فخاریان: بند فرهنگی آیین‌نامه ارتقای اساتید بسیار مبهم است / ضرورت بازنگری در سوالات ارزشیابی اساتید

اولین بخش آیین‌نامه ارتقای اساتید مربوط به بخش آموزشی می‌شود در این حوزه مقوله‌هایی که از طریق آن‌ها کیفیت تدریس اساتید مورد سنجش قرار می‌گیرد، لازم است مورد بازنگری قرار گیرد، که از جمله آن‌ها می‌توانیم به ارزشیابی اساتید توسط دانشجویان در پایان هر ترم اشاره کنیم؛ بر اساس این سنجش، دانشجویان نظرات خود را به تناسب ایده‌های خود در مواردی همچون شئونات اخلاقی، کیفیت تدریس و ... ارائه می‌کنند.

نکته‌ای که در این جا وجود دارد این است که برخی از سوالات نیاز به اصلاح دارند، به عنوان نمونه از دانشجو سوال می‌شود که آیا استاد تسط کافی به درس دارد یا نه؟ خب این سوال از تمام دانشجویان پرسیده می‌شود بنابراین امکان دارد دانشجویی به این سوال پاسخ دهد که خود او زمان مورد نیاز را برای این درس صرف نکرده است و خودش تسلط کافی به درس ندارد و یا اینکه از دانشجو سوال می‌شود که آیا استاد نظم حضور در کلاس را داشته است؟ در صورتی که باز هم این امکان وجود دارد که خود دانشجو نیز در این مورد انضباط نداشته باشد. آنگاه چطور می‌شود از او درباره انضباط استاد سوال پرسید!

بهتر است این موارد را متصدی کارشناس آموزش مورد بررسی قرار دهد؛ بنابراین یک سری از پارامتر‌ها باید حذف شود و لازم است در سوالات ارزشیابی اساتید بازنگری انجام شود. از لحاظ کمیت تدریس نیز با توجه به رشته و سقفی که اساتید می‌توانند بردارند متفاوت است به طوری که ممکن است در یک رشته و دانشگاه استاد بتواند بیش از حد سقف واحدهایش را پر کند و در دانشگاه دیگر با توجه به تعداد اعضای هیئت علمی که دارد کمتر پر شود و همچنین می‌تواند برای هر رشته متفاوت باشد؛ بنابراین نمی‌توانیم با یک سنگ محک، تمام رشته‌ها را ارزیابی کنیم. علاوه بر این مسائلی همچون رعایت شئونات اسلامی و نظم و انظبات اساتید در یک بند به صورت جداگانه در آیین‌نامه ارتقاء اساتید آمده است، اما برای دومین بار در بخش ارزیابی اساتید توسط دانشجویان نیز به آن امتیاز داده‌اند که این خود مورد اشکال است.

بسته به سیاست‌های هر دانشگاه و دانشکده اساتید دروس مشخصی را در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌کنند، این موضوع بیش‌تر بسته به توانایی اساتید است که اگر عضو هیئت علمی توانایی بیشتری داشته باشد به مقطع ارشد درس خواهد داد و یا حتی ممکن است اساتید جوان‌تری که به تازگی وارد دانشگاه شده‌اند برای دانشجویان کارشناسی درس ارائه کنند تا تجربه بیش‌تری را به دست آورند، اما این مسئله نیز درست است که اساتید به دلیل اینکه در مقطع تحصیلات تکمیلی موظفی کمتری را می‌گذراند و از آن طرف هم با همکاری در پایان‌نامه‌های دانشجویان از امتیاز بیشتری برخوردار می‌شوند، بیشتر به سمت تدریس دانشجویان ارشد و دکتری تمایل پیدا خواهند کرد. اما به طور کل نمی‌توانیم این موضوع را تعمیم دهیم به تمام اساتید، زیرا بسیاری از اساتید برجسته دانشگاهی به دلیل اهمیت دروس پایه در مقطع کارشناسی به تدریس می‌پردازند.

