هوش مصنوعی در خدمت توسعه یا ابزار سلطه/ دانشگاه‌ها چه نقشی دارند؟

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، در جریان نوزدهمین دوره مسابقات بین‌المللی «ربوکاپ آزاد ایران»، با اشاره به جایگاه علمی و فناوری ایران در جهان اظهار داشت: ایران در مسیر پیشرفت علمی، به جایگاهی درخشان رسیده که نمود آن را می‌توان در برگزاری مستمر و هدفمند رخدادهایی، چون «ربوکاپ آزاد ایران» مشاهده کرد. این رویداد صرفاً یک رقابت نیست، بلکه بازتابی از آینده‌نگری و درک دقیق بنیان‌گذاران آن از تحولات علمی جهان است.

وی با اشاره به استقبال پرشور جوانان و نوجوانان از این رویداد فناورانه، افزود: برگزاری این مسابقات در فضایی به وسعت ۱۱ هزار متر مربع در نمایشگاه بین‌المللی تهران با حضور بیش از ۲۲۰۰ تیم و ۵۰۰ داور و عوامل اجرایی، نشان از مشارکت وسیع و ظرفیت بالای کشور در این عرصه دارد. از تمامی دست‌اندرکاران این برنامه فاخر قدردانی می‌کنم.

دانشگاه‌ها در برابر تحولات فناورانه و ظهور هوش مصنوعی

طهرانچی با اشاره به تغییرات بنیادین در حوزه فناوری، به ویژه هوش مصنوعی، اظهار کرد: امروز بیش از هر زمان دیگر لازم است که نقش دانشگاه‌ها در مواجهه با این تحولات به‌درستی تبیین شود. در شرایطی که مفهوم دانشگاه در چارچوب نسل‌های مختلف مورد بازتعریف قرار گرفته، باید نسبت به محتوای این مفاهیم دقت و تحلیل عمیق‌تری داشت.

وی ضمن مرور سیر تاریخی دانشگاه‌ها از نسل اول تا پنجم، گفت: نسل نخست دانشگاه‌ها آموزشی بودند؛ نسل دوم پژوهش‌محور و نسل سوم کارآفرین. دانشگاه‌های نسل چهارم و پنجم، اما فراتر رفته‌اند و رسالت تمدن‌سازی و جامعه‌پردازی را بر عهده گرفته‌اند. این در حالی است که دانشگاه‌های پژوهش‌محور با ایجاد ساختار‌های نظام‌مند علمی، مسیر تولید علم را مهندسی کرده‌اند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با نگاهی به پیشینه تمدن‌ها در تولید علم یادآور شد: از مدرسه افلاطون در یونان باستان گرفته تا نظامیه‌های تمدن اسلامی، همواره علم در بستر نهاد‌های مشخصی شکل گرفته است. این نهاد‌ها عامل بقای تمدن‌ها بوده‌اند؛ زمانی که ساختار‌های علمی تضعیف شدند، افول فرهنگی نیز آغاز شد.

وی افزود: دانشگاه‌های نسل چهارم، نه‌تنها به تولید دانش بلکه به کاربردی‌سازی آن نیز می‌پردازند. توسعه بدون تکیه بر دانش امکان‌پذیر نیست و برای تحقق این هدف، ساختار‌های متفاوتی همچون انستیتو‌ها ضروری است؛ همان‌گونه که در ایالات متحده تنها ۳ درصد دانشگاه‌ها پژوهش‌محورند، اما همین درصد، نیمی از نیروی متخصص کشور را تربیت می‌کند.

طهرانچی با تأکید بر لزوم الهام‌گیری از آموزه‌های قرآنی در طراحی نظام دانشی کشور گفت: در قرآن، افرادی غیر از پیامبران نیز به‌واسطه حکمت و دانش مورد تحسین قرار گرفته‌اند. این نگاه می‌تواند دانشگاه را از قالب سنتی آموزش و پژوهش فراتر ببرد و آن را در مسیر تربیت انسان‌های تمدن‌ساز قرار دهد.

