آمار باورنکردنی از میزان مهاجرت ایرانیان نسبت به کل مهاجران جهان / تحصیل یک درصد دانشجویان ایرانی در ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا + فیلم

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، با توجه به آنکه در روز‌های اخیر آمار ضد و نقیضی از مهاجرت نخبگان مطرح می‌شود و بسیاری بر این باورند که ایران در بحث تربیت نیرو‌های انسانی و فرستادن آن‌ها به خارج از کشور تخصص پیدا کرده است، بر آن شدیم تا با علی حسینی معاون توسعه روابط بین‌الملل مرکز تعاملات علمی و فناوری ریاست جمهوری در این باره صحبت کنیم.

صحبت درباره مهاجرت نخبگان یا استعدادهای برتر از کشور زیاد است، ایران از این نظر چه وضعیتی دارد و آیا کشورهای دیگر هم با این پدیده مواجه هستند یا خیر؟

تمامی افرادی که مهاجرت می‌کنند صرفا نخبه نیستند، نخبه فردی است که تاثیرگذاری داشته باشد؛ بنابراین برچسب نخبگی زدن به افراد توقعاتی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند و متاسفانه چالشی است که با آن مواجهیم.

از سال ۱۳۹۴ کار روی بحث مهاجرت نخبگان و استعداد‌های برتر آغاز شده است. در ابتدا واقعیت علمی (تحصیل، برخی برای سرمایه‌گذاری، پناهندگی و غیره) مهاجرینی که از ایران رفته‌اند را مطابق با آمار‌های رسمی بین‌المللی بررسی کردیم. دلیل استفاده نکردن از آمار‌های داخلی بدین خاطر است که متاسفانه دستگاه‌های مختلف در این خصوص به صورت جزیره‌ای رفتار کردند و پیدا کردن آمار دقیق ساده نیست، اما بعنوان مثال اداره مهاجرت آمریکا به صورت سالانه شمار افرادی که ویزای دانشجویی گرفتند را روی سایتش اعلام می‌کند.

در بحث مهاجرت نخبگان یا دانشجویان (کشوری دانشجوفرست) در رده‌های ۲۰ تا ۳۰ دنیا هستیم. در چند سال اخیر حدود ۵۰ تا ۵۵ هزار دانشجوی ایرانی در کشور‌های مختلف دنیا مشغول تحصیل هستند. طبق آخرین آمار یک درصد دانشجویان ایرانی در صد دانشگاه برتر دنیا (معمولا در آمریکای شمالی و اروپا) هستند.

به صورت کلی براساس آمار‌های بین المللی میانگین جمعیت مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور در مقایسه با کل جمعیت مهاجرین دنیا ۱.۸ دهم درصد است.

چرا روز به روز میل و رغبت به رفتن از کشور و تحصیل در دانشگاه‌های خارجی بیشتر می‌شود؟ معاونت علمی در این زمینه چه برنامه‌ای دارد؟

معمولا ترغیب به مهاجرت بدون بررسی صورت می‌گیرد، از طرف دیگر استعداد‌های برتر از دوران دبیرستان برای رفتن به خارج از کشور و تحصیل در دانشگاه‌های خارجی علاقه دارند، اما اینکه با چه برنامه‌ای بروند و در کجا و چه رشته‌ای تحصیل کنند، یک چالش است.

علاوه بر بررسی علل مهاجرت از سال ۱۳۹۴ روی بحث دیگری تحت عنوان چرخش نخبگان درحال کار هستیم. طی سال‌های گذشته تعداد زیادی از ایرانیان از دانشگاه‌های بسیار خوب دنیا (بعضا در کشور‌های توسعه یافته) فارغ‌التحصیل شدند که حال یا محقق هستند و یا در شرکت‌های هایتک فعالیت می‌کنند.

بررسی‌های لازم را انجام دادیم که چطور می‌توان از ظرفیت این افراد استفاده کرد؛ لذا پرسشنامه‌ای را جمعی از دانشجویان دانشگاه شریف که در دانشگاه استنفورد بودند، انجام دادند و دو محور «موانع و چالش‌های همکاری» و «انگیزه افراد» را برای بازگشت به ایران بررسی کردند. اطلاعات و نتایج این پرسشنامه هم‌اکنون در سایت bazgasht.info قابل ملاحظه است.

این پرسشنامه چه نتیجه‌ای داشت؟

مطابق نتایج این پرسشنامه بالای ۷۰ درصد از ایرانیان خارج کشور علاقمندند به توسعه علم و فناوری کشور کمک کنند و در این خصوص دغدغه دارند بعنوان مثال فرد از مقطع کارشناسی ارشد به خارج کشور رفته و حال بعد ازچندین سال تحصیل متوالی تمام شبکه‌های ارتباطی خود را در ایران از دست داده است و در حوزه تخصصی‌اش وضعیت کشور را نمی‌داند؛ لذا فضای غیرشفاف ایران برای آن‌ها باعث می‌شود به پیشنهادات خوب آنجا پاسخ مثبت دهند.

