چالش‌ها و اولویت‌های وزارت علوم زیر ذره بین دانشجویان/ از ضرورت تحول در نظام آموزشی تا جوانگرایی در انتصاب روسای دانشگاه‌ها

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، احمد تلوری- در پی روی کار آمدن دولت سیزدهم وزارت علوم به عنوان محوری‌ترین وزارتخانه برای تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کشور به مانند دیگر وزارتخانه‌ها با تغییر وزراء دستخوش تغییرات شده و این تغییرات نیز به تدریج در سطوح مختلف مدیریتی دامنه و گستره بیشتری هم پیدا خواهد کرد. اما مسئله حائز اهمیت این است که این تغییرات با توجه به رویکرد تحولی دولت منجر به تحول در بخش‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی در سطح دانشگاه‌ها شود.

بدون شک با توجه به سوء مدیریت‌ها و بی تدبیری‌هایی که طی این هشت در بدنه مدیریتی وزارت علوم و دانشگاه‌ها شاهد آن‌ها بوده ایم انتظار تحول آفرینی از وزیر علوم دولت سیزدهم و بدنه تحت امر او بیش از پیش افزایش یافته است و شاید این بزرگترین چالشی باشد که وزارت علوم پیش روی خود دارد. نکته حائز اهمیت این است که وزیر علوم برای اینکه بتواند این وزارتخانه و مجموعه‌های ذیل آن به ویژه دانشگاه‌ها را بر مدار تحول آفرینی قرار دهد باید از تمام ظرفیت‌های موجود فارغ از هر گونه سیاسی کاری و قانون گریزی بهره ببرد و اجازه ندهد نهاد علم به جای تقویت بنیان‌های علمی در کشور اسیر بازی‌های سیاسی شود و ماموریت اصلی خود را که در نهایت اعتلاء و پیشرفت کشور است به فراموشی بسپارد.

مساله‌ای که نباید از آن غافل شویم این است که طی یکی دو سال اخیر به دلیل شیوه ویروس کرونا آموزش‌های حضوری و عملی جای خود را به آموزش‌های مجازی داده است. آموزش مجازی اگر چه راهگشا بوده و باعث شده تا نظام آموزشی در سطوح مختلف آموزشی به تعطیلی کشیده نشود، اما واقعیت این است که این شیوه آموزشی هیچ گاه نتوانسته جایگزین مناسبی برای آموزش‌های حضوری و عملی باشد؛ البته مجازی شدن آموزش علاوه بر افت کیفت آموزشی باعث توقف بسیاری دیگر از فعالیت‌ها اعم از فعالیت‌های علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در سطح دانشگاه‌ها شده است که تبعات آن باید مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد.

در شرایطی که کشور با پیک پنجم کرونا دست به گریبان است به نظر می‌رسد که فعالیت‌های آموزشی در سال تحصیلی جدید همچنان به صورت مجازی و غیرحضوری استمرار یابند با این وجود مساله‌ای که باید در اولویت وزارت علوم قرار بگیرد این است که این وزارتخانه باید با احصاء تبعات و آسیب‌های غیرحضوری شدن دانشگاه‌ها تلاش خود را در جهت رفع این آسیب‌ها به کار بگیرد و این مسئله‌ای است که متاسفانه طی یکی دو سال گذشته مورد غفلت قرار گرفته است.

با توجه به اهمیت و جایگاه وزارت علوم در نظام آموزشی کشور و انتظاراتی که جامعه نخبگانی کشور از این وزارتخانه دارند «خبرگزاری دانشجو» در گفتگو با رضا قلعه نوئی قائم مقام اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان و مجتبی منگلی و محدثه ترابیان از اعضای شورای مرکزی اتحادیه دفتر تحکیم وحدت علاوه برارزیابی عملکرد وزارت علوم در دولت یازدهم و دوازدهم به بررسی چالش‌ها و اولویت‌های پیش روی وزارت علوم در دولت سیزدهم پرداخته که این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