وی افزود: اقتدار در حکمرانی تنها زمانی معنا می‌یابد که به کار گرفته شود. همان‌گونه که در داستان ذوالقرنین آمده، سه ضلع دانایی، توانایی و سرمایه انسانی، بنیان شکل‌گیری اقتدار سازنده هستند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تاکید بر اینکه مسیر تحول دانشگاه‌ها نباید به معنای حذف شکل‌های موجود باشد، تصریح کرد: نظام آموزش عالی باید متنوع و متوازن باشد. همچنان به دانشگاه‌هایی نیاز داریم که محوریت آموزشی داشته و بر تربیت تخصصی نیرو تمرکز کنند، در حالی که برخی دیگر باید در مسیر تمدن‌سازی و شکل‌دهی جامعه آینده حرکت کنند. این تنوع مأموریتی برگرفته از نظم خلقت الهی است که در آن از هر رنگ و جنسی وجود دارد.

وی با اشاره به ویژگی‌های دانشگاه‌های نسل سوم اظهار داشت: دانشگاه‌هایی که به مهارت‌آموزی و تولید فناوری می‌پردازند، بستر تربیت نیرو‌های خلاق و توانا را فراهم می‌آورند. در این دانشگاه‌ها دانشجو تنها پژوهشگر نیست، بلکه آفریننده و کاربردی‌ساز است. «ربوکاپ آزاد ایران» طی نوزده سال گذشته نمونه‌ای موفق از حرکت در این مسیر بوده است.

وی تأکید کرد: آموزش زمانی ارزشمند است که با مهارت و فناوری پیوند بخورد و به نوآوری در سطح جامعه بینجامد. ما باید واحد‌های دانشگاهی خاصی را بر مبنای توانمندسازی جوانان در حوزه‌های کاربردی و فناورانه سازمان‌دهی کنیم.

طهرانچی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به جایگاه هوش مصنوعی در زیست‌بوم نوین دانش و فناوری، آن را ابزاری نوین برای رشد دانایی و توانایی بشر معرفی کرد. او افزود: همان‌طور که گیاه برای رشد به دیوار نیاز دارد، هوش مصنوعی نیز برای بالندگی به زیرساخت فناورانه متکی است. این ابزار تهدید نیست، مگر در شرایطی که جامعه فاقد سواد لازم برای استفاده از آن باشد.

سواد هوش مصنوعی؛ ضرورتی حیاتی در عصر دیجیتال

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه بی‌سوادی در استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به‌مراتب خطرناک‌تر از بی‌سوادی در فضای سنتی باشد، خاطرنشان کرد: اگر کاربران بدون درک صحیح از سوگیری داده‌ها به اطلاعات دسترسی پیدا کنند، تصمیمات آنها بر اساس «ظن» خواهد بود نه علم. در چنین حالتی، تحریف داده به‌جای دانش اصیل قرار می‌گیرد.

وی دانشگاه را نهاد محوری در ارتقای سواد هوش مصنوعی در جامعه دانست و گفت: تنها دانشگاه می‌تواند نسل جدید را برای مواجهه مؤثر با این فناوری تربیت کند. این آموزش باید عمیق، چندلایه و فراتر از مهارت‌های سطحی باشد؛ از درک زیرساخت‌ها گرفته تا آگاهی نسبت به سوگیری‌های پنهان در داده‌ها.

طهرانچی در پاسخ به دغدغه اساتید نسبت به تغییر نقش‌شان در دوران هوش مصنوعی گفت: دیگر زمان آن گذشته که استاد صرفاً محتوا را گردآوری و به دانشجو منتقل کند. در عصر جدید، استاد باید دانشجو را در مسیر طرح مسئله، آزمایش و استنتاج هدایت کند. داده خام همچنان زاییده ذهن انسان است و نه ماشین؛ ماشین تحلیل می‌کند، اما خِرَد انسانی باید آن را هدایت کند.

ربوکاپ؛ الگوی تلفیق فناوری و هوش مصنوعی

وی با اشاره به جنبه فناورانه ربوکاپ آزاد ایران افزود: این رویداد نه‌تنها بستر خلاقیت در حوزه رباتیک است، بلکه تلفیق موفقی از هوش مصنوعی و فناوری نوین را به نمایش گذاشته است. پروژه‌هایی همچون پرواز هماهنگ هزار ریزپرنده در چین، الهام‌بخش فعالیت‌های آتی دانشگاه آزاد اسلامی در این حوزه خواهد بود.

در پایان، طهرانچی بر نقش بنیادین دانشگاه‌ها در پیشبرد تحولات ملی تأکید کرد و گفت: دانشگاه باید منشأ تحول باشد. توانمندسازی، کلید این مسیر است و ما با اتکا به توان داخلی، مسیر موفقیت را با اطمینان طی خواهیم کرد.