البته منظور صبحت ما مخاطبین محدود ایرانی هستند که در دانشگاه‌های تاپ دنیا تحصیل می‌کنند.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چگونه چرخش نخبگانی را در کشور مدیریت و کنترل می‌کند؟

از سال ۹۴ با راه‌اندازی یک پلتفرم سعی کردیم این فضای غیرشفاف را برای نخبگان ایرانی خارج از کشور با معرفی مراکز علمی و فناوری، شرکت‌های دانش‌بنیان و اکوسیستم کارآفرینی شفاف کنیم.

همچنین از طریق انجمن‌های تخصصی ایرانیان خارج از کشور سعی شد چالش سربازی را با تعریف یک پروژه دانشگاهی برای آن‌ها حل کنیم بدین صورت که در طی این پروژه هم آن‌ها با ظرفیت‌های کشور آشنا می‌شوند و هم دانشگاه نسبت به آن‌ها شناخت پیدا می‌کند واینگونه می‌توانند برای هیئت علمی شدن یا راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی راحت‌تر تصمیم بگیرند.

در شش سال اخیر بیش از ۱۰ هزار درخواست همکاری از افراد برجسته ایرانی خارج از کشور در این پلتفرم ثبت شده است که سعی کردیم اعتماد آن‌ها را جلب کرده و شرایط رفت و آمد آن‌ها به کشور را فراهم کنیم.

از این ۱۰ هزار نفر بیش از ۲۳۰۰ نفر حال ایران هستند که یا هیئت علمی دانشگاه‌های ما شدند و یا استارتاپ راه‌اندازی کردند. به واسطه این دسته از افراد تاکنون ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور ایجاد شده است. به کمک ایرانیان خارج از کشور تاکنون توانسته‌ایم حدود ۵ هزار سخنرانی و کارگاه تخصصی برگزار کنیم.

این برنامه کمکی هم به کاستن از آمار مهاجرت تحصیل‌کردگان و جوانان کشور هم کرده است؟

موضوع مهمتر آنکه از این دسته افراد درخواست کردیم که فضای مهاجرت را برای دانشجویان به‌صورت واقعی شرح دهند، چون بسیاری از افراد فکر می‌کنند اگر به کشور‌های آمریکایی و اروپایی بروند خیلی راحت و سریع فضای کار و تحصیل برایشان فراهم می‌شود؛ اما تنها کسانی که تجربه کار و تحصیل در آن کشور‌ها را دارند می‌دانند که وضعیت به چه شکل است.

اینگونه افراد با دید بازتری می‌توانند برای مهاجرت تصمیم بگیرند و دانشگاه یا رشته تحصیلی‌شان را انتخاب کنند.

پس این همه آمار و گزارش‌های ضد و نقیضی که اتفاقا از سوی برخی مسئولان کشور برای مهاجرت نخبگان مطرح می‌شود، چیست؟ چرا خودمان وضعیت ایران را غیرواقعی جلوه می‌دهیم و اینگونه بهانه دست رسانه‌های خارجی می‌دهیم که وضعیت تحصیل و زندگی جوانان در ایران ناامیدکننده است و آینده‌ای ندارند؟

متاسفانه گاهی اعلام آمار‌های غیررسمی دغدغه‌ها را زیاد می‌کند، زمانی وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری وقت، از خروج سالانه ۱۵۰ هزار نخبه از کشور مطابق با آمار صندوق بین‌المللی پول خبر داد، در آن زمان اعلام کردیم هرکسی این آمار و گزارش را پیدا کرد ۱۰۰ میلیون تومان جایزه به او پرداخت می‌کنیم.

وقتی مسئولان آماری را اعلام می‌کنند معمولا رسانه‌های داخلی و خارجی به آن استناد می‌کنند بدون آنکه توجه کنند اصلا چنین آماری صحت دارد یا خیر. این صحبت درست است که افراد زیادی به مهاجرت علاقه دارند، اما این علاقمندی تا بخواهد به رفتن از کشور منجر شود فاصله زیادی است. یا در جدیدترین اخبار اعلام شده است که ۳ هزار پزشک از کشور مهاجرت کرده‌اند؛ درحالی که طی صحبت با وزارت بهداشت متوجه شدیم این آماربدین صورت صحت ندارد.

بخش دوم و ادامه گفتگو با سید علی حسینی معاون توسعه روابط بین‌الملل مرکز تعاملات علمی و فناوری ریاست جمهوری در روزهای آتی منتشر می‌شود...