وعده‌های بی‌طعم، سلف‌های بی‌رمق/ دانشجو هنوز منتظر غذای سالم است
به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ «صدای دانشجو» در این قسمت به سلف‌سرویس‌ها و یارانه‌های تغذیه‌ای دانشجویان در جامعه دانشگاهی می‌پردازد. در هفته‌های اخیر، در فضای مجازی شاهد انتشار تصاویری از برخی سلف‌سرویس‌های دانشگاهی بودیم که موجودات یا اشیای عجیبی در آنها دیده شده بود! در کنار این ماجراها، چند سالی است که بحث برون‌سپاری خدمات تغذیه‌ای دانشگاه‌ها به بخش خصوصی مطرح شده است. موضوعی که به دنبال ایجاد رستوران‌های مکمل در کنار سلف‌سرویس‌های فعلی است تا دانشجویان بتوانند با در اختیار داشتن یارانه تغذیه، غذای مورد نظر خود را بر اساس سلیقه‌شان از بین گزینه‌های متنوع انتخاب کنند.
این طرح مزایا و معایب مختلفی دارد. از یک سو، تنوع غذایی و افزایش کیفیت، از جمله نکات مثبت آن شمرده میشود و از سوی دیگر، نگرانی‌هایی جدی از جمله احتمال حذف تدریجی یارانه‌ها و افزایش هزینه‌های دانشجویان مطرح است.
برنامه «صدای دانشجو» که کاری مشترک از رادیو گفتگو و خبرگزاری دانشجو است، به موضوع وضعیت سلف و یارانه غذای دانشجویی؛ چالش‌ها، امکانات و برنامه‌های آینده پرداخت.
این برنامه با حضور حسن قنبری «دانشجو مدیریت کسب و کار از دانشگاه جامع علمی کاربردی» و محمد قناعتی «دانشجو مشاوره از دانشگاه فرهنگیان تهران» حسین امامعلی‌پور مدیرکل طرح و برنامه سازمان امور دانشجویان و مسئول اجرای طرح الگوی نوین تغذیه برگزار شد.
سخن سردبیر:
تغذیه سالم، یکی از ارکان اساسی سلامت جسمی و روانی دانشجویان است؛ قشری که آینده‌ساز کشورند و دوران دانشجویی‌شان حساس‌ترین مرحله‌ی شکل‌گیری فکری و علمی آنان به شمار می‌رود.با این حال، وضعیت فعلی سلف‌سرویس‌ها در بسیاری از دانشگاه‌های کشور، تصویر روشنی از امید، استاندارد و سلامت ارائه نمی‌دهد. کیفیت پایین غذا، استفاده از مواد اولیه نامناسب، و حتی گزارش‌هایی از مشکلات جدی بهداشتی، بیانگر نوعی بحران در این حوزه است.آیا چنین شرایطی در شأن دانشجوی ایرانی است؟
در پاسخ به این بحران، اجرای طرح «رستوران‌های مکمل» در برخی دانشگاه‌ها آغاز شده؛ طرحی که با هدف ارتقای کیفیت تغذیه از طریق واگذاری امور به بخش خصوصی و افزایش نظارت، تعریف شده است.
مسئولان وعده داده‌اند که یارانه‌های تغذیه‌ای حفظ میشود و تجربه‌ای مشابه رستوران‌های حرفه‌ای برای دانشجویان فراهم خواهد شد. اما پرسش‌هایی نیز مطرح استآیا این واگذاری در بلندمدت به حذف یارانه‌ها نخواهد انجامید؟
آیا دانشجویان کم‌برخوردار نیز به‌طور برابر از این طرح بهره‌مند خواهند شد؟تجربه‌ی دانشگاه‌های موفق دنیا نشان می‌دهد که آزادی انتخاب در تغذیه، عاملی تعیین‌کننده در رضایت‌مندی دانشجویان است. طرح‌هایی که این آزادی را محدود می‌کنند، معمولاً با شکست مواجه می‌شوند.اکنون زمان آن رسیده که سیاست‌گذاران حوزه آموزش عالی، با نگاهی مبتنی بر واقعیت‌های میدانی و الگوبرداری از تجربیات جهانی، به اصلاح اساسی این نظام بپردازند.
