گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ حدود دوماه پیش که پرونده "ارتباط صنعت و دانشگاه" را آغاز کردیم در این پرونده با بومی سازی تولید فناوری پیشرفته یا به اصطلاح "های‌تک"  غشاهای اسمز معکوس در آب شیرین کن‌ها که به همت نخبگان جوان دانشگاه صنعتی شریف بدست آمده آشنا شدیم و با مجری طرح در اینجا گفتگو کردیم و به اراده و توان این محققان جوان که با غیرت و اعتماد به نفس در شرایط حساس  و تحریمی کشور  به دانش فنی و تولید صنعتی این فناوری دست یافته‌اند به عنوان یک ایرانی بالیدیم.

فناوری «غشا اسمز معکوس» جدیدترین و بهترین دانش برای شیرین کردن آب های شور و تصفیه آب فاضلاب است که می تواند به حل بحران آب در کشور کمک کند.

چند روز بعد اما به یک خبر به ظاهر خوب که پیامی خاص را در بر داشت با تیتر «ایران و چین قرارداد انتقال فناوری و ساخت آب شیرین کن امضاء کردند» برخورد کردیم. عجیب بود که چطور سال 96 صحبت از تولید داخلی این فناوری می شود؛ اما یکسال بعد در مهرماه سال97 حرف از انتقال تکنولوژِی از چین به میان می آید!

اگر به دانش و صنعتی کردن فیلترهای اسمز معکوس رسیده ایم پس چه احتیاجی به واردات آن از خارج داریم؟ مگر غیر از این است که تولید چنین فناوری استراتژیک و کمیابی در داخل بسیار با اهمیت و به صرفه تر و مطمئن تر از خرید خارجی است و باید تولیدکنندگان ایرانی و چنین تیم های دانش بنیانی مورد حمایت بیشتر قرار بگیرند؟

چرا در تخصیص بودجه و عملکرد مدیران دولتی، خرید خارجی فناوری آن هم با هزینه بسیار بالاتر بجای سرمایه گذاری روی دانش بومی ایرانی در اولویت قرار دارد؟!

برای گرفتن پاسخ با مصیب يونس دوست؛ مديرعامل شركت غشا گستر دالاهو که در واقع مسئول تامین فناوری غشا در آب شیرین کن ها از سوی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)  است گفتگو کردیم.

چرا با وجود اينكه يك تيم از دانشگاه شريف به فناوري توليد غشاي اسموز معكوس دست يافته است، شما با شركت چيني ZSM قرارداد توليد انبوه بسته ايد؟

توليد انبوه فيلترهاي آب شيرين كن به صورت موازي هم با دانشگاه شريف و هم با شركت چيني جلو خواهد رفت. درواقع توليد ٥٠ هزار فيلتر را با شركت چيني در نظر گرفته ايم و 25 هزار فيلتر را با دانشگاه صنعتي شريف دنبال مي‌كنيم. دليل اين رويكرد هم اين است كه اولا كشور به لحاظ اقتصادي و زيست محيطي به سرعت به اين فناوري نياز دارد؛ لذا بايستي از بدست آوردن آن در كوتاه ترين زمان ممكن اطمينان داشته باشيم و ثانيا دانشگاه براي اولين بار مي‌خواهد توليد غشا را تجربه كند و بهتر است از ماشين آلات و تجارب چيني ها در بهره‌وري خود بهره‌مند شود.

بايد توجه كرد كه اگر هدف فقط تحقيق و كار علمي باشد مي‌توان ٥٠ سال هم زمان گذاشت؛ اما وقتي كه مي‌خواهيد محصولي توليد كنيد و به نياز مشتري پاسخ داده و در بازار فعاليت انتفاعي و اقتصادي انجام دهيد زمان و سرعت انجام كار حائذ اهميت است.

