(SQ) چیست؟

گروه دانشگاه «خبرگزاری دانشجو»، به نقل از نشریه فردیس فرهنگیان، دانشگاه فرهنگیان شهید بهشتی اقلید:هوش موضوعی است جالب و پر انگیزه که دانشمندان و محققان زیادی راجع به آن تحقیق و تفحص کرده‌اند. یکی از ابعاد و زوایای تازه روشن شدهٔ هوش، تحت عنوان هوش معنوی است. که چندان از ظهور آن زمانی نگذشته است و هنوز تا طی مسیر تکامل و تعالی خود راه زیادی را در پیش دارد.

 محققان وصاحب نظران درباره توانایی‌های انسان طی دههٔ اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که علاوه بر دو هوش کلی (IQ) و هوش هیجانی (EQ) جنبهٔ دیگری از هوش هم وجود دارد که کاملا منحصر به فرد و انسانی می‌باشد. در واقع امروزه گفته می‌شود که هوشبهر (IQ) و هوش هیجانی (EQ) پاسخگوی همه چیز نبوده و واقعا موثر نیستند، بلکه انسان به عامل سومی هم نیازمند است که هوش معنوی (SQ) نامیده می‌شود.

هوش معنوی تلفیقی از هوش و معنویت

پیشرفت‌های نوین در عصب‌شناسی نشان داده است که قسمت مشخصی در مغز انسان وجود دارد که اگر به طور مصنوعی تحریک می‌شود، موضوع‌های معنوی مانند دیدار خدا، گفتن از دین، از خود گذشتگی، فداکاری و مانند این‌ها برای فرد تداعی می‌شوند؛. عصب‌شناسان این بخش را «منطقهٔ خدا» نامیده‌اند.

 «هوش معنوی» همانطور که از عنوانش پیداست، «معنویت» و «هوش» را در ترکیبی جدید در هم می‌آمیزد. برخی محققان اعتقاد دارند که هوش معنوی اساسی‌ترین هوش است. هوش معنوی سازه‌ای ایست که با روان‌شناسی، زیست‌شناسی، مذهب، معنویت و عرفان همپوشانی دارند معنویت با جستجو و تجربهٔ عناصر مقدس به مرحلهٔ تعالی می‌رسد. معنویت یکی از نیاز‌های درونی انسان است که در قلب‌ها، ذهن‌ها وآیین‌های مذهبی وجود دارد. برخی معنویت را متضمن بالا‌ترین سطوح زمینه‌های رشد‌شناختی، اخلاقی، عاطفی و فردی می‌دانند. معنویت بنیاد و پایهٔ همهٔ نهاد‌های مذهبی است.

 هوش اصطلاحی است برای ساماندهی وتوصیف ظرفیت‌های انسانی که با توجه به گونا گونی‌های فرهنگی، توانایی گسترش و معنا دار شدن می‌یابد. (توروف و گاردنر ۱۹۹۹). زوهار و مارشال (۲۰۰۰) نیز اعتبار هوش را در نشان دادن و حل کردن مسائلی دانسته اندکه ماهیتی منطقی، احساسی و ارزشی دارد. روی هم رفته می‌توان چنین برداشت کرد که هوش پیوندی تنگاتنگ با رفتار‌های حل مسئله دارد. مهارت‌های حل مساله دارای سازه‌های دستیابی به اهداف عملی، دستیابی به نتایج مثبت، توجه به اهداف جهت دار است. بدین سان، اگر معنویت شکلی از هوش شمرده شود باید خود را در حل مشکلاتش، با توجه به شرایط ویژهٔ فرهنگی توانا سازد.