افزایش کیفیت غذا، ارتقای بهداشت، حفظ حمایت مالی دولت و ایجاد حق انتخاب برای دانشجو، باید در صدر سیاست‌گذاری‌ها قرار گیرد.چرا که سلامت دانشجویان، سرمایه‌ای بی‌بدیل برای آینده‌ی ایران است؛ سرمایه‌ای که نباید قربانی اجرای نادرست طرح‌ها و تصمیمات شتاب‌زده شود.
حمید یزدانیان مجری برنامه صدای دانشجو گفت: در سال‌های اخیر نیز طرح «رستوران‌های مکمل» مطرح شده که با هدف افزایش تنوع غذایی و ارتقای کیفیت اجرا شده، ولی خودش هم با بازخورد‌های مثبت و منفی مواجه بوده در هفته‌های گذشته، تصاویری در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد اشیای عجیبی در غذای دانشجویان دیده شده است. اینکه این موضوع عمدی بوده یا اتفاقی، هنوز مشخص نیست و قطعاً نیاز به توضیح مسئولان وزارت علوم دارد.
وی در ادامه بیان کرد: در کنار این ماجرا، پیشنهاد‌هایی مطرح شده که یارانه‌ی غذا مستقیماً به خود دانشجو پرداخت شود تا او با اختیار کامل، از بین رستوران‌های موجود غذای دلخواه خود را انتخاب کند. این مسئله هم با حمایت‌هایی همراه بوده و هم نگرانی‌هایی ایجاد کرده. جناب آقای قنبری، دانشجوی دانشگاه علمی کاربردی، لطفاً بفرمایید وضعیت تغذیه در دانشگاه شما چگونه است؟ آیا سلف‌سرویس فعال دارید؟ رستوران مکمل چطور؟ کیفیت غذا چگونه است؟
قنبری دانشجوی دانشجو مدیریت کسب و کار از دانشگاه جامع علمی کاربردی گفت: خیلی مستقیم و صریح پاسخ سؤال شما رو می‌دم: در دانشگاه‌های علمی-کاربردی اساساً چیزی به نام تغذیه دانشجویی وجود ندارد. در گذشته در قالب "دانشگاه ملی مهارت" تجربه‌هایی در این زمینه داشتیم، اما اکنون عملاً هیچ‌گونه خدمات تغذیه‌ای ارائه نمی‌شود اگر اجازه بدید در ادامه نکته‌ای رو عرض کنم: تغذیه، از اساسی‌ترین نیاز‌های زیستی انسانه. از طرفی، جمله‌ای معروف داریم که می‌گه «عقل سالم در بدن سالمه». برای اینکه یک دانشجو بتونه به رشد فکری و علمی دست پیدا کنه، باید نیاز‌های اولیه‌اش از جمله تغذیه تأمین بشه.
وی در خصوص طرح واگذاری یارانه‌ی غذا به خود دانشجو گفت: هرچند در ظاهر، ایده مثبتی به نظر می‌رسه، اما در عمل ممکنه برای دانشجو، به‌ویژه در مقاطع شلوغ تحصیلی، به یک دغدغه‌ی اضافی تبدیل بشه. اینکه بگیم «برو خودت با این پول هرجا خواستی غذا بخور»، به نظر می‌رسه نوعی عقب‌نشینی از مسئولیت دانشگاه در تأمین این نیاز پایه‌ای باشه.
قنبری در رابطه تجربه‌های خود گفت: در مورد تجربه شخصی‌ام هم عرض کنم: من هم در اردبیل و هم در دانشکده شمسی‌پور تهران تحصیل کردم. البته دوران تهران به خاطر کرونا عمدتاً غیرحضوری بود و خدماتی ارائه نمی‌شد. اما در اردبیل، برون‌سپاری به بخش خصوصی انجام می‌شد و شرکت‌هایی پیمانکار تغذیه بودند برون‌سپاری، به‌طور طبیعی، حاشیه سود برای پیمانکار ایجاد می‌کنه و این سود معمولاً از کیفیت غذا کسر می‌شه. پیمانکار باید از یک جایی کم کنه تا سود کنه، و این کاهش معمولاً در کیفیت و کمیت غذا اتفاق می‌افتد.