از چه سالي به فناوري فيلترهاي آب شيرين كن احساس نياز شد؟ 

ما از سال 1388 به دنبال استفاده از فناوري فيلترها بوديم و كشور به آن نياز داشت. از همان سال با چند شركت اروپایی و بعد هم سال 1392 با شرکتی چینی به توافق رسيديم تا دانش فنی و تجهیزات این فناوری را از آن ها خريداري كنيم و به كشور انتقال دهيم اما از آن زمان تا كنون به دليل تحريم ها شرکت های خارجی نتوانستند معاملات را عملياتي كنند.

بعد از آن چه شد؟ در چه سازوكاري سازمان گسترش و نوسازي صنايع توليد اين دانش فني را از دانشگاه شريف درخواست كرد؟

در يك برنامه و ديدار اتفاقي رئيس وقت سازمان گسترش با اساتيد دانشكده نفت و شيمي دانشگاه شريف در رابطه با توليد فناوري غشاها صحبت مي كند و قرار مي شود تا دانشگاه در يك دوره زماني ٢ ساله براي دستيابي به دانش و توليد اين فناوري تلاش كند. با گذشت ٤ سال دانشگاه توانست نمونه اي از غشاهاي اسمز معكوس (RO) را طراحي و توليد كند و با اين كار نام ايران در ليست اندك كشورهاي توليدكننده اين فناوري دانشي با ارزش در دنيا قرارگرفت.

هزينه توليد فيلترها در دو نوع ساخت ايران و چين تفاوتی دارد؟

٨٠ درصد قيمت تمام شده محصول به مواد اوليه مربوط مي شود و خيلي فرقي ندارد؛ اما اگر محصول توليد شده كيفيت بالايي داشته باشد مي تواند در فروش به ديگر كشورها توفيق داشته باشد. در هر حال چه با تكنولوژي چيني چه با تكنولوژي دانشگاه شريف مواد اوليه، انرژي و نيروي انساني مورد استفاده قرار مي گيرد. قطعا چيني ها بعد از ١٠ بار احداث كارخانه از ما كه قرار است براي اولين بار كارخانه احداث كنيم تجربه بهتري دارند و با قيمت تمام شده كمتري محصول را توليد مي‌كنند اما در حال حاضر نمي‌توانم عدد دقيق آن را به شما عرض كنم.

در قرارداد توليد فيلتر با چيني ها انتقال تجارب و تكنولوژي در نظر گرفته شده است؟

ما ٢ مورد از محصولاتي را كه بسيار قابل استفاده و نياز است به عنوان محصول هدف (target) در نظر گرفته و در قرارداد پيش‌بيني كرديم كه در كنار ماشين آلات دانش فني و تكنولوژي توليد نیز منتقل شود.

شما گفتید زمان دست يابي به فيلترها از اهميت بالايي برخوردار است و اين موضوع را از دلايل اصلي جلو بردن پروژه به طور مساوي با دو شركت چيني و ايراني دانستيد، سوالي كه پیش می‌آید اين است كه آيا در ٥ سالي كه تحريم مانع خريد اين فناوري شد اتفاقي افتاد كه قرار باشد در یکی دو سال صرف زمان برای اعتماد به دانشگاه شريف و تکمیل ظرفیت تولید با توانمندی ایرانی و بومی رخ دهد؟

به عبارت دیگر از سال ٩٢ تا ٩٧ تحريم‌ها باعث شد قرارداد با شركت چيني معلق بماند. چه اشكالي داشت مثلا ٢ سال ديگر هم تحمل مي‌كرديم و تمام نیاز خود را از طریق محققان دانشگاه شریف تامین می‌کردیم؟

هزینه این صبر را چه کسی باید بپردازد؟ قطعا باید از جیب مردم برای خرید غشاهای وارداتی هزینه کنیم. اگر اینطور است اصلا چرا در موارد دیگر مثل خودرو و هزاران محصول دیگر تولید داخل داشته باشیم. مگر قبل از تولیدات داخلی چه اتفاقی می افتاد؟ داشتیم وارد می‌کردیم.

