داده‌ها و ستاندهها، انتظارها و واقعیت‌ها
گروه دانشگاه «خبرگزاری دانشجو»،«بستن با کدخدا» خلاصهٔ عبارتهایی است که سالهاست به شیوه‌های مختلف از سمت عده‌ای از سیاسیون داخل ایران با هدف نشان دادن مذاکره با غرب (آمریکا) به عنوان تنها راهکار از میان برداشتن مشکلات معیشتی ارائه می‌شود. انتخابات سل ۹۲، زمانی که فشار تحریم‌ها بیشترین ثاتیر خود را بر مردم گذاشته بود فرصت جدیدی برای کاندیدا‌ها برای تبلیغ ایجاد کرد. کاندیداهایی که همگی بر موثر بودن تحریم‌ها بر زندگی و اقتصاد مردم اتفاق نظر داشتند. در این میان دکتر روحانی این فرصت را غنیمت شمرده و برخلاف دیگر رقبا، موضوع مذاکره با کدخدا را به عنوان راه حل مشکلات ارائه داد.
با پیروزی دکتر روحانی در انتخابات این موضوع از شعار درآمده و به مهم‌ترین راهبرد دولت برای حل مشکلات تبدیل شد. شاید یکی از دلایل این کار نبود برنامهٔ دیگری در دولت برای رفع مشکلات مردم بود که خود این موضوع باید در جای دیگر بحث شود. در نهایت با موافقت رهبر معظم انقلاب و با راهبرد نرمش قهرمانانه در مذاکرات، تیم مذاکره کننده‌ای از ایران برای مذاکره درمورد پرونده هستهای ایران با کشورهای ۵+۱ کار مذاکره را شروع کردند. مذاکره بر سر موضوع هستهای میدان خوبی برای راستی آزمایی غرب در تعامل با ایران بود.
دو هدف اصلی که از سوی دولت برای این مذاکرات تعیین شد به شرح زیر است:
برداشته شدن همه تحریم‌ها
به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی اورانیوم برای ایران
لازم بذکر است که حق غنی سازی برای ایران در معاهده NPT به رسمیت شناخته شده است.
در این یادداشت سعی شده است به متن جنجالی توافق نامه ژنو پرداخته و به اصطلاح داده‌ها و ستانده‌های آن را در شرایطی که هر روز امکان تدوین قرار داد جامع وجود دارد، بررسی کنیم. استدلالهای ارائه شده در این یادداشت بر گرفته از کتاب «کالبد شکافی ژنو ۳» بوده که به کوشش جمعی از نویسندگان مرکز آینده پژوهی و مطالعات راهبردی تابان تهیه شده است.
ستاندهها:
فراهم کردن امکان ماندن صادرات نفت ایران «در حد فعلی» و توقف روند کم کردن ۲۰درصد از آن هر ۶ ماه و دریافت مقدار مورد توافقی از پول نفتی که از این پس فروخته می‌شود.
برقراری بیمه حمل و نقل برای صادرات نفت ایران «با میزان فعلی»
«تعلیق» تحریم صادرات پتروشیمی ایران
«تعلیق» تحریم طلا و فلزات گرانبها
«تعلیق» تحریم خودرو
«تعلیق» تحریم قطعات هواپیما
تعلیق» تحریم خطوط هوایی به ویژه ایران ایر
عدم اعمال «تحریم جدید» در شورای امنیت، اروپا و آمریکا
ایجاد یک کانال مالی با استفاده از عواید نفتی خود ایران که در خارج از این کشور مسدود شده برای خرید محصولات خوراکی و کشاورزی، دارو، ادوات پزشکی و خسارات پزشکی که در خارج بر ایران تحمیل شده.
داده‌ها:
غنی سازی اورانیوم به سطح بالا‌تر از ۵% کاملاً متوقف می‌شود.
۱۹۶ کیلوگرم مواد ۲۰ درصد غنی سازی شده در ایران خنثی می‌شود با این تفاوت که نیمی از آن قابل غنی سازی مجدد است و نیمی از آن قابلیت غنی سازی مجدد را نیز ندارد.
فعالیت در اراک و نطنز و فردو به هیچ عنوان نباید گسترش یابد.
در نطنز هیچ ماشین جدیدی نصب نشود.
ماشین‌های جدید نصب شده ولی فعال نشده، فعال نشود
ماشین‌های خراب در فردو و نطنز صرفاً با ماشینهایی از همان نوع جایگزین شود.
چهار آبشار موجود در فردو، اورانیوم را فقط تا سقف ۵ درصد غنی سازی کند.
دوازده آبشار دیگر در فردو فعال نشود.
در فردو ارتباطی بین آبشار‌ها برقرار نشود.
در اراک آب سنگین به تأسیسات حمل نمی‌شود.