وی خاطرنشان کرد: غذا برخلاف بعضی خدمات دیگر مثل تعمیر خودرو که شاید سالی یک‌بار پیش بیاد، یک نیاز روزمره و مداوم در دانشگاه‌هاست؛ حتی در تابستان که ترم‌های آموزشی و دوره‌های استادان و کارکنان ادامه دارد. بنابراین، بهتر است دانشگاه‌ها خودشان متولی اصلی این حوزه باشند، نه صرفاً ناظر بر عملکرد پیمانکار است.
قنبری در پایان گفت: وقتی خود دانشگاه پخت و توزیع را بر عهده دارد، نظارت هم واقعی‌تر میشود. از سوی دیگر، دانشگاه وارد حوزه اجرا هم میشود و می‌تواند مستقیماً پاسخ‌گوی دانشجویان باشد. اما با واگذاری به پیمانکاران بیرونی، دانشگاه فقط با قرارداد و مزایده و مناقصه سر و کار دارد، و مشکلات به شکلی دیگر به دانشجو منتقل میشود.
محمد قناعتی دانشجو مشاوره از دانشگاه فرهنگیان تهران گفت: در دانشگاه فرهنگیان، دانشجو طبق قانون، حقوق ماهیانه دریافت می‌کنه. از این حقوق، ۲۵ درصد برای دانشجویان ترددی و ۴۵ درصد برای دانشجویان خوابگاهی بابت تغذیه کسر میشود یعنی مثلاً اگر حقوق دانشجو ۱۰ میلیون تومان باشه، برای دانشجوی ترددی ۲.۵ میلیون و برای خوابگاهی ۴.۵ میلیون تومان بابت غذا کسر میشود.
وی در ادامه بیان کرد:، اما متأسفانه، کیفیت غذایی که در قبال این مبلغ ارائه می‌شه، واقعاً پایین‌تر از حد انتظاره است و بسیاری از دانشجویانی که با آنها صحبت کردم، می‌گن تنها به این دلیل که پول غذا از حقوقشون کم می‌شه، مجبورند اون رو مصرف کنن. اگر حق انتخاب داشتن، اصلاً این غذا رو نمی‌خوردند.
قناعتی خاطرنشان کرد: در تهران، دانشگاه فرهنگیان ۱۰ مرکز داره (۶ مرکز خواهران و ۴ مرکز برادران) و متأسفانه در برخی از این مراکز، وضعیت غذا چنان نامناسب بوده که در سال گذشته، دو مورد مسمومیت غذایی گزارش شد که حتی رسانه‌ای هم شد؛ یکی در مرکز خواهران و دیگری در یکی از مراکز برادران. این واقعاً فاجعه‌ست. چرا باید در یک بازه زمانی شش‌ماهه، دوبار مسمومیت غذایی در دانشگاه رخ بده؟ یعنی چقدر وضعیت بهداشت می‌تونه نادیده گرفته شده باشه؟
وی در ادامه بیان کرد: نکته عجیب‌تر اینه که غذای دانشگاه فرهنگیان توسط خود دانشگاه طبخ می‌شه و نه پیمانکار خصوصی. یعنی حتی در شرایطی که پخت غذا درون‌سازمانی و توسط پرسنل خود دانشگاه انجام می‌شه، باز هم کیفیت رضایت‌بخش نیست. گاهی اشیایی داخل غذا پیدا شده که اصلاً توجیه‌پذیر نیست.
دانشجوی فرهنگیان گفت: از نظر اقتصادی هم وقتی حساب می‌کنیم، کاملاً غیرمنطقی است فرض کنیم دانشجویی خوابگاهی، فقط ۸ وعده در ماه غذای دانشگاه رو مصرف می‌کنه. با احتساب ۲.۵ میلیون تومان کسر از حقوق، هر وعده حدود ۳۱۲ هزار تومان براش هزینه داره! آیا این رقم، با کیفیت واقعی غذایی که تحویل می‌گیره همخوانی داره؟ قطعاً نه!
وی در ادامه بیان کرد: با این حساب، ما دانشجویان فرهنگیان معتقدیم که پرداخت مستقیم یارانه به خود دانشجو راهکار بهتری است اگر دانشجو این مبلغ رو به‌صورت نقدی دریافت کنه، می‌تونه خودش از بیرون غذا تهیه کنه؛ غذایی با کیفیت بهتر، مطابق میلش و با اطمینان بیشتر. ضمن اینکه با وجود اپلیکیشن‌ها و ابزار‌های دیجیتال، می‌شه این فرایند رو هم هدفمند و شفاف مدیریت کرد.