ماده پژوهشی در آیین‌نامه ارتقاء اساتید پارامتر‌های متفاوتی دارد که از جمله آن‌ها می‌توانیم به ارائه مقاله اشاره کنیم. تعریف سیاستی آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی موجب شده است تا اساتید بیش از گذشته به سمت ارائه مقاله حرکت کنند، زیرا پژوهش در حوزه‌های دیگر همچون ارتباط با صنعت همچنان با چالش‌های زیادی روبه رو است، زیرا استقبال صنعت از دانشگاه خوب نیست و به تعبیری می‌توانیم بگوییم اعتماد صنعت و دانشگاه هنوز به آن صورت که باید باشد شکل نگرفته است و این چالش‌ها باعث می‌شود تا استاد دانشگاه راه حل سهل الوصول‌تر که ارائه مقاله خواهد بود را انتخاب کند و کمتر به پژوهش و ارتباط با صنعت بپردازد، شاید آیین‌نامه ارتقاء اساتید نیز مشکلات موجود در ارتباط صنعت و دانشگاه را دیده است که بیشتر ارائه مقاله را مورد تاکید قرار داده است. با این وجود قوانین جدید از جمله فرصت مطالعاتی صنعتی نیز در دانشگاه‌ها گذاشته شده است تا این ارتباط تقویت شود، اما تا آن زمان که این ارتباط به شکل واقعی انجام نشود همچنان اساتید به ارائه مقاله اشتیاق بیشتری دارند.

یکی دیگر از چالش‌های موجود در ارتباط اساتید با صنعت، فراهم نبودن شرایط یکسان برای ورود به صنعت است به تعبیری، برخی صنایع ترجیح می‌دهند صرفا با دانشگاه‌های خاص کار کنند؛ بنابراین برای ورود به صنعت نیاز به یک سری پارامتر‌هایی هست که ممکن است برای همه اساتید در دانشگاه‌ها فراهم نباشد، همین امر موجب می‌شود تا برخی اساتید ارتباط موثری با صنعت نداشته باشند و بیشتر به سراغ ارائه مقاله بروند.

با توجه به آینکه بند امتیاز مقالات در این ماده پررنگ‌تر است، شاید بهتر باشد در این بخش که برای ارتقاء به رتبه استادیاری حداقل ۶۵ امتیاز لازم است، کمی این امتیاز را کاهش دهند و به ازای آن توقع مقالات با کیفیت‌تر را داشته باشند. همچنین بهتر است سایر بند‌های این ماده مانند تالیف کتاب، طرح‌های پژوهشی، تولید دانش فنی، اختراع و ... بسته به رشته اساتید، امتیاز‌ آن‌ها تقویت شود تا تمایل اساتید برای انجام آن‌ها بیش از چاپ مقاله باشد. ضمن آنکه با الحاق ماده ۵ به آیین نامه ارتقا، برخی از دانشگاه‌ها به این سمت پیش رفته‌اند و بسته به شرایط دانشکده‌ها و حتی رشته‌ها، تغییراتی در این ماده لحاظ کرده‌اند.

مقالات چه به صورت داخلی و چه به صورت خارجی در آیین‌نامه ارتقاء اساتید از امتیاز برخوردار هستند. اما آنچه که اهمیت دارد زمان بر بودن فرایند چاپ مقالات در برخی مجلات داخلی است. زیرا در برخی موارد وقتی ما مقاله‌ای را به مجلات معتبر بین‌المللی ارسال می‎‎کنیم پروسه داوری آن‌ها کمتراز سه ماه طول می‌کشد، اما در ایران پروسه داوری مجلات معتبر برای مقالات رشته مهندسی حدود ۶ ماه طول خواهد کشید، بماند که پس از داوری نیز باید اصلاح شود و به همین ترتیب پروسه داوری گاهی تا یک سال هم بیشتر ادامه پیدا خواهد کرد. خب این در حوزه پژوهش با توجه به این که هر روزه موضوعات گوناگونی توسط پژوهشگران در سرتاسر دنیا تحت عنوان مقاله ارائه می‌شود، بسیار افت بزرگی است و باعث می‌شود که نوآوری‌های مقالات با سپری شدن زمان فوق کم رنگ یا حتی تکراری شود؛ بنابراین لازم است ابتدا برخی ژورنال‌های داخلی روند بررسی مقالات را ارتقاء دهند و پس از آن از اساتید بخواهیم تا به چاپ مقالات در مجلات داخلی بپردازند.

