نقش اقتصاد دانش‌بنیان در جهش تولید

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، گروه پژوهشی شهید سلیمانی دانشگاه علوم قضائی طی بیانیه ای به بررسی نقش اقتصاد دانش‌بنیان در جهش تولید پرداخت.

 

متن این بیانیه به شرح زیر است:
طبق فرموده مقام معظم رهبری در فروردین ۹۷، شعارسال با دو منظور مطرح می‌شود: «یکی جهت دادن به سیاست‌های اجرائی و عملکرد مسئولین دولتی و مسئولین حکومتی است، یکی توجه افکارعمومی است؛ یعنی افکارعمومی توجّه پیدا کنند به اینکه چه مسئله‌ای امروز برای کشور مهم است»

از سال ۸۷ شعار‌های سال رنگ و بوی اقتصادی پیدا کردند، به طور دقیق‌تر از سال ۹۰ شعار‌ها با محوریت اقتصاد مطرح شدند، کلیدواژه «اقتصاد» در نام‌گذاری عناوین مربوط به سال‌ها توانست اهمیت اقتصاد درون‌زا و توجه به ظرفیت‌های داخلی را بیش از پیش در جامعه نشان دهد. در سال ۹۹ با شعار جهش تولید و با توجه به تاریخچه شعار‌ها می‌توانیم بگوییم، آنچه در مرحله جهش مدنظر است دیگر، ایجاد سیاست‌های ترویجی نیست. بلکه تولید انبوه برای بازار داخلی کشور است؛ البته هر یک از صنایع علاوه بر جمعیت داخلی بهتر است که در کشور‌های اطراف و همسایه نیز بازار مصرف خود را شناسایی کنند.

یکی از راه‌های تحقق شعار سال ترویج اقتصاد دانش‌بنیان و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است. جهش تولید تنها به این معنی نیست که حتماً باید یک کارخانه و یا شرکت تأسیس کنیم و به تولید فیزیکی بپردازیم بلکه از طریق دانش فنی در شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانیم تولید داشته باشیم.

اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که کاربرد دانش و اطلاعات در آن اهمیت بالایی داشته و تولید و توزیع، مبتنی بر آن شکل‌گرفته و سرمایه‌گذاری در صنایع با محوریت دانش مورد توجه خاصی قرارگرفته است. سرمایه‌گذاری در دانش نیز عبارت است از مجموع هزینه‌های انجام شده در واحد‌های تحقیق و توسعه و هر هزینه‌ای که بابت فعالیت‌های ارتقای دانش انجام‌گرفته است. آنچه نیاز به ابهام‌زدایی دارد این است که: اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصادی نیست که در آن صرفاً از فناوری‌های سطح بالا استفاده شود، بلکه اقتصادی است که در آن، تمامی کسب وکار‌ها و صنایع به فراخور نیاز خود، از توزیع وکاربرد دانش در پیشبرد اهداف خود بهره می‌برند.

یکی از کلید واژگان پر کاربرد طی دو دهه اخیر در بیانات مقام معظم رهبری، اصطلاح اقتصاد دانش بنیان و شرکت‌های دانش‌بنیان است و ایشان یکی از خطوط اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی را دستیابی به اقتصاد دانش بنیان معرفی می‌کنند.
از دلایل اهمیت اقتصاد دانش‌بنیان برای ما این است که کشورعزیز ما سال‌هاست با تحریم‌های اقتصادی امکان استفاده از روش‌های سرمایه انبوه و یا تولیدی، صنعتی را ندارد، البته ما اعتقاد داریم در عین ظالمانه بودن این تحریم‌ها، این محدودیت‌ها باعث پیشرفت ما نیز شده‌اند، از جمله این پیشرفت‌ها متمایل شدن بازار داخلی و اقتصادی ما به دانش و فنّاوری است و این دانش است که نقش اساسی را در ارتقاء تولید ملی کشور ایفا می‌کند؛ در حقیقت در دنیای امروز، دانش سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده می‌شود که برای ما می‌تواند تحقق بخش شعار حمایت ازکالای ایرانی و جهش تولید باشد.

سرمایه‌های اقتصادی کشور ما نه تنها محدود به منابع زیر زمینی مانند نفت نمی‌باشد. بلکه نیروی انسانی سرمایه اصلی کشور ما و جوامع دیگر به حساب می‌آید؛ درواقع ستون اصلی اقتصاد دانش‌بنیان بر نیروی انسانی استوار شده است به طوری‌که طبق گفته معاون محترم علمی و فناوری رئیس‌جمهور «امروزه بر اساس آمار در کشور ۳۴ میلیون جوان و ۵ میلیون نفر دانشجو موجود است در این میان درحوزه فناوری اطلاعات امروز ایران یکی از کشور‌های برتر در منطقه با ۴۷ میلیون کاربر است که رقم بالایی است و از این حوزه می‌توان شغل‌های فراوانی ایجادکرد» با این محاسبات ما با یک بازار بزرگ تولیدی مواجهه هستیم که می‌توانیم در آن انتظار رشد صعودی را داشته باشیم.