قناعتی در پایان گفت: من فکر می‌کنم در شرایط فعلی، حتی اگر سلف‌سرویس دانشگاه هم حذف بشه و به‌جاش مبلغ یارانه به دانشجو پرداخت بشه، باز هم وضعیت بهتر از وضع موجود خواهد بود. چرا که الآن نه کیفیت داریم، نه انتخاب، نه رضایت است.
قناعتی در ادامه بیان کرد: در مورد نکته‌ای که آقای قنبری فرمودند مبنی بر اینکه در تهران، چون امکانات و رستوران‌ها در نزدیکی دانشگاه قرار داره، شاید دادن یارانه به دانشجو مؤثرتر نباشه، باید عرض کنم که دانشجو‌های خوابگاهی در سراسر کشور، از جمله در شهر‌های کوچک، مدیریت خودشون رو دارن.
وی افزود: اکثر دانشجو‌های خوابگاهی، آشپزی رو بلدن، و در همون خوابگاه، غذا‌های متنوعی می‌پزند و از ماکارونی، عدسی، نیمرو گرفته تا غذا‌های محلی و خانگی است و اتفاقاً خیلی‌ها به این شیوه راضی‌ترن؛ چون خودشون انتخاب می‌کنن، می‌دونن چی تو غذاشونه، و اعتماد بیشتری دارند.
قناعتی بیان کرد: این‌طور نیست که همه دانشجو‌ها هر روز برن فست‌فود یا غذای بیرون بخرند و مگر چند درصد از دانشجو‌ها می‌تونن هر روز جوجه‌کباب یا کباب کوبیده بخورند؟ ما خودمون در خوابگاه آشپزی می‌کنیم و غذا‌هایی می‌خوریم که هم سالمه، هم مقرون‌به‌صرفه‌است.
وی در ادامه بیان کرد: بنابراین، پرداخت مستقیم یارانه به دانشجو در خیلی از مواقع نه‌تنها عملی و مفیده، بلکه باعث افزایش رضایت هم میشود دانشجو با هزینه‌ای بسیار کمتر، غذای دلخواه خودش رو تهیه می‌کنه و دیگر مجبور نیست چیزی بخوره که یا بهش نمی‌سازه یا از کیفیتش اطمینان ندارد.
امامعلی‌پور در ادامه بیان کرد: طرحی که ما در وزارت علوم تحت عنوان الگوی نوین تغذیه در دست اجرا داریم، در پاسخ به همین نارضایتی‌های گسترده‌ای طراحی شده که امروز هم به‌خوبی توسط دانشجویان مطرح شد.
وی در ادامه بیان کرد: ما در این طرح، سه مسئله‌ی اصلی رو شناسایی کردیم: تصدی‌گری بیش‌ازحد دانشگاه‌ها در حوزه تغذیه، که باعث شده بخشی از انرژی مدیریتی دانشگاه صرف امور اجرایی مثل پخت و توزیع غذا بشه، در حالی که رسالت دانشگاه چیز دیگری‌ست؛ یعنی آموزش و تربیت است و کیفیت پایین و عدم تنوع غذایی که سال‌هاست گلایه دانشجویان رو به دنبال دارد همچنین هزینه‌های سنگین برای دولت در حالی که خروجی این سرمایه‌گذاری‌ها متناسب با هزینه نیست؛ نه رضایت دانشجو حاصل شده، نه اثربخشی کافی وجود دارد.
قناعتی گفت: با تشکر از جناب آقای دکتر امامعلی‌پور فرمایشات شما دلگرم‌کننده بود، اما همان‌طور که فرمودید، یک مسئله به‌شدت نگران‌کننده وجود دارد عدالت در دسترسی به غذا است.
