وزارت امور خارجه، تماشاگر «دیپلماسی تعلل» اروپایی‌ها

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- امیرحسین دودانگه*؛ شامگاه هجدهم اردیبهشت سال جاری بود که دونالد ترامپ چهل و پنجمین رئیس جمهور آمریکا، با حضور در کنگره و ایراد سخنرانی، رسماً خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم­های هسته­ای علیه جمهوری اسلامی‌ ایران را اعلام کرد. پس از این اعلام موضع رسمی، گمانه زنی‌­ها پیرامون ادامه و سرانجام برجامِ بدون آمریکا، با توجه ویژه به نقش اروپا در این مسیر بیش از پیش قوت گرفت.

در نهایت و پس از کش و قوس­های فراوان و مذاکرات دیپلماتیک میان ایران و تروئیکای اروپاییِ باقی مانده در برجام (فرانسه، بریتانیا و آلمان) و ارائه بسته­های پیشنهادی اروپا که مورد طبع مقامات ایرانی قرار نگرفت، دومین نشست مشترک وزیران امور خارجه ایران و کشورهای 4+1 بعد از خروج آمریکا از برجام، در حاشیه هفتادمین اجلاس سالانه مجمع عمومی‌ سازمان ملل، برگزار شد.

خروجی نشست مذکور، قرائت بیانیه مشترک فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در پایان جلسه بود. یکی از نکات حائز اهمیت در این بیانیه، رونمایی از ساز و کار مالی جدید اتحادیه اروپا در ارتباط با ایران با نام اختصاری SPV (Special Purpose Vehicle) بود.

سیستمی که قرار بود جهت تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران، مستقل از چرخه مالی دلار و با هدف بهره­مندی و تامی‌ن رضایت ایران از منافع اقتصادی برجام عمل کند که طرف­های اروپایی در اقدامی‌ فراتر، حتی چین و روسیه را نیز دعوت به استفاده و همکاری در ساختار مذکور کردند.

با نگاهی عمی‌ق­تر و از سویی دیگر می‌­توان ایجاد SPV را حاصل نکات دیگری نیز دانست. تلاش اروپا برای افزایش سهم در حل بحران­های بین المللی، توجه به ظرفیت­های ژئوپلیتیک و استراتژیک جمهوری اسلامی‌ ایران در خاورمیانه، کاهش هزینه­‌های احتمالی سیاست بی ثبات سازی و اقدامات یک­جانبه آمریکا در محیط بین الملل و حفظ امنیت اروپا و ایجاد اولین نهاد رسمی‌ برای حذف چرخه دلار در تعاملات مالی اروپا را نیز می‌­توان از عمده دلایل عدم همراهی اروپا از سیاست­های ضدبرجامی‌ آمریکا دانست.

به نظر می‌­رسد مجموع این عوامل و تلاش اروپا را نباید صرفا پاسخ و یک کنش دیپلماتیک به سیاست­های یک­جانبه و دهن کجی اروپا به آمریکای ترامپ نظاره کرد بلکه می‌­توان آن را گامی‌ نو و ساختارشکن برای بازتعریف هویتِ تصمیمساز اروپای فارغ از آمریکا و استقلال سیاسی اروپا در محیط بین الملل برشمرد.

SPV به هر منظوری که ایجاد شد، طرفین زمان آغاز به کار رسمی‌ آن را پیش از آغاز دور دوم تحریم­های ترامپ علیه ایران در چهارم نوامبر اعلام کردند.

واقعیت امر اما چیز دیگری است. امروز بعد از گذشت قریب به سه ماه از زمانی که SPV باید به طور رسمی‌ و کامل فعالیت خود را آغاز می‌­کرد، می‌­گذرد و طبق اظهارات دکتر عراقچی، معاون امور سیاسی وزارت خارجه: "هنوز اروپایی­ها قادر نیستند این SPV را رسما اعلام کنند. هنوز هیچ کشوری حاضر نشده که میزبانی این ساز و کار را قبول کند و اروپا هنوز ناتوان است ازینکه حتی بتواند  SPVرا قبول کند!"(1)