از مختصات اصلی اقتصاد دانش‌بنیان رشدفرهنگ کارآفرینی است که نه تنها باعث رشد تولید محصولات با ارزش افزوده دانش‌بنیان و ایجاد مشاغل می‌شود بلکه می‌تواند عامل به وجود آمدن زیست‌بوم‌ها و شبکه‌های همکاری متعددی در کشور باشد و ضعف زنجیره‌های ارتباط عوامل تولید را حل کند.

از زمانی که سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه توسط مقام معظم رهبری ابلاغ گردید مباحث زیادی پیرامون حوزه‌های کلان استراتژیک از جمله اقتصاد شکل گرفت، یکی از مباحث مورد توجه در برنامه ششم توسعه، اقتصاد دانش‌بنیان و توجه به این مقوله جهت تحقق اقتصاد مقاومتی است، با یک بررسی اجمالی متن برنامه ششم توسعه می‌توان در جای‌جای آن توجه به اقتصاد دانش‌بنیان را مشاهده کرد، اما با این وجود در بند‌های مرتبط با اقتصاد دانش‌بنیان و سیاست‌های کلی توسعه فناوری، تاکنون آن رشد مورد نظر با توجه استراتژی‌های کلان اجرایی نشده است و بیم آن می‌رود که علی‌رغم تلاش زیاد نهاد‌های مسئول به ویژه دولت یازدهم و دوازدهم در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و عزم جدی حاکمیت و دولت در تحقق این امر، رشد و توسعه این مهم با کندی روبرو شود؛ زیرا که این مسئله فرای تصمیمات حاکمیتی است و جز با فرهنگسازی اجتماعی اثر پذیری ندارد. در نتیجه، ایجاد رشته‌های به‌روز دنیا در جوامع دانشگاهی و ایجاد ساختار نظام‌مند آموزش خلاقیت و نوآوری در مقاطع تحصیلی مدارس و دانشگاه‌ها و تقویت روحیه نوآوری در جوانان، از مسائل مهم در این فرهنگ‌سازی است. فلذا لازم است مسئله تحول‌گرایی در رشته‌های دانشگاهی به‌منظور تربیت نیروی متخصص برای رشته‌های مختلف اقتصاد دانش‌بنیان انجام گیرد.

از لحاظ قانونی حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان وتجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات که در راستای اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پس از تصویب مجلس به رئیس‌جمهور ابلاغ شد؛ شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان شرکتی مؤسسه خصوصی یا تعاونی تلقی شده که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری سازی نتایج تحقیق وتوسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم‌افزار‌های مربوط تشکیل می‌شود. قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۸۹به تصویب رسید، اما اجرایی شدن آن در دولت دهم محقق نشد و به تعویق افتاد؛ با این حال پس از روی کار آمدن دولت یازدهم سیر جدیدی در این موضوع ایجاد شد و تا به امروز با چند دوره اصلاح و قانون‌گذاری تسهیلات ویژه‌ای برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته‌شده است.
ازجمله این تسهیلات:
• معافیت‌های بیمه‌ای برای شرکت‌های دانش‌بنیان
• معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان
• معافیت از عوارض گمرکی
• پوشش بیمه‌ای مناسب برای محصولات دانش‌بنیان
• تسهیلات نظام وظیفه تخصصی و امریه سربازی
• اولویت در استقرار مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری
• تسهیل درروند استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در محدوده شهر‌ها
می‌باشد؛ البته باید توجه داشت که بعضی پیچیدگی‌های قوانین و مقررات شرکت‌های دانش‌بنیان و حتی در برخی موارد خلأ قانونی باعث شده تا بسیاری از این‌گونه شرکت‌ها دچار دعاوی حقوقی و مشکلات متعدد خصوصاً در زمینه استفاده از تسهیلات معافیت مالیاتی شوند.

باید توجه داشت مواردی که اشاره شد، در راستای کمک به شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان تصویب و اجرا شده‌اند و شاید بتوانند در کمک به فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان مفید باشند؛ اما نخواهند توانست اقتصاد دانش‌بنیان را به تنهایی محقق سازند و نیاز است با توجه به آنچه بیان شد، تغییرات و تسهیلات بیشتری صورت گیرد.

امید است اقتصاد دانش‌بنیان که عموماً شامل ایده، دانش و فکر می‌باشد در سال آینده از محور‌های جهش تولید به‌صورت جدی قرار گیرد؛

 

و من الله التوفیق
گروه پژوهشی شهید حاج قاسم سلیمانی