وی افزود: من دانشجوی دانشگاه فرهنگیان هستم. حقوق مشخص داریم، ولی مبلغ قابل‌توجهی بدون اختیار از ما کسر میشود. حالا اگر قرار باشد الگوی رستوران مکمل اجرا شود، این یارانه چگونه در اختیار دانشجویان ما قرار می‌گیرد؟ آیا دانشجوی فرهنگیان هم مثل دانشجوی دانشگاه‌های وزارت علوم، اعتبار تغذیه در کارت خواهد داشت؟ یا باز هم مبلغی از حقوقش کم خواهد شد و انتخابی در کار نخواهد بود؟
بر این اساس، الگوی جدید بر مفهوم رستوران‌های مکمل استوار شده؛ یعنی در کنار سلف‌سرویس‌های دولتی، چند رستوران بخش خصوصی با قرارداد رسمی وارد می‌شن. دولت همچنان یارانه‌ی غذا را تأمین می‌کنه، اما این یارانه در قالب اعتبار در کارت تغذیه‌ی دانشجو شارژ میشود و دانشجو می‌تونه با همون اعتبار، غذای دلخواهش رو از یکی از رستوران‌های مکمل انتخاب کند.
رستوران‌های مکمل جایگزین سلف دولتی نمی‌شوند؟
امامعلی پور گفت: دقیقاً همین‌طور است. رستوران مکمل، جایگزین نیست، بلکه مکمله و دانشجو اگر بخواد، همچنان می‌تونه از سلف دولتی استفاده کنه. اما اگر ترجیح بده که غذای متفاوتی، با کیفیت یا ذائقه‌ی دلخواه خودش بخوره، می‌تونه از رستوران مکمل رزرو کند ما در برخی دانشگاه‌ها، تا ۵۰ یا ۶۰ درصد دانشجویان داریم که از رستوران مکمل استفاده می‌کنن و کاملاً راضی هستند.
وی در ادامه بیان کرد: اعتبار به صورت هوشمند مدیریت میشود برای هر وعده، فقط در همون بازه‌ی زمانی قابل استفاده‌ست. اما اگر غذا رزرو نشه، اعتبار محفوظ نمی‌مونه. چون منابع دولت بر اساس بودجه‌ی سنواتی تخصیص پیدا می‌کنه و قابل انباشت نیست. البته در آینده تلاش می‌کنیم مکانیزم‌هایی ایجاد کنیم که بشه این اعتبار رو با رضایت دانشجو در خدمات دیگه مثل تغذیه سبک یا خرید از بوفه دانشگاه استفاده کرد.
قنبری در ادامه بیان کرد: تشکر می‌کنم از جناب آقای امامعلی‌پور بابت این توضیحات شفاف. واقعیت این است که طرح «رستوران مکمل» از نظر تئوریک، بسیار قابل دفاع است؛ رقابت‌پذیری ایجاد می‌کند، دانشجو را از انحصار خارج می‌کند و در نهایت شاید کیفیت را هم بالا ببرد.
وی افزود:، اما دغدغه‌ی من و بسیاری از هم‌دانشگاهی‌هایم این است که وقتی پای اجرا وسط می‌آید، گاه مسیر از هدف اولیه منحرف میشود. مثلاً پیمانکارانی که بدون ضابطه انتخاب می‌شوند، نظارتی که صرفاً روی کاغذ است، یا کیفیتی که با قیمت بالا توجیه میشود.
قنبری در ادامه بیان کرد: سؤال من از جناب دکتر این است که آیا برای تضمین کیفیت و جلوگیری از تبعیض، نظام مشخصی از «نظارت میدانی دانشجویی» هم پیش‌بینی شده؟ آیا دانشجو صرفاً مصرف‌کننده است یا قرار است در ارزیابی و نظارت هم نقش داشته باشد؟
امامعلی‌پور در ادامه بیان کرد: پرسش دقیق و دغدغه‌مند جناب قنبری را ارج می‌نهم. بله، ما در الگوی نوین تغذیه، دقیقاً به همین موضوع توجه کرده‌ایم.
وی در ادامه بیان کرد: در نسخه‌ی جدید طرح، سه ضلع برای نظارت پیش‌بینی شده است: دانشجو از طریق انجمن‌های صنفی و شورا‌های رفاهی، گزارش‌های روزانه و هفتگی از کیفیت، تنوع و بهداشت غذا به ما ارسال میشود مدیریت دانشگاه هر رستوران مکمل یا سلف موظف به ثبت فاکتورها، حجم مواد اولیه، و منوی غذایی در سامانه‌ای مشخص است. بازرس منطقه‌ای وزارت علوم: به‌صورت سرزده، بر اجرای قرارداد و کیفیت پخت نظارت می‌کنند.
