند افشاگری مجلسه «نیچر» اقدامی سیاسی است و تقلب علمی در همه کشورها وجود دارد. نظر شما چیست؟

من به عنوان یک استاد استقبال می‌کنیم از این کار نیچر. ما که با اینها برخورد نمی‌کنیم، دانشگاه‌های ما که این کارها را نمی‌کنند. حداقل نیچر بیاید آبروی اینها را ببرد. بله این مسئله در همه کشورها هست ولی 58 مقاله از یک کشور مسئله بزرگی است. مجلات نیچر و ساینس، بسیار معتبر هستند. 

شما خیلی وقت است دغدغه مبارزه با تقلب علمی را دارید. تا الآن چه کارهایی انجام دادید؟

ما از سال 87 یک وبلاگ برای این موضوع درست کردیم. عنوانش استادان علیه تقلب بود. خیلی کار سختی است. فکر می‌کنم نزدیک 300 استاد از آن حمایت کردند. کار ما هم بیشتر روشنگری است. خواننده‌های زیادی هم داریم.

ریشه شکل‌گیری چنین پدیده ناپسندی در دانشگاه‌های ما چیست؟

به نظر من پارامترهای مختلفی دارد. اولینش فرهنگی است. دروغ، ریا و فساد در جامعه نهادینه شده است. مشکل دیگری که وجود دارد؛ به نظرم در دوره آقای احمدی‌نژاد وزارت علوم را خیلی باد کردند. آن دوره چاپ کردن مقاله در این نشریات مترادف با تولید علم دانسته شد و حتی به ازای هر کدام از این مقالات به اساتید پول می‌دادند. آن دوره اوج مقالات به دردنخور شد. قوانینی هم گذاشتند که دانشجویان دکترا باید مقاله داشته باشند. اساتید برای ارتقاء باید مقاله داشته باشند. خب در بعضی رشته‌ها اصلاً توانش هم وجود نداشت و خیلی مشکل بود. در آن رشته‌ها تقلب علمی گسترش یافت.

در این میان برخی مجلات هندی روی کار آمدند. برخی از اینها توانسته بودند خودشان را به روش‌هایی در ISI ثبت کنند. در قوانین ما هم فقط داشتن مقاله ISI مهم است و به کیفیت کسی اهمیت نمی‌دهد. زمان آقای زاهدی ما نامه‌ای نوشتیم و اعلام خطر کردیم. نزدیک 40 نفر از اساتید برجسته این را امضا کردند. از آن زمان تا حالا کسی به این موضوع توجه نکرد.

علت اینکه این شرایط پیش آمد توجه بی‌دلیل به تولید مقاله است. اینطوری که علم تولید نمی‌شود! زمانی می‌توانیم بگوییم علم تولید شد که برود داخل صنعت و تأثیرگذار باشد. البته بعضی از مقالات خوب هستند.

عامل ایجاد کسب‌وکارهایی مانند مقاله نویسی هم همین تعریف غلط و توجه بیش از اندازه به مقاله است. برخی از دانشجویان هستند که توانایی‌هایی دارند اما شغل ندارند. اینها مقاله می‌نویسند و جای نویسنده را به دیگران می‌فروشند. این هم نوعی تقلب است.

چند سال پیش یکی از اساتید دانشگاه تهران تقلب محرز علمی انجام داد اما برخوردی نشد. خب این نشانه‌های مثبتی برای افراد است تا این کارها را انجام دهند.

کشورهای پیشرفته برای مقابله با اینگونه مسائل چه می‌کنند؟

در دانشگاه‌ها و موسسات افراد با هم رودربایستی دارند و اقدامی نمی‌کنند. قانون به درد بخوری هم نداریم. ما حتی سابقه یک مورد برخورد نداریم از طرفی درخواست هم وجود دارد، خب نتیجه‌اش می‌شود همین دیگر.

در کشورهای پیشرفته استانداردهای مشخصی وجود دارد. اگر یک مورد تقلب از کسی ببینند، او را اخراج می‌کنند، مدرکش را می‌گیرند و پول تحصیلش را هم از او پس می‌گیرند. شما با یک مورد که برخورد کنید بقیه پا پس می‌کشند.