دانشجو: به عنوان مقدمه بفرمایید که رویکرد و فضای دانشگاه‌ها در چند سال اخیر به چه شکل بوده است و چگونه فضایی بر دانشگاه‌ها حاکم بوده است؟

قلعه نوئی: متاسفانه در سال‌های دوران ریاست جمهوری آقای روحانی فضای بسته موجود موجب رخنه رخوت سیاسی در دانشگاه‌ها شد و عمده دانشگاه‌ها پویایی و نشاط سیاسی لازم را نداشتند و این هم فضایی بود که به ویژه در دولت دوازدهم عمدتا از نگاه سیاسی معاونین فرهنگی و تبدیل شدن معاونت‌های فرهنگی به معاونت‌های سیاسی در دانشگاه‌ها نشات می‌گرفت.

ترابیان: همان گونه که مشخص است معاونت فرهنگی وزارت علوم نقش بسیار مؤثری در پویا نمودن فضای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه دارد و این نقش حیاتی در بستر مجامع علمی همانند دانشگاه بیش از محافل دیگر خودنمایی میکند. اما این وزارت خانه نقشی را که انتظار می‌رود تا در پویایی فضای سیاسی دانشگاه‌ها و افزایش فهم و سواد سیاسی دانشجویان انجام دهد به درستی انجام نداده به گونه‌ای که میتوان گفت کار سیاسی کردن را از سیاست زدگی جدا نمیکنند.

همچنین خطوط سیاست کلان فرهنگی در معاونت فرهنگی وزارت علوم قابل ردیابی نیست و هیچ رویکرد و برنامه ریزی کلانی در این مسئله به چشم نمی‌خورد. مثلا معاونت فرهنگی خود بر طبق یک مشی سیاسی مشخص پیش میرود، اما از طرفی میخواهد در سطح دانشگاه سیاست زدایی کنند و این در حالی است که از برخی فعالیت‌های تشکل‌های دانشجویی جلوگیری میکنند و یا دانشجویان را نسبت به فعالیت در تشکل مایوس می‌نمایند، اما باید به گونه‌ای برنامه ریزی کنند که امکان آزمون و خطا را برای دانشجویانی که در تشکل‌ها فعالیت میکنند به وجود بیاورند. به هر روی درمعاونت فرهنگی واقعا فعالیت‌ها باید فرهنگی باشد نه با رویکرد سیاسی. مضاف بر این معاونت فرهنگی وزارت علوم در دوران کرونا به راحتی می‌توانست با یکسری برنامه ریزی‌های خیلی ساده یکسری کار‌های خلاقانه در جهت پویایی فضای علمی دانشجویان انجام دهد، اما میتوان گفت فعالیت خاصی انجام نشد.

دانشجو: مهم‌ترین اشکالات اساسی که در فضای مدیریتی دانشگاه‌های کشور در حال حاضر دیده می‌شود، چیست و ریشه آنان در کجاست؟

منگلی: یکی از مشکلات پایه‌ای و اساسی در سیستم آموزش عالی کشور بومی نبودن علوم انسانی است، بومی نبودن یعنی نه وجه‌ی فرهنگ ایرانی و جامعه‌ی ایرانی را دارد و نه وجه‌ی اسلامی بودن را دارد؛ این مشکل باعث به وجود آمدن خط مشی گذاری و اصطلاحا ریل گذاری اشتباه علمی در کشور شده و در نهایت به ناکارآمدی و کاربردی نبودن علوم منتج می‌شود، فلذا یکی از اولویت‌های مهم در رویکرد تحولی در وزارت علوم باید تحول علوم انسانی باشد، متاسفانه این نگاه با وجود تاکیدات در رویکرد وزارت علوم توجه‌ای نمیشده یا لااقل نتیجه‌ای را به همراه نداشته است. در وزارت علوم دولت قبل هم چنین وضعیتی بوده است، که در این امر باید بازنگری شود. به عنوان مثال وزارت علوم در دولت جدید باید به نهاد‌هایی که به این موضوع کمک میکنند مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی توجه بیشتر‌ی داشته باشد .