امامعلی پور گفت: همچنین ما در حال طراحی سامانه‌ای هستیم که در آن، دانشجویان بتوانند پس از دریافت غذا، امتیاز کیفی ثبت کنند؛ درست مانند اپلیکیشن‌های تاکسی اینترنتی یا رستوران‌های آنلاین. این بازخورد‌ها مستقیماً در گزارش‌های رسمی لحاظ میشود یعنی دانشجو فقط گیرنده‌ی خدمات نیست؛ خودش مهم‌ترین حلقه‌ی نظارت است.
قناعتی گفت: یک مسئله به‌شدت نگران‌کننده وجود دارد؛ عدالت در دسترسی به غذا است و من دانشجوی دانشگاه فرهنگیان هستم. حقوق مشخص داریم، ولی مبلغ قابل‌توجهی بدون اختیار از ما کسر میشود. حالا اگر قرار باشد الگوی رستوران مکمل اجرا شود، این یارانه چگونه در اختیار دانشجویان ما قرار می‌گیرد؟ آیا دانشجوی فرهنگیان هم مثل دانشجوی دانشگاه‌های وزارت علوم، اعتبار تغذیه در کارت خواهد داشت؟ یا باز هم مبلغی از حقوقش کم خواهد شد و انتخابی در کار نخواهد بود؟
امامعلی پور در پاسخ به سوال دانشجو گغت: بله، یکی از دشوارترین چالش‌ها، مربوط به دانشگاه فرهنگیان است. دلیل آن هم دوگانگی در مدیریت است: بخشی از تصمیم‌گیری‌ها در اختیار وزارت علوم است، اما بخش مهمی در اختیار وزارت آموزش‌وپرورش است.
وی افزود: ما در تعامل با مسئولان دانشگاه فرهنگیان پیشنهاد داده‌ایم که این دانشگاه هم وارد طرح رستوران‌های مکمل شود. در این صورت، دانشجویان فرهنگیان نیز به‌جای کسر ثابت، اعتبار مشخصی در کارت تغذیه خود خواهند داشت، مشابه سایر دانشگاه‌ها ولی اجرای این پیشنهاد، مستلزم اراده‌ی مشترک دو وزارتخانه و به‌ویژه بازنگری در قرارداد‌های داخلی دانشگاه فرهنگیان با دانشجو است که در حال پیگیری آن هستیم.
قنبری در پایان گفت: جمع‌بندی من این است که اگر قرار باشد طرح «رستوران‌های مکمل» اجرا شود، باید سه اصل حتماً رعایت شود: اول، شفافیت کامل در قرارداد‌ها و هزینه‌ها؛ دوم، نظارت واقعی و مستمر با مشارکت مستقیم دانشجویان و سوم، عدم واگذاری تمام مسئولیت به بخش خصوصی بدون پاسخ‌گویی است.
وی افزود: دانشجو صرفاً «مصرف‌کننده» نیست؛ او یک انسان آگاه، دغدغه‌مند و مطالبه‌گر است که شأنش بالاتر از این است که برای یک وعده غذایی نامناسب مجبور به سازش یا چشم‌پوشی شود.
قناعتی در پایان گفت: من همچنان معتقدم تا زمانی که دانشگاه‌ها به انتخاب و اختیار دانشجو احترام نگذارند، هیچ اصلاحی واقعی نخواهد بود. دانشجو باید بتواند خودش انتخاب کند چه بخورد، چه روزی بخورد، و از کجا بخرد؛ نه اینکه حقوقش را کاهش دهند و او را مجبور به استفاده از غذایی کنند که نه کیفیت دارد، نه احترام است.
وی افزود: همان‌طور که اشاره کردم، باید مدیریت تغذیه در دانشگاه فرهنگیان از این شکل ثابت و تحمیلی خارج شود و مانند سایر دانشگاه‌ها، به سمت مدل‌های شناور، هوشمند و متناسب با موقعیت جغرافیایی حرکت کند. اگر مسئولان دغدغه عدالت دارند، یارانه باید به همه دانشجویان به‌صورت برابر و هدفمند تخصیص یابد، نه فقط به شکل عددی و بی‌اثر است.