من نمی‌دانم چرا از این سامانه «ایران داک» برای مقابله با تقلب استفاده نمی‌کنند. چند سال پیش ما پیشنهاد انجام این کار را به مسئولش دادیم. او ایده را به افراد دیگری داد و تا کنون هم کاری انجام نشده است.

الان بعضی از دانشگاه‌ها در سال هزار دانشجوی کامپیوتر می‌گیرند، در حالی که امکانات و اساتید لازم را ندارند. تازه شرط داشتن مقاله را هم قرار می‌دهند. اینطوری بسیاری مقاله بی ارزش تولید می‌شود. شاید همه آنها تقلبی نباشد اما از نظر علمی ارزش ندارد.

ارتقاء اساتید در دانشگاه‌های معتبر چگونه است؟ چه ملاک‌هایی را مشخص کرده‌اند؟

در کشورهای خارجی ارتقاء اساتید مانند حوزه های علمیه ماست. مانند اجتهاد گرفتن علمای ما؛ عده‌ای از اساتید معتبر آن رشته ارتقاء فرد را تایید می‌کنند. مثلاً اگر من در یک زمینه تخصصی کار می‌کنم؛ لیستی از افراد برجسته در آن رشته وجود دارد که برای تأیید صلاحیت من به آنها رجوع می‌شود. اگر این افراد من را تایید کنند؛ می‌توانم ارتقا پیدا کنم.

مثلا خانم مریم میرزاخانی پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه هاروارد، بدون داشتن یک مقاله در دانشگاه استنفورد استاد تمام شد. اگر این فرد به ایران می‌آمد اصلا استخدام نمی‌شد.

الآن در دانشگاه شریف افرادی داریم که در رشته خودشان در دنیا شناخته شده هستند اما انجا ارتقا پیدا نمی‌کنند.

این شرایط مکانیزه برای رشد عواقب بدی برای کشور دارد. چراکه اساتید همیشه در فکر این هستند تا مقاله جدیدی چاپ کنند و کسی به کیفیت آنها توجه نمی‌کند. بعضی از رشته‌ها کنفرانسی هستند. برخی هم شرایط متفاوتی دارند. قوانین باید برای رشته‌های مختلف متفاوت باشد. انجمن‌های علمی نهادهای معتبری برای تعیین شاخص‌های ارتقا هستند.

پیشنهاد شما برای حذف این پدیده شوم از جامعه آکادمیک کشور چیست؟

در مجموع معتقدم سیاست‌های وزارت علوم باعث گسترش مقاله‌های تقلبی شده است. کار مهمی که برای مقابله با تقلب علمی باید صورت بگیرد ایجاد یک دفتر حقوقی در وزارتخانه‌های علوم و بهداشت است. چون تشخیص تقلب کاری حقوقی است. شاید الآن هم چنین چیزی باشد ولی ما فعالیتی از آن نمی‌بینیم. کار نباید به دانشگاه‌ها سپرده شود چون بعضی‌ها رودربایستی با هم دارند.

اعتبار ما در سطح جهانی به شدت پایین آمده است. اگر با چند نفر برخورد کنند اثر مثبت زیادی دارد، اما متاسفانه ما خروجی مشخصی از کار مسئولان ندیده‌ایم.

اخیراً آماری از تعداد بالای مقالات منتشر شده به نام مسئولان عالی رتبه کشورمان، از جمله وزرای بهداشت و علوم منتشر شده است. نظر شما چیست؟

به نظرم مقاله دادن مسئولین فاجعه است. هر کس به طور معمول می‌تواند 3 یا ۴ تا مقاله در سال بدهد. اما یکدفعه می‌بینیم فردی که مسئولیت می‌گیرد منحنی مقاله هایش نجومی بالا می‌رود. معلوم است که جریان خاصی پشت آن قرار دارد. به هر دلیلی فردی که مقاله می‌نویسد، نام رئیس را هم اضافه می‌کند. وقتی مقامات برجسته کشور چنین کارهایی انجام می‌دهند، قبح تقلب شکسته می‌شود. همین دوستان هستند که آیین نامه‌هایی می‌نوسیند که به این جور کارها اهمیت ویژه می‌دهد.