نکته‌ی مهم دیگری که متاسفانه در سال‌های اخیر در روند رشد و ارتقا اساتید و به طور کلی مدیریت دانشگاه وجود داشته است، غالب شدن نگاه‌های سیاسی به معیار‌های درست بوده است که این نگاه باید هرچه سریع‌تر تصحیح شود و یک نظارت صحیح بر جذب و ارتقا اساتید صورت بگیرد تا افراد شایسته با روحیه‌ی جهادی و انقلابی به دانشگاه‌ها ورود پیدا کنند و یک تحرکی را در فضای دانشگاهی به وجود آورند.

نکته بعدی که بخواهم در رابطه با مشکلات دانشگاه‌ها به شما عرض کنم به کاربردی نبودن خروجی‌های دانشگاه‌ها و نحوه امتیازدهی به اساتید و تعداد مقالاتی که در فلان سایت نوشته اند برمی گردد و به همین دلیل به این موضوع که مقاله‌ها باید مشکلی از جامعه را حل کنند نه این که صرفا مقاله یا تحقیقی به رشته تحریر درآید توجه نمی‌شود و این باز علت‌هایی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به نبود نگاه جهادی در بین اساتید و دانشگاهیان و مشکلات معیشتی محققان اشاره کرد.

یک مشکل دیگر که در حال حاضر فوریت هم دارد مسائل آموزش مجازی و افت علمی است که باید سریع‌تر مشکلات آن حل و افت علمی جبران شود.

قلعه نوئی: مهمترین مشکل اساسی که وجود دارد نبود انگیزه و امید در بین دانشجویان است که از نحوه برخورد و ارتباط مسئولین با دانشجویان نشات می‌گیرد. واقعیت این است که دانشجو همواره موذن، قشر پیشرو و محرک جامعه بوده، اما متاسفانه این نگاه در بین مسئولان نسبت به قشر دانشجو و دانشگاه تغییر کرده و بیشتر فضای رانتی در دانشگاه‌ها حاکم شده است. با این وجود وقتی شایسته سالاری جای خود را به رانت و روابط ناسالم سیاسی می‌دهد اتفاقی که می‌افتد این است که جامعه دانشگاهی دچار بی انگیزگی می‌شود.

دانشجو: اولویت‌های معاونت فرهنگی وزارت علوم در دوره جدید چه چیز‌هایی باید باشد؟

ترابیان: در ابتدا معاونت فرهنگی وزارت علوم باید دوره گذشته را آسیب شناسی کند، چون خلأ‌های زیادی از دوره گذشته بوجود آمده که باید برطرف شود مثلا معاونت فرهنگی بحث نشاط و سلامت روان دانشجویان را در دوسال اخیر کاملا نادیده گرفته که باید با برنامه ریزی‌های اصولی به این امر بپردازد. همچنین اولویت اول معاونت فرهنگی باید ارتباط عمیق و مستمر با بدنه نخبگان جامعه یعنی دانشجویان و ارتباط مؤثر با تشکل‌های دانشگاه، همراهی و همدلی با آن‌ها در جهت شناسایی و رفع مشکلات دانشجویان باشد.

همانطور که در شرح وظایف معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم آمده کمک به پرورش استعدادها، بروز خلاقیت‌ها و غنی‌سازی اوقات فراغت دانشجویان از اهم مطالبات فعالان فرهنگی از معاونت مربوطه است؛ پس این مهم باید به گونه‌ای برنامه ریزی شود که چه در بستر حضوری و چه در بستر مجازی در جهت پویایی و نشاط فضای علمی دانشجویی باشد.