 

فردی که پست اجرایی می‌پذیرد مسلما زمان تدرسیش کاهش خواهد یافت، و از این طریق موظفی آموزشی با کار اجرایی جبران می‌شود، اما این که بگوییم بخش پژوهشی نیز با کار اجرایی جبران می‌شود، درست نیست؛ بنابراین بهتر است که فرد اگر کار اجرایی انجام می‌دهد با کم کردن موظفی آموزشی کار پژوهشیش را ضعیف نکنیم. بسیاری از اساتیدی که پست اجرایی دارند نیز به این قضیه واقف هستند که پست اجرایی باعث می‌شود آن‌ها از فعالیت پژوهشی دور بمانند.

 

بخش فرهنگی بسیار مقوله مهمی است که لازم است مفاد آن در رشته‌های گوناگون متفاوت نوشته شود. به طوری که از یک استاد فنی و مهندسی نمی‌توان خیلی انتظار داشت که در تولید اثرات بدیع هنری با رویکرد اسلامی، تربیتی و فرهنگی مشارکت داشته باشد.

 

 

مشخص است که این فرایند فقط برای گروه خاصی از اساتید امتیازآور خواهد بود و تنها چیزی که باقی خواهد ماند شرکت در کلاس‌های دانش افزایی است که معمولا سالی یک یا دوبار توسط دانشگاه برگزار می‌شود، مابقی بند‌های این بخش هم بسیار کلی است و هم بسیار مبهم است به عنوان نمونه مشاور فرهنگی در آیین‌نامه ارتقاء اساتید برای عضو هیئت علمی امتیاز به بار می‌آورد، اما باید در نظر داشت که هر دانشگاهی به نوبه خود معاونت فرهنگی دارد و یک هیئت علمی نمی‌تواند به طور مستقیم ورود پیدا کند به طوری که در دانشگاه دفتر مشاوره فرهنگی راه بیندازد تا همه بفهمند که او به کار فرهنگی مشغول است، از نظر بنده امتیاز مشاور فرهنگی را شخصی می‌تواند دریافت کند که از طرف معاونت فرهنگی دانشگاه مسئولیت آن را برعهده گرفته باشد و الا بنده تا کنون ندیده‌ام که شخصی به طور مستقل مشاور فرهنگی باشد، زیرا اگر اینگونه تعریف کنیم آنگاه خود این مشاور فرهنگی بودن یک پست محسوب می‌شود.

با توجه به اینکه آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی خیلی جزئی شده است؛ به طوری که بند به بند توضیح داده است از نظر بنده کمی گراست، اما با توجه به ماده ۵ آیین نامه که دست دانشگاه‌ها را در بخش پژوهشی باز گذاشته است دانشگاه‌ها می‌توانند کیفیت را پررنگ‌تر کنند، در این میان هم ممکن است یک دانشگاهی در حال توسعه باشد و بخواهد بخش کمیت را توسعه دهد و در مقابل هم دانشگاهی وجود دارد که توسعه یافته است و می‌خواهد بخش کیفیت را افزایش دهد. به طور کل در آیین نامه کیفیت تدریس نیز دیده شده است، اما کمیت بیشتر از کیفیت به چشم می‌خورد.

بالاخره شفافیت در هر مقوله‌ای لازم است، در این مورد نیز استاد وقتی با یک آیین‌نامه روبه رو می‌شود می‌تواند برای ارتقاء و کسب امتیازات پژوهشی برنامه‌ریزی داشته باشد. اما سخت گیری نباید به اندازه‌ای باشد که استاد تمام هم و غمش به دست آوری امتیازات این آیین‌نامه باشد و نه آنقدر آسان گرفته شود که رکود علمی اساتید را به دنبال بیاورد، البته خوب است که آیین نامه ارتقاء اساتید مورد بازنگری قرار گیرد، اما این‌طور هم نباشد که هر دو سال یکبار بخواهند چنین کاری را انجام دهند، زیرا اساتید بر اساس آیین‌نامه تدوین شده برنامه‌ریزی بلند مدت انجام می‌دهد و تغییر یکباره آن فضای روانی خوبی ایجاد نخواهد کرد.