چالش‌های کنکور فرهنگیان؛ فرصت یا تهدید برای نظام آموزشی؟

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در سال‌های گذشته، جذب دانشجو برای تربیت معلم (فرهنگیان) از طریق کنکور سراسری انجام می‌شد. داوطلبان با انتخاب این رشته‌ها در فرم انتخاب رشته، پس از قبولی و گذراندن دورهٔ تحصیلی، به‌عنوان معلم جذب آموزش‌وپرورش می‌شدند.

در سال‌های اخیر، شیوهٔ جذب معلم دستخوش تحولی اساسی شده است. دانشگاه فرهنگیان اکنون دو شرط جدید را پیشِ‌ پای داوطلبان گذاشته است: آزمون اختصاصی و معدل مشخص. این تغییرات که نهایتاً در جلسهٔ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در ۲۲ فروردین ۱۴۰۲ به تصویب رسید، کنکور تربیت معلم را از کنکور سراسری تفکیک کرده است؛ هرچند این آزمون همچنان توسط سازمان سنجش آموزش کشور و هم‌زمان با کنکور سراسری برگزار می‌شود.

برای بسیاری از داوطلبان، این تغییرات به‌جای اطمینان، بلاتکلیفی به همراه آورده و آن‌ها را با پرسش‌هایی بی‌پاسخ روبه‌رو کرده است: «شرط معدل را دارم، اما اگر در آزمون اختصاصی قبول نشوم چه؟ اگر یک سال وقفه بیفتد، معدلم را چه‌کار کنم؟» چنین پرسش‌هایی ذهن بسیاری از دانش‌آموزان را درگیر کرده است.

رضا محمدی، رئیس سازمان سنجش نیز از جدایی کنکور فرهنگیان از کنکور سراسری ابراز نارضایتی کرده و گفته است: «تلاش داریم نظام سنجش و ارزشیابی را به جایگاه اصلی خود برسانیم؛ چراکه کیفیت آموزش بستگی به این نظام دارد.»

او ادامه داده است: «۴۷۹ هزار و ۵۷۰ نفر در آزمون مخصوص فرهنگیان شرکت کردند که ۶۶ درصد داوطلبان را خانم‌ها و ۳۴ درصد آن‌ها را آقایان تشکیل می‌دهند. باید با آموزش‌وپرورش صحبت کنیم تا این آزمون مجدداً به کنکور سراسری برگردد و ادغام شود؛ زیرا روش فعلی برگزاری آزمون، چالش‌های زیادی برای ما ایجاد کرده است.»

دلایل مختلفی برای جدا شدن کنکور فرهنگیان از کنکور سراسری ذکر شده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. فرصت بیشتر برای گزینش و مصاحبهٔ داوطلبان

بین اعلام اسامی دعوت‌شدگان به مصاحبه و انتشار نتایج نهایی، حدود یک ماه زمان وجود دارد؛ یعنی فرصت واقعی آموزش‌وپرورش برای ارزیابی داوطلبان چیزی حدود ۱۵ روز است. اما معاون وزیر می‌گوید این زمان به هیچ وجه کافی نیست و باعث وارد آمدن فشار زیاد به این وزارتخانه می‌شود. برگزاری کنکور جداگانه برای دانشگاه فرهنگیان، فرصت کافی را در اختیار آموزش‌وپرورش قرار می‌دهد تا با دقت و زمان مناسب، داوطلبان را ارزیابی کند. این مسئله می‌تواند راهنمای مناسبی برای داوطلبان گزینش فرهنگیان باشد تا بخش مصاحبه و ارزیابی‌های جسمی و عقیدتی را جدی بگیرند و در کنار مطالعه برای آزمون کتبی، برای بخش مصاحبه نیز آمادگی کسب کنند.

۲. انتخاب آزادانهٔ دروس امتحانی در صورت جدا شدن کنکور فرهنگیان

با برگزاری آزمون جداگانه از سوی وزارت آموزش‌وپرورش، این وزارتخانه می‌تواند دروسی را به‌عنوان دروس آزمون اعلام کند که دقیقاً در راستای فعالیت‌های شغلی آیندهٔ معلمان باشد. به‌طور مثال، امکان اضافه شدن دروس عقیدتی و برگزاری یکپارچهٔ آزمون با ارزیابی عقیدتی و سنجش هوش داوطلبان وجود دارد.

