منابع مالی دانشگاه‌های برتر جهان / نقش بودجه دولتی در دانشگاه‌های دنیا چقدر مهم است؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ سارا سلیمی- هر کشوری ممکن است در مسائل اقتصادی چالش‌هایی داشته باشد؛ مسائلی که بر بخش‌های مختلف آن کشور تاثیرگذار است؛ حال اینکه راهکار کلی هر کشور برای این موضوع چه خواهد بود، بحث دیگری است. اینجا، اما می‌خواهیم درآمدزایی یکی از همان بخش‌ها در دنیا را بررسی کنیم؛ بخشی که در صورت وابستگی کامل به دولت، قطعا در بروز چالش‌های اقتصادی آسیب جدی خواهد دید.

دانشگاه‌ها، این موسسات آموزش عالی که محل و مبدا بسیاری از پیشرفت‌های مهم یک کشور هستند برای فعالیت‌های مختلف خود، مثل همه موسسات دیگر نیاز به سرمایه دارند؛ حال ممکن است این سرمایه از طریق بودجه دولتی مرتفع شود و یا درآمد خود آن دانشگاه. امروزه مشاهده می‌شود دانشگاه‌هایی که درآمدی در کنار بودجه دولتی خود دارند، در حل و فصل نیاز‌ها و مشکلات خود پیشتاز هستند.

درآمدزایی دانشگاه‌ها در دنیا اتفاق خیلی جدیدی نیست و تقریبا هر دانشگاه برای اینکه هشتش گرو نه نباشد و مدام منتظر تزریق قطره‌چکانی بودجه‌اش از سمت دولت ننشیند و علل دیگر، به سمت این راهکار پیش رفته است.

---

استقلال مالی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی از جهات مختلفی مهم است؛ ساده‌ترین اتفاقی که در اثر درآمدزایی یک دانشگاه رقم می‌خورد محدود نبودن در ارائه فعالیت‌های پژوهشی و خدمات آموزشی خواهد بود؛ در نتیجه این موضوع به پیشرفت فعالیت‌های پژوهشی_علمی و پر بارتر شدن هر چه بیشتر سطح علمی کشور منجر خواهد شد.

علاوه بر این اگر استقلال مالی در خود دانشگاه نیز محصور نشود، دانشجو‌ها نیز در برخورد مستقیم این موضوع قرار گیرند و فقط از آن‌ها برای پرداخت شهریه استفاده نشده و راه درآمدزایی دانشگاه‌ها، بستری مناسب برای فعال و خلاق کردن دانشجو برای کارآفرینی و ایجاد سرمایه برای دانشگاه و خودش باشد، خواهیم دید که چرخه اقتصاد، کارآفرینی، تولید علم و ... پیشرفت بیشتری خواهد داشت.

در اقصی نقاط دنیا، دانشگاه‌های بسیار معتبری وجود دارد، اما سوال اینجاست که آیا همه‌ی آن‌ها تنها از طریق بودجه‌ی دولتی خود، گذران امور می‌کنند؟ البته که جواب منفی است، ولی باید دید درآمدزایی دانشگاه‌های معتبر دنیا از چه راه و یا راه‌هایی است.

در کشوری مثل فرانسه تقریبا تمامی دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها و مراکز آموزشی وابسته به بودجه دولتی بوده و منابع مالی خود را به طور مستقیم از دولت دریافت می‌کنند؛ البته دولت این کشور دانشگاه‌هایش را تشویق می‌کند تا به دنبال ادامه فعالیت‌های تجاری خود و مشارکت با بخش خصوصی باشند. می‌توان گفت به دلیل وابستگی مالی که بین موسسات آموزشی این کشور و دولتش وجود دارد، دانشجویان و دانشگاه‌های آن، گویا مشکلات مالی بیشتری داشته و دولت آن کمتر از ایالات متحده آمریکا برای دانشگاه‌هایش هزینه می‌کند.

در آمریکا موسسات آموزش عالی خصوصی و دولتی در کنار اینکه از منابع پژوهشی و وام‌های دولتی می‌توانند استفاده کنند، از صنایع و شرکت‌های خصوصی، افراد نیکوکار و... کمک‌های بلاعوض و هدایایی نیز دریافت می‌کنند.