هیچ نوع فعالیت بازفرآوری انجام نمی‌شود.
هیچ نوع تأسیسات بازفرآوری ساخته نمی‌شود.
رآکتور اراک سوخت گذاری نمی‌شود.
سوخت جدید برای رآکتور اراک تولید نمی‌شود.
سوخت «تولید شده» برای رآکتور اراک «تست» نمی‌شود.
مواد ۵ درصد بیش از ۱۰ هزار کیلوی فعلی که در آینده تولید می‌شود اکسید) بی‌اثر (خواهد شد
اطلاعات مربوط به طرح و نقشه‌های ایران برای تأسیسات هستهای به آژانس ارائه می‌شود.
توصیف و شرحی کامل از ساختمان هر یک از سایتهای هستهای ارائه می‌شود.
توصیف و شرحی کامل از گستره عملیا تهای هر یک از تأسیساتی که به طور خاص به فعالیتهای هستهای مشغول هستند ارائه می‌شود.
ارائه اطلاعات در مورد معادن موجود در کشور
ارائه اطلاعات درباره شرکت‌های نورد اورانیوم
ارائه اطلاعات درباره منبع مواد
نهایی کردن توافق درباره پادمان‌ها در اراک
دسترسی به بایگانی دوربینهای آفلاین
با نگاهی به تعداد داده‌ها و ستاندهها اولین نکته یعنی عدم توازن در تعداد امتیازات به خوبی مشاهده می‌شود.
انتظارها و واقعیت‌ها:
واقعیت این است که با بررسی دقیق داده‌ها و ستاندهها، مشاهده می‌شود موضوع بسیار پیچیده بوده و طرفهای غربی توانسته‌اند با راهبرد سادهٔ بازی با کلمات که در آن ید طولایی دارند امتیازات شگفت انگیزی را ستانده و محدودیت‌های زیادی را برای ما ایجاد کنند. در ادامه به ذکر تعدادی از این امتیازات و محدودیت‌ها که هم در داده‌ها و هم در ستاندهها کنجانده شده‌اند، با استناد به متن توافق نامه می‌پردازیم. توضیحات زیر خط دار متن توافق نامه و توضیحات بدون خط از کتاب کالبد شکافی توافق نامه گرفته شده است.
عدم به رسمیت شناختن حق هستهای و حتی قبول تلویحی عدم کاربرد NPT:
بعد از اجرای موفق گام نهایی از راه حل جامع در دوره کامل آن، با برنامه هستهای ایران؛ مثل هر کشور فاقد سلاح هستهای عضو ان پی تی رفتار خواهد شد.
قبول چهارچوبهایی فرا‌تر از NPT و پروتکل الحاقی و امکان ارائه اطلاعات محرمانه که اثرات غیر قابل جبرانی دارد:
ارائه اطلاعات مشخص به آژانس بین المللی انرژی اتمی شامل اطلاعات در خصوص طر حهای تأسیسات هستهای ایران) حتی طرح‌هایی که هنوز به مرحله اجرا نرسیده است (، توصیف ساختما ن‌ها در هر یک از سایتهای هستهای، توصیفی از سطح عملیاتی که در هر یک از اماکن که به فعالیتهای هستهای مشخص اشتغال دارند، اطلاعات در خصوص معادن و تخلیص و اطلاعات در خصوص منابع اولیه و همچنین دسترسی هدایت شده) به عنوان واژه‌ای مبهم (بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به: کارگا ههای مونتاژ سانتریفیوژ، کارگا ههای روتور سانتریفیوژ و محل نگهداری آ ن‌ها و همچنین معادن) بالقوه و بالفعل (اورانیوم و تخلیص اورانیوم
دسترسی مدیریت شده بازرسان آژانس به:
کارگاه‌های مونتاژ سانتریفیوژ۴
کارگاه‌های تولید روتور سانتریفیوژ و انبارهای محل نگهداری آن‌ها
معادن اورانیوم و کارخانه‌های تولید اورانیوم
لزوم اثبات نیاز به سوخت هستهای (نیاز عملی) برای کشورهای ۵+۱ و وضع محدودیت‌های غیر لازم و غیر قانونی برای ادامه کار:
دربرگیرنده یک برنامه غنی سازی که توسط طرفین تعریف شده با عناصر توافق شده توسط طرفین منطبق با نیازهای عملی [ایران]، با محدودیت‌های توافق شده در زمینه دامنه و سطح فعالیتهای غنی سازی، ظرفیت، مکانی که [غنی سازی] انجام می‌شود، و ذخایر اورانیوم غنی شده برای یک دوره‌ای که توافق می‌گردد.
نیاز به اقناع همه طرفهای غربی برای پیشبرد کار‌ها و اثبات حقوق:
این راه حل جامع از یک کل متحد تشکیل می‌شود که هیچ چیزی توافق نمی‌شود مگر اینکه در مورد همه چیز توافق شود.