صاحبنظران برروی مسائل بنیادی این سه هوش اختلاف دیدگاه‌هایی دارند. بهرهٔ هوش معنوی (SQ) فقط برای انسان مطرح است؛ و نه مانند بهرهٔ هوش (IQ) که کامپیو‌تر‌ها نیز آن را دارند و نه همچون هوش هیجانی (EQ) است که در پستانداران رده‌های عالی هم دیده می‌شود و با استفاده از هوش معنوی می‌توان میل و قابلیت‌های فرد را برای رسیدن به مقصود و ارزش رشد داد. هوش معنوی زیر بنای باور‌های فرد و نقشی‌هایی است که این باور‌ها و ارزش‌ها در کنش‌هایی که فرد انجام می‌دهد و به زندگی خود شکل می‌دهد ایفا می‌کند.

هوش معنوی به دلیل پیوندش با معنا، ارزش و پرورش تخیل می‌تواند به انسان توان تغییر و تحول بدهد. فردی با هوش معنوی بالا دارای انعطاف و ظرفیتی بالایی برای روبه رو شدن با دشواری‌ها و سختی‌ها وحتی فرا‌تر از آن، ظرفیتی برای الهام و شهود، نگرش کلی نگر به جهان هستی و جستجوی پاسخ برای پرسش‌های بنیادی زندگی، و نقد سنت‌ها و آداب و رسوم است. در فرهنگ اصیل اسلامی هوش معنوی به طور ضمنی، مورد توجه فراوانی قرار گرفته است؛ وحتی دارندگان آن در قرآن با عنوان «اولوالاباب» مورد تحسین قرار گرفته‌اند، هوش معنوی باعث می‌شود افراد به جوهره حقیقت پی ببرند و از پرده‌های اوهام عبور کنند.

هوش معنوی (SQ) را باید‌‌ همان توانایی ذهنی دانست که به ما قدرتی برای به دست آوردن آمال و آرزو‌های مثبت می‌دهد وتلاش و کوششی برای رسیدن به آن‌ها را در ما ایجاد می‌کند. این هوش زمینهٔ تمام چیز‌هایی است که به آن‌ها معتقدیم و نقش باور‌ها، هنجار‌ها عقاید و ارزش‌ها را در فعالیت‌هایی که به عهده می‌گیریم دربرمی گیرد؛ این هوشی درواقط‌‌ همان چیزی است که به واسطهٔ آن به سوال سازی در ارتباط با مسائل اساسی و مهم زندگی می‌پردازیم و به وسیلهٔ آن در زندگی خود تغییراتی را ایجاد کنیم.

 از همهٔ موارد ذکر شده می‌توان چنین برداشت کرد که انسان به طور طبیعی نیازمند معنویت و روحیهٔ معنوی است و برای رسیدن به این معنویت نیازمند به دینی است که سرشار از معنویت‌های حقانی باشد پس از سیر و جستجو در در ادیان مختلف می‌توان دریافت که معنویت در هیچ دینی کامل‌تر از اسلام نیامده است. بنابراین کسانی که خواهان دستیابی به بالا‌ترین سطح هوش و معنویت هستند بایستی با چنگ زدن به ریسمان الهی به تقرب خالق یکتا در آیند و این محقق نخواهد شد مگر با انجام دستورات الهی که کامل‌ترین نسخهٔ آن در دین اسلام وجود دارد.

 منابع:

 ۱. افتراحی (پیشنهادی) در متافیزیک هوش معنوی در اسلام /ابراهیم مهرابی /بهار و تابستان ۱۳۹۲

 ۲. مفهوم هوش معنوی مبتنی بر آموزه‌های اسلام /حبیب محمد‌نژاد، حمیده بحیرایی، فائزه حیدری /تابستان ۱۳۸۸

 ۳. هوش معنوی /دکتر پروین صمدی /دانشکدهٔ علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه الزهرا /زمستان۱۳۸۵

 ۴. هوش معنوی (نقد حال) / محمد جواد اشعری فرد

 ۵. هوش معنوی، هوش انسانی /فرامرز سهرابی /بهار ۱۳۸۸

شما می‌توانید جهت بازدید و دریافت نشریات دانشجویی به سایت پاتوق آزاداندیشی نشریات دانشجویی مراجعه کنید.