اما این تمام ماجرا نبود. SPV، وجود ناقص الخلقه­‌ای بود که از ابتدا با نقدها و ابهامات بزرگ حقوقی و عملی همراه شد. ساختار و نحوه انجام فعالیت غیر شفاف، مشخص نبودن کشور می‌زبان این کانال مالی ویژه، میزان تمایل کمپانی‌­های جهانی به حضور درSPV، نقش مکمل بانک­های مرکزی اروپایی در فرآیند اجرایی معاملات، نظام تهاتر پرابهام، دایره شمول تحریم­های آمریکا برای شرکت­های اروپایی حاضر در SPV و... تنها بخش کوچکی از انتقادات و سوالاتی است که دست کم تا به امروز، بی‌­پاسخ و مبهم مانده است.

از دیگر موانع تحقق مسیر اجرایی SPV نیز، می‌­توان به تهدیدات مستقیم و غیرمستقیم دولت ترامپ بر اتحادیه اروپا یاد کرد. اتحادیه اروپا هرچند در عرصه سیاسی معمولا به عنوان یک کل واحد در نظر گرفته می‌­شود اما شامل 28 کشور است که هر یک در فاصله و نسبت متفاوتی با آمریکا قرار می‌­گیرند. بنابراین، اجرایی شدن کامل ساختار SPV، منوط به کسب موافقت و التزام عملی کشورهای اروپایی عضو اتحادیه در این مسیر می‌­باشد که البته همان­طور که ذکر شد نمی­توان از نقش بازدارنده­ تهدیدات و تحریم­های ترامپ علیه آنان چشم پوشی کرد. این موضوع زمانی اهمیت دو چندان پیدا می‌‌­کند که بدانیم، حجم مبادلات سالانه اتحادیه اروپا با آمریکا حدود هزار می‌لیارد یورو می‌‌­باشد، در حالی که مجموع مبادلات مالی این اتحادیه با ایران به زحمت به پانزده می‌لیارد یورو در سال می‌‌­رسد.

بی­پرده و روشن اما، ماجرا این است که حتی اگر اتحادیه اروپا، ژست و اراده­ سیاسی اجرایی کردن این ساز و کار مالی ویژه را داشته باشد، حداقل تا به امروز خواست و اراده­ی عملی آن را نداشته است و حاضر به پرداخت هزینه­‌های مربوطه در این مسیر نیست. ادامه­­­ این وضعیت، بر فرض وجود اهداف و تسهیلات عالیه SPV، عملا ایران را از منافعی که می‌‌توانست کسب کند محروم کرده است. شاید اعترافات تلخ دکتر عراقچی در این زمی‌نه، واقعیتِ اروپا را به بهترین شکل ممکن به ما نشان می‌­دهد:  "چه اروپا نمی‌­خواهد با ما کار کند و دارد بازی می‌­کند با ما و او هم مثل آمریکا نمی‌­خواهد ما از مزایای برجام بهره مند شویم، و چه اینکه اروپا می‌­خواهد و قادر نیست، واقعیت این است که در نتیجه هیچ فرقی نمیکند. نتیجه این است که ما با شرایطی مواجه هستیم که اروپایی­ها هنوز نتوانستند یا نخواستند ساز و کاری ایجاد کنند که منافع ایران در برجام تامین شود." (2)

در پایان اینکه شاید بهتر باشد بگوییم SPV، امروز تبدیل به بخشی از پازلِ دیپلماسیِ تعلل و وقت کشی اروپا شده است و بی­شک نحوه واکنش و موضع­گیری جمهوری اسلامی‌ ایران نسبت به تروئیکای اروپایی در مسیر برجام، از رئوس و الویت­های پراهمی‌ت دستگاه دیپلماسی خارجی کشورمان می‌­باشد که نیازمند اعلام موضع رسمی‌ِ صریح، قاطع و سریع در این زمی‌نه می‌‌­باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1) سخنرانی در افتتاحیه چهارمین همایش نظام بین الملل، تحولات منطقه ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ ایران مورخ 28/08/97 در محل دانشگاه علامه طباطبایی.

2) همان.

*دانشجوی کارشناسی علوم‌سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.