در این چند سال با واردات فیلترها از خارج ضمن اینکه برای تامین آنها با مشکل مواجه بودیم، ارز از کشور خارج شد. در جایی صبر معنی می‌دهد که راه بسته باشد.

در نهايت اميدوارم با پیش بردن هر دو پروژه و استفاده از محققان دانشگاه شريف در كنار بهره‌گيري از ماشين‌آلات و تجهيزات و تجربيات چيني‌ها بتوانيم محصولاتي با كيفيت‌تر از نمونه چيني توليد كنيم و علاوه بر بهره‌برداري داخلي در بازارهاي منطقه‌اي و صادراتي فروش داشته باشيم.

در ادامه اما برای فهم بهتر از ماجرا دوباره با سید عباس موسوی، مجری بومی سازی فناوری غشاها در ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف  گفتگو کردیم.

سازمان ایدرو از چه زمانی به فناوری تولید فیلتر تصفیه آب احساس نیاز کرد؟ بحث قرارداد با شرکت چینی چه موقع مطرح شد؟

ظاهراً سازمان از سال 1388 به این جمع بندی رسید که بر روی فناوری تولید غشاهای اسمز معکوس سرمایه گذاری نماید. قرار بود این کار با انتقال دانش فنی از شرکت نانوفیلم استرالیا انجام گیرد. اما بدلیل شرایط تحریم و قیمت بالای آن ها شرکت منتفی گردید. بدنبال آن بحث انتقال دانش از سایر کشورها در معاونت سرمایه گزاری سازمان پیگیری می شد. بموازات آن قرار شد که در معاونت تحقیقات پیشرفته تدوین دانش فنی ساخت این غشاها پیگری شود.

با توجه به سابقه فعالیت ها در دانشگاه صنعتی شریف در حوزه غشاها این موضوع به دانشگاه شریف سپرده شد. با نا امیدی سازمان از همکاری شرکت های خارجی طرح تدوین دانش فنی در دانشگاه تغییر ماهیت داده و به طرح خط تولید صنعتی تبدیل شد که متاسفانه با تغییر رئیس سازمان در اوایل سال 93 همه چیز متوقف شد. تا اینکه در اواسط سال 95 با نگاه مثبت و جمایت قابل تقدیر رئیس وقت سازمان؛ منصور معظمی طرح بعد از 2.5 سال تعطیلی مجدد شروع شد؛ بنابراین کل زمان مفیدی که بر روی این طرح در دانشگاه سپری شد حدود 23 ماه بود. بحث انتقال دانش فنی از چینی ها همین یکسال گذشته مطرح شد و قبلاً مطرح نبوده است.

سابقه این شرکت چینی در تولید این فناوری چه میزان است؟

بجز شرکت Vontron این شرکت نیز همانند سایر شرکتهای چینی  دارای عمر محدودی  در این رابطه است.

شما اطلاعی از میزان قرارداد سازمان گسترش با شرکت چینی دارید؟ میزان قرارداد چقدر بوده است؟

تا جائی که اطلاع دارم حدود 7.5 میلیون دلار یعنی معادل تقریباً 75 میلیارد تومان برای ماشین آلات بوده و کل هزینه های طرح حدود 100 میلیارد تومان است. برای طرح دانشگاه کلاً 4.5 میلیارد و برای زیرساختها هم حدود 2 میلیارد هزینه شده است.

شما در چه مرحله ای از کار قرار دارید؟

ما در مرحله تنظیمات نهایی دستگاه ها هستیم که البته بدلیل محدودیت‌های مالی بسیار کند جلو می رود که امیدواریم با حمایت سازمان سرعت بیشتری یابد.