دانشجو: به نظر شما با توجه به تغییر دولت و وزیر علوم، مهم‌ترین اولویت‌های که باید در تعیین و انتخاب شیوه مدیریتی دانشگاه‌ها و بعد از آن رؤسای دانشگاه‌های کشور دیده شود، کدامند؟

قلعه نوئی: با توجه به نگاه تحولی رئیس جمهور و نگرشی که نسبت به ایجاد تحول در حکمرانی در حوزه‌های مختلف دارد به نظر می‌رسد که این نگاه در انتخاب وزرای مختلف به ویژه وزیر علوم نیز حاکم بوده و قطعا آقای زلفی گل هم دارای رویکرد تحول آفرینی در وزارت علوم خواهد بود و متاتر از این رویکرد به انتخاب مدیران سازمان‌های تابعه وزارت علوم و روسای دانشگاه می‌پردازد. مضاف بر این در انتصابات وزیر علوم باید اعتماد به جوانان و جوان گرایی که دغدغه و مطالبه تمام اقشار و گروه‌ها است حاکم شود.

امروز جوانان تحصیلکرده زیادی در سطح کشور وجود دارند که ضرورت دارد از این ظرفیت در بخش‌های مختلف از جمله ارتباط وزارت علوم با صنعت و فعالیت‌های دانش بنیان استفاده شود، چون این جوانان هستند که می‌توانند به عنوان موتور محرکه جامعه عمل کنند و مشکلات اساسی کشور را در حوزه‌های مختلف برطرف کنند.

دانشجو: مهمترین اولویت‌هایی که پیش روی وزارت علوم دولت سیزدهم می‌بینید، کدامند؟

قلعه نوئی: یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های پیش روی وزارت علوم تحول و بازنگری در شیوه آموزشی به ویژه در رشته‌هایی است که منجر به تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه در راستای رفع نیاز‌های جامعه می‌شوند. مضاف بر این سازماندهی دانشگاه‌ها و حمایت از مراکز پژوهشی، علمی تحقیقاتی و پارک‌های علم و فن آوری باید در اولویت وزارت علوم قرار بگیرند.

نکته دیگر اینکه با توجه به شیوع ویروس کرونا در سطح کشور ضرورت دارد که در شیوه آموزشی دانشگاه‌ها بازنگری جدی انجام شود چرا که با شیوع این ویروس و جایگزین شدن آموزش مجازی به جای آموزش‌های حضوری سطح کیفی آموزش به شدت کاهش یافته است و این مساله‌ای است که نیازمند تمهیدات ویژه و ارزیابی‌های مجدد است که باید در اولویت وزارت علوم قرار بگیرد.

یکی دیگر از اولویت‌های مهمی که باید مد نظر وزارت علوم قرار بگیرد حمایت از تشکل‌های فرهنگی ریشه دار و انقلابی است. با این وجود یکی از اصلی‌ترین معیار‌ها برای انتخاب مدیران فرهنگی در بخش ستادی وزارت علوم و دانشگاه‌ها باید داشتن سابقه تشکیلاتی و مشارکت در فعالیت‌های دانشجویی باشد.

دانشجو: با توجه به رویکرد و برنامه‌های وزیر جدید وزارت علوم، چقدر به تغییر و تحول در این عرصه و خصوصا دانشگاه‌ها امیدوار هستید؟

ترابیان: صحبت کردن درباره توانایی وزیر جدید علوم متناسب با اولویت‌های این وزارتخانه مسئله‌ای است که با گذشت زمان مشخص میشود و باید براساس عملکردشان در این جایگاه قضاوت کنیم. اما با توجه به سوابق اجرایی او که در ارتباط مستقیم با دانشجویان و نخبگان رقم خورده امید این می‌رود که شاهد تحولی شایسته در ناحیه فرهنگی دانشگاه‌ها باشیم.

منگلی: با توجه به این که دولت آقای رئیسی نگاه تحولی دارد امیدوار هستیم آقای زلفی گل به تحول در وزارت علوم هم نگاه ویژه‌ای داشته باشند و نکته مهم هم این است که نتایج این تحول احساس شود، اما راه سختی هم دارند و ما بر این هم واقفیم.