۳. وضعیت نابسامان کنکور سراسری

کنکور سراسری در سال‌های اخیر با مشکلاتی روبه‌رو بوده است؛ برای مثال، در سال ۱۴۰۲ نتایج نهایی کنکور در نیمهٔ مهرماه اعلام شد که بسیار دیر بود. (تأثیر قطعی سوابق تحصیلی در کنکور و تأخیر در اعلام نمرات از سوی آموزش‌وپرورش، عامل اصلی این تأخیر توسط سازمان سنجش عنوان شده است.) اقدام مجلس از یک سو و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی از سوی دیگر، برای اصلاح و تغییر در کنکور، موجب شده تا شرایط این آزمون تا حدی ناپایدار شود و آموزش‌وپرورش نیز تمایلی به ادامهٔ همکاری با سازمان سنجش نداشته باشد و از جدا شدن کنکور دانشگاه فرهنگیان به‌عنوان یک فرصت استقبال کند.

ادغام مجدد کنکور فرهنگیان با کنکور سراسری – همراه با اصلاحات ساختاری و تدوین نظام ارزیابی شفاف و دقیق – می‌تواند:

• عدالت آموزشی را افزایش دهد

• از بلاتکلیفی داوطلبان بکاهد

• کیفیت جذب معلم را حفظ کند

• هزینه‌های داوطلبان را کاهش دهد

مهم‌ترین مسئله، بلاتکلیفی و تغییرات مکرر قوانین است. نوسان در سیاست‌های جذب (مانند حذف و اضافه شدن شرط معدل یا تغییر در ضریب دروس) باعث سردرگمی متقاضیان شده است و تأخیر در اعلام نتایج نهایی موجب شده تا داوطلبان نتوانند برای سایر رشته‌ها یا دانشگاه‌ها برنامه‌ریزی کنند. در کنکور سراسری، رقابت بر اساس نمرهٔ علمی بود؛ اما اکنون معیارهای غیرعلمی (مانند سوابق مذهبی یا خانوادگی) ممکن است نقش پررنگ‌تری داشته باشند.

به دلیل پیچیدگی شرایط و دشواری مصاحبه‌ها، بسیاری از دانش‌آموزان مستعد دیگر تمایلی به شرکت در این آزمون ندارند یا برخی داوطلبان به دلیل نداشتن امکانات یا اطلاعات کافی، از چرخهٔ رقابت خارج می‌شوند و برخی دیگر ناچارند هم در کنکور سراسری و هم در کنکور فرهنگیان شرکت کنند که هزینه‌های زمانی و مالی مضاعفی را برای آنان به همراه دارد.

مسئلهٔ دیگر این است که اگر جذب فقط بر اساس مصاحبه و سوابق غیردرسی انجام شود، ممکن است معلمانی با سطح علمی پایین‌تر جذب شوند یا داوطلبان مستعد به دلیل شرایط سخت گزینش یا عدم اطمینان از آیندهٔ شغلی، به‌سوی سایر رشته‌ها گرایش پیدا کنند که این امر نشان‌دهندهٔ کاهش انگیزهٔ معلمان آینده است.

همچنین می‌توان گفت برگزاری دو آزمون مجزا، بار کاری سازمان سنجش را افزایش داده و ممکن است کیفیت برگزاری آزمون را کاهش دهد.

ادغام مجدد کنکور فرهنگیان با کنکور سراسری (با اصلاحات لازم) می‌تواند عدالت آموزشی را افزایش دهد، هزینه‌های داوطلبان را کاهش دهد و از سردرگمی آنان بکاهد. بااین‌حال، باید مکانیزم‌های شفاف گزینش و تلفیق مناسب سنجش علمی با مصاحبه در نظر گرفته شود تا کیفیت معلمان آینده حفظ شود.

این تصمیم، آیندهٔ نظام آموزش کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین، شفاف‌سازی، اطلاع‌رسانی صحیح و اجرای دقیق معیارهای گزینش اهمیت بالایی دارد. این تغییرات اگر به‌درستی اجرا نشوند، ممکن است در بلندمدت به کاهش کیفیت معلمان و تضعیف آموزش‌وپرورش بینجامد.

نرگس عبدالله زاده