آیا شما توانایی تامین سالانه 50 هزار فیلتری را که در قرارداد با چینی ها در نظر گرفته شده دارید؟ میزان مبلغی که نیاز دارید در مقایسه با مبلغ قرارداد چینی ها چقدر است؟

البته، هزینه مورد نیاز ما برای تولید فیلترها با رقم قرارداد چینی ها اصلاً قابل مقایسه نیست و با یک دهم آن میتوانیم فیلتر با کیفیت به اندازه تمام نیاز کشور و حتی بیشتر تولید کنیم.

همکاری سازمان گسترش با دانشگاه برای تولید و توسعه  دانشی جدید و مورد نیاز کشور شایسته تقدیر است. توسعه این طرح مصداق بارز اقتصاد مقاومتی مبتنی بر دانش یا همان اقتصاد دانش بنیان است که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری می باشد.

طرح ساخت فیلترهای تصفیه آب از دل فعالیتهای دانشگاهی در آمده و به یک طرح صنعتی بومی که از نیازهای اصلی کشور می باشد تبدیل شده است. هرچند که این حرکت در شرایطی انجام شد که به دلیل فشار تحریم خارجی‌ها دست رد به سینه کسانی زدند که بدنبال انتقال آن از خارج از کشور بودند و در غیر این صورت این همکاری شکل نمی گرفت.

اما هنوز هم پاسخ این سوالات روشن نیست که چرا متولیان امر بجای تمرکز بر ادامه کار و حمایت از سرمایه‌های انسانی کم نظیر بدنبال انتقال آن از خارج از کشور هستند؟ چرا اکنون که کشور نیاز به این محصول کلیدی دارد به حمایت کامل از این دانش بومی شده نمی پردازند تا حلقه نهایی آن تکمیل گردد؟ چرا باید فعالیتی که می تواند با هزینه ای کمتراز 10 میلیارد تومان و در داخل کشور انجام شود با هزینه‌ای ده برابری انجام گیرد و سرمایه تولید و اشتغال ملی به خارج از کشور منتقل شده و هزینه این سوء رفتارها از جیب بیت المال پرداخت شود؟!

در واقع علت اصلی مشکلات کنونی کشور به ویژه در سیاست‌گذاری ها و سرمایه‌گذاری‌ها همانطور که مقام معظم رهبری بارها بیان کرده‌اند امید و نگاه به غرب و بی اعتمادی به جوانان و توانمندی و ظرفیت‌های داخلی است.

مسئولین در یک حرکت تولید ملی بر سر ریال ریال آن حساب کتاب می کنند و فاکتور ثبت می‌شود و به اسم شرایط سخت و کمبود بودجه از هزینه های واجب تحقیق و توسعه کم می کنند؛ اما همین که نام واردات و قرارداد خارجی می آید میلیون ها دلار، خیلی راحت و بی حساب و غیر شفاف خرج می شود.

جای تاسف دارد تولید تکنولوژی نوینی که در انحصار چند کشور انگشت شمار است توسط نخبگان جوان ایرانی دست یافتنی می شود اما همچنان چشم امید دولتمردان ما بجای آنکه به این سرمایه های عظیم ملی باشد به کشورهای خارجی است.

این تنها نمونه ای از صدها مورد مشابه است که نشان می‌دهد قرارداد با شرکت های خارجی و واردات به مزاج بسیاری از مدیران خوش‌تر از تولید داخلی و حمایت از محصول و کالای ایرانی است و به عبارت دیگر هدر دادن سرمایه و منافع ملی است.

چه کسی می تواند این ادعا را رد کند که همواره پیشرفته ترین شرکت ها و کشورهای دنیا، به دنبال بر زدن دانشگاهیان نخبه ایرانی بوده و هستند اما در عین حال در داخل دولت میبینیم به جای اینکه سرمایه صرف این نعمت ها و ثروت ها شود برای خارجی‌ها ثروت آفرینی می کند و در نهایت موجب دلسردی و طرد شدن نخبگان و مهاجرت آنان به سایر دانشگاه ها و نقاط دنیا می شود.