خوب و بد کسب و کارهای هم راستا / آیا لازم است تعداد زیادی استارت‌آپ در کشور راه‌اندازی شود؟

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو؛ حمیده آقاجانی- رویای ساختن یک اسباب بازی؛ خانه‌ پارچه‌ای، دوچرخه، دوختن لباس برای عروسک‌هایمان و هزاران ایده‌ای که در کودکی ذهنمان درگیرش بود، ممکن است در بزرگسالی تبدیل به یک ایده‌ خلاقانه شود. برای خیلی‌ها دیپلم یعنی پایان دوران تحصیل، برخی دیگر نیز راه دانشگاه را در پیش می‌گیرند و به سراغ کسب علوم جدید می‌روند، اما در هر دو گروه یک هدف مشترک وجود دارد؛ یافتن شغل مناسب.

فرقی نمی‌کند تحصیلکرده دانشگاه باشید یا فارغ‌التحصیل دبیرستان، اگر نخواهید شغل دولتی داشته باشید یعنی رویاهایتان را دنبال کرده‌اید و می‌خواهید کسب و کار خودتان را داشته باشید؛ هر چه به جلو پیش می‌رویم دیگر جوانان مایل نیستند کسب و کار‌های سنتی پدران را با همان شیوه‌های قدیمی دنبال کنند و در نتیجه با تلفیق سنت و مدرنیته به سمت کسب و کار‌های نوپا می‌روند.

کسب و کار‌های نوپا را استارت‌آپ می‌نامند؛ استارت‌آپ‌ها آغازگر یک ایده هستند، ایده‌ای که ممکن است مربوط به یک نفر و یا یک تیم باشد، اما باید به این نکته توجه شود که برای موفقیت این کسب و کار تنها ایده مهم نیست و این مسئله بخشی از راه موفقیت است؛ با نگاهی به کارنامه بسیاری از شرکت‌های استارت‌آپی موفق در جهان خواهیم دید که فاکتور‌های بسیاری همچون حمایت‌های معنوی و سرمایه گذاری مناسب می‌تواند یک ایده را به بازار برساند.

ایران بهشت استارت‌آپ‌ها
طی چند سال گذشته بسیاری از فارغ التحصیلان دانشگاهی و کارآفرینان موفق به دنبال راه اندازی استارت‌آپ‌  بوده و برخی از آن‌ها نیز خصوصا در حوزه IT موفقیت‌های چشمگیری داشته‌اند. اما باید به این نکته بسیار مهم توجه شود؛ این روز‌ها تب تند راه‌اندازی استارت‌آپ‌ها داغ است، داستانی که دو روی سکه است، یک روی آن چشم انداز روشن کشور در حوزه نوآوری و خلاقیت و روی دیگر آن تکرار و موازی کاری برخی حوزه‌ها است.  

یکی از ایرادات استارت‌آپ‌های ایرانی تقلید از نمونه‌های مشابه سیلیکون‌ولی‌های خارجی است، شرکت‌هایی که شکل‌گیری آن‌ها بیشتر شده، اما شاهد هستیم که بعضا به دلیل نبود یک سرمایه‌گذار مناسب یا عدم آشنایی با دنیای تجارت شکست خورده و به سرعت از عرصه رقابت حذف می‌شوند.

البته از سوی دیگر برخی مسئولین نظر دیگری دارند تا جایی که پیمان صالحی، معاون نوآوری و تجاری سازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در خصوص استارت‌آپ‌ها می‌گوید: «امروزه نمی‌توانیم از نقش استارت‌آپ‌های فناوری و نوآوری به سادگی رد شویم و باید بگویم ایران بهشت استارت‌آپ‌ها است.»

ایران با توجه به این که یک کشور جوان به حساب می‌آید و بسیاری از این جوانان نیازمند یک شغل مناسب هستند، شاید راه اندازی کسب و کار‌های نوپا بتواند با بخشی از بحران بیکاری مقابله کند، زیرا بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ما نمی‌توانند وارد بازار کار شوند و همین امر آینده آن‌ها را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

صاحب نظران در کنار رشد استارت آپ‌ها به مسائلی همچون مالکیت فکری و ثبت ایده، سرمایه گذاری اولیه و ثانویه و همچنین ارتباط با صنعت و تجاری سازی محصول توجه ویژه‌ای دارند؛ در حال حاضر در حوزه سرمایه گذاری‌های اولیه معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی و مراکز رشد دولتی و خصوصی وارد عمل شده و خدمات مناسبی را در حوزه مادی و معنوی به ایده‌های نوپا ارائه می‌کند، اما ضعف‌های بسیاری در بخش مالکیت فکری و ارتباط با صنعت دیده می‌شود.