طی تحقیقی که در چند سال اخیر انجام شده، راه‌های درآمدزایی دانشگاه‌های اروپا اینگونه به دست آمده است:

۱. ایجاد پارک‌های علم و فن آوری ۷۰.۲%
۲. گرایش به سمت فعالیت‌های یادگیری مستمر ۶۵.۵%
۳. درآمد‌ها از خیریه‌ها و هدایا ۶۴.۳%
۴. کمپین آموزشی برای کارکنان و کارمندان ۵۸%
۵. ایجاد شرکت‌های آموزشی و تحقیقاتی ۵۵.۸%
۶. ایجاد بستر‌های لازم برای رشد ۴۹.۴%
۷. مکانیسم پاداش‌دهی داخلی برای سطوح مختلف پرسنل ۳۴.۱%
۸. مکانیسم پاداش‌دهی داخلی برای استعداد‌های فکری ۲۹.۶%
۹. ورود به بازار کسب و کار ۲۸.۶%

حالا بخوانیم از دانشگاهی که در تمام بریتانیا بالاترین درآمدزایی از تحقیقات را دارد: آکسفورد، دانشگاهی که تنها ۸ درصد از هزینه‌های سالانه‌اش از طریق کمک‌های مالی که دولت انجام می‌دهد تامین می‌شود. بزرگترین منبع درآمد بودجه‌های تحقیقاتی این دانشگاه در حدود ۲۶ درصد است که از طریق نهاد‌هایی مانند موسسات خیریه، بنیادها، شورا‌های تحقیقاتی، صنعت و اعتماد حاصل می‌شود.

 

۱۴ درصد از درآمدزایی این دانشگاه متعلق به دریافت شهریه از دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد و همینطور قرارداد‌های آموزشی است. ۵۲ درصد از درآمدزایی نیز مربوط به فعالیت‌هایی به غیر از تدریس و پژوهش است؛ فعالیت‌هایی همچون انتشارات آموزشی، تجاری‌سازی، حمایت‌های بشر دوستانه و سرمایه‌گذاری حاصل از موقوفات دانشگاه.

دانشگاه هاروارد نیز منابع درآمدی خود را اینگونه معرفی کرده است: درآمد‌های حاصل از موقوفات، شهریه و تحقیقات دانشجویان، حامیان مالی، هدایا و منابع دیگر. دانشگاه استنفورد نیز منابع مالی خود را درآمد حاصل از شهریه دانشجویان، سرمایه‌گذاری، تحقیقات، خدمات درمانی، هدایا، درآمد‌های آزاد، خدمات ویژه و سایر منابع ذکر کرده است که در هیچ‌کدام از این دو دانشگاه بیشترین درآمد، قطعا درآمد حاصل از شهریه دانشجویان نیست.

طبق تحقیقی که موسسه EUA از دانشگاه‌های سراسر اروپا انجام داده است، مشکلات و موانع زیر در برابر درآمدزایی دانشگاه‌ها وجود دارد:

۱- کمبود اطلاعات و آگاهی
۲- دور شدن و انحراف دانشگاه‌ها از فعالیت اصلی
۳- نبود ساختار مناسب داخلی
۴- کمبود اطلاعات مدیریت
۵- گرایش منفی جامعه به درآمدزایی دانشگاه‌ها
۶- محدودیت قانونی
۷- توزیع نامناسب امکانات در دانشگاه‌ها
۸- نگرش منفی به بازار و ارتباط با آن
۹- تعارض با اصول اخلاقی دانشگاه‌ها

در زیمباوه نیز به دلیل افزایش تورم و وخیم‌تر شدن چالش‌های اقتصادی و سیاسی پیش روی این کشور وضعیت دانشگاه‌ها شرایط آنچنان خوشایندی نداشته و با انجام مطالعه‌ای این نتیجه حاصل شده است که قانون کنونی، اقتصاد کلان و سیاسی، کاهش حمایت دولت و کاهش منابع مالی به عنوان موانع اصلی برای درآمدزایی دانشگاه‌های دولتی در زیمباوه وجود دارد و این مسئله به عنوان یک نیاز دانسته شده که دانشگاه‌ها باید استقلال خود را به دست بیاورند تا بتوانند به درآمدزایی برسند و هزینه فعالیت‌های خود را به دست آورند.

موضوع در آمدزایی بنابراین در بسیاری از کشور‌ها مورد توجه است و انتظار می‌رود دیر یا زود هر دانشگاهی به این مسئله برسد؛ درآمدزایی که عوامل مختلفی در آن، با درصد بسیار بالاتری نسبت به درآمدزایی با شهریه دانشجو‌ها دخیل هستند؛ درآمدزایی باید برای دانشجویان یک دانشگاه بهرمندی بهتر از خدمات علمی و پژوهشی و رفاه به ارمغان بیاورد، نه فشار و استرس ناشی از هزینه‌های سرسام‌آور تحصیل.