عدم لغو تحریمهای نفتی و بانکی و تنها لغو تحریمهای هستهای:
در متن چهار صفحه‌ای توافق نامه، هر جا کلمه تحریم‌ها (sanctions) به میان آمده است عبارت هستهای (nuclear- related) با آن همراه شده است. به عبارت دیگر در گام نهایی، و پس از انجام تمام تعهدات ایران بر اساس توافق نامه، فقط تحریمهای هستهای سازمان ملل، تحریمهای هستهای چندجانبه، و تحریمهای هستهای یک جانبه برداشته خواهد شد. در نتیجه تحریمهای بانکی و نفتی مصوب کنگره آمریکا، در جای خود محفوظ خواهد ماند که به این موضوع در ادامه خواهیم پرداخت. متأسفانه در همین راستا در برخی از بخش‌های ترجمه رسمی توافق نامه ژنو توسط وزارت امور خارجه ایران اشتباهاتی به چشم می‌خورد چرا که از قید کلمه «هستهای» برای تحریمهای چندجانبه و ملی در متن اصلی صرف نظر شده است!
ایجاد امکان پرداختن به موضوعات غیر مربوط به انرژی هستهای مثل صنایع نظامی و حقوق بشر و لزوم اقناء آن‌ها:
در میان اقدام‌های اولیه و گام نهایی، از جمله، در میان موارد دیگر، پرداختن به قطعنامه‌های شورای امنیت با نظر به اینکه ملاحظه شورای امنیت سازمان ملل در این موضوع به صورت رضایت بخش، به نتیجه برسد.
توقف عملی کار تاسیسات هستهای:
ایران اعلام می‌کند که هیچ پیشرفت بیشتری در فعالیتهای خود در تأسیسات غنی سازی سوخت نطنز۱، فردو۲ یا راکتور اراک۳ (که با نام IR۴۰ توسط آژانس شناخته می‌شود) انجام نخواهد داد.
هنگامیکه خط تبدیل UF۶ غنی شده تا ۵ درصد به UO۲ آماده گردید،، ایران تصمیم گرفته است مواد UF۶ جدیداً غنی شده تا سطح ۵ درصد طی دوره شش ماهه را به اکسید تبدیل کند، همانگونه که در برنامه عملیاتی کردن تأسیسات تبدیل، به آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده است
عدم محل‌های جدید برای غنی سازی.
ایران کارهای تحقیق و توسعه تحت پادمان خود شامل کارهای تحقیق و توسعه جاری غنی سازی خود را که با هدف انباشت اورانیوم غنی شده صورت نمی‌گیرد، ادامه خواهد داد.
عدم بازفرآوری یا ساخت تأسیساتی که توانایی بازفرآوری داشته باشد.
بررسی ایرادات حقوقی توافق نامه به خوبی نشان می‌دهد که چگونه ستانده‌های ما تنها سرابی بیش نیست. در این مطلب مجال پرداختن کامل به این ایرادات نیست اما سعی شد تعدادی از این موارد ذکر گردد. در ادامه به بیان چند نکتهٔ مهم کلی در باب اثرات پیرامونی و اتفاقات پیش آمده حول این موضوع بسنده کرده و خوانندگان محترم را برای بررسی بیشتر متن توافق نامه به کتاب «کالبد شکافی ژنو ۳» ارجاع می‌دهم. این نکات به شرح زیر است:
عدم رسیدن به دو هدف اصلی از مذاکرات که شامل به رسمیت شناختن حق غنی سازی و برداشتن تحریم‌ها است
بزک کردن چهره آمریکا طی این مدت و نادیده گفتن اقدامات آن‌ها
گره زدن حل مشکلات کشور به مذاکره با آمریکا
له کردن منتقدین خیرخواه و همراه دانستن آن‌ها با اسرائیل
ایجاد شرایطی برای غرب که بتواند از ایران به عنوان مهم‌ترین کشور جبهه مقاومت یه چهره سازشکار ارائه دهد
پولهای وعده داده شده عملا به گونه‌ای باید بدست ایران برسد که کمترین فایده را داشته باشد
غیر قابل برگشت بودن تعهدات ایران
عدم کارآمدی ستاندهها بدلیل در نظر نگرفتن واقعیت‌ها توسط تیم مذاکره کننده (ایرادات حقوقی وارده بر توافق نامه- کتاب کالبد شکافی ژنو ۳)
به قلم مریم ایرانپور
این یادداشت در پایگاه تحلیل‌های دانشجویی (تحلیل پرس) نیز منتشر شده است.
انتشار یادداشت دانشجویان به معنای تایید تمامی محتوای آن توسط "خبرگزاری دانشجو" نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.