 

مالکیت فکری، حقی مسلم که صاحبان ایده به آن امیدی ندارند
شاید افشا نشدن ایده و دارایی فکری را بتوان یکی از بزرگترین نگرانی‌ها و دغدغه‌های کارآفرینان و صاحبان ایده دانست، البته به جز پروسه طولانی ثبت ایده در کشور باید به این مسئله نیز توجه داشته باشیم که ایران نیز همچون کشور‌های دیگر برای این مسئله قانون گذار مواردی را در نظر گرفته است، به طور مثال در ماده ۹۶۶ قانون مدنی ایران آمده است: «تصرف و مالکیت و سایر حقوق بر اشیاء منقول یا غیر منقول تابع قانون مملکتی خواهد بود که آن شی در آنجا واقع است، مع ذلک حمل ونقل شدن شیئی منقولی از مملکتی به مملکت دیگر نمی‌تواند به حقوقی که ممکن است اشخاص مطابق قانون محل وقوع اولی شی نسبت به آن تحصیل کرده باشد، خللی وارد آورد.» 
 
البته این قانون نواقصی هم دارد، مثلا دراین ماده تکلیف قانون حاکم بر مالکیت‌های معنوی به لحاظ این که مالکیت‌های مزبور جزء هیچ کدام از طبقه بندی اموال منقول یا غیر منقول قرار نمی‌گیرند، مشخص نشده است و نمی‌توان مفاد این ماده را در مورد آن لازم الرعایه دانست و از آنجایی که به هر حال در روابط بین المللی باید تکلیف حاکم بر این اموال معلوم شود لذا قوانین کشور‌های مختلف و کنوانسیون‌ها و موافقت نامه‌های بین المللی منطقه‌ای و چند جانبه قانون محل ثبت یا انتشار آن‌ها را به عنوان محل وقوع اعتباری برای آن‌ها در نظر می‌گیرند تا به این ترتیب اصل سرزمینی بودن قوانین در مورد اموال نیز رعایت شده باشد. این ترتیبات نظیر قاعده کلی مربوط به اموال صرف نظر از تابعیت مالک اعمال می‌گردد.شاید همین عدم قطعیت در حفظ مالکیت فکری نیز موجب شده تا برخی از سرمایه‌گذاران استقبال کمتری از این حوزه کنند، زیرا ممکن است در مراحل پس از سرمایه گذاری اولیه و زمانی که محصول به تجاری سازی نزدیک می‌شود افراد دیگری با استفاده از ایده سرقت رفته بازار را در اختیار گیرند.  

 

ریسک بالا عاملی برای سرمایه گذاری پایین
همانطور که گفته شد استارت آپ از یک ایده شکل می‌گیرد و ایده‌های جدید هنوز تجربه نشده‌اند؛ همین عدم تجربه باعث می‌شود تا ریسک کار بالا رفته و بسیاری از سرمایه گذاران از سرمایه گذاری فاصله بگیرند؛ با توجه به همین مسئله هم شاهد آن خواهیم بود که هر روز صد‌ها ایده جدید ارائه می‌شود، اما تعداد محدودی از آن‌ها به سرانجام مطلوب می‌رسند.  
‌
به رغم اینکه ایجاد یک استارت آپ مشکلات بسیاری با خود به همراه دارد، اما واضح است که استارت‌آپ‌ها در کشور آینده روشنی دارند، زیرا تلاش می‌کنند تا خدمات مختلفی به مشتریان خود ارائه کنند؛ اما اینکه آیا لازم است در هر حوزه‌ای چندین استارت آپ مشابه راه اندازی شود یا خیر سوالی است که برخی کارشناسان و مسئولین با آن موافق و برخی دیگر مخالفند. البته باید دید آیا این تب تند راه‌اندازی استارت‌آپ‌ها می‌تواند مرهمی بر مشکلات کشور باشد یا به زودی در تقابل با مشکلات سرد خواهد شد؟