گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ جمعیت کشور رو به کاهش است، اما دولت هنوز نتوانسته برای جلوگیری از این مشکل راهکارهای پیشنهادی را اجرایی کند.
بیانات مقام معظم رهبری از یک سو و هشدار کارشناسان از سوی دیگر سبب شد تا سیاستگذاران کشور به فکر بیفتند تا برای افزایش جمعیت چاره ای بیندیشند. در همین راستا دولت لایحه افزایش جمعیت را نوشت و به مجلس فرستاد و نمایندگان مجلس هم پس از بحث و بررسی این لایحه، آن را در قالب لایحه کلیات اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده با 160رأی موافق به تصویب رسانده و برای تأیید به شورای نگهبان فرستادند.
مرخصی 9 ماهه برای زایمان
افزایش مرخصی زنان شاغل به 9 ماه و اعطای مرخصی دو هفتهای به پدرانی که صاحب فرزند میشوند در لایحه افزایش جمعیت پیشبینی شده بود، اما شورای نگهبان بهدلیل نامشخص بودن محل تأمین بار مالی لایحه، آن را رد کرد. البته پس از تغییراتی در قانون و مشخص شدن محل اختصاص بودجه آن، تایید شد و باید اجرا شود.
مطابق قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده که در روزنامه رسمی کشور منتشر شد، مرخصی زایمان به 9 ماه افزایش پیدا می کند و دو هفته هم برای پدران مرخصی در نظر گرفته شده است.
در متنی که روزنامه رسمی منتشر کرده است و در نامه علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی به محمود احمدینژاد، رئیس جمهوری اسلامی ایران آمده است: عطف به نامه شماره 195937/47356 مورخ 5 دیماه 1390 در اجرای اصل یکصد و بیست و سوم (123) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده که با عنوان لایحه به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده بود، با تصویب در جلسه علنی روز دوشنبه مورخ 20 خرداد 1392 و تأیید شورای نگهبان، به پیوست ابلاغ میشود.
رئیس مجلس شورای اسلامی ـ علی لاریجانی
این قانون برای اجرا به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیسجمهور ابلاغ شد.
متن ابلاغیه رئیس جمهور به شرح زیر است:
«قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده» که در جلسه علنی روز دوشنبه مورخ بیستم خرداد ماه یکهزار و سیصد و نود و دو مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 29خرداد 1392 به تأیید شورای نگهبان رسیده و طی نامه شماره 19961/55 مورخ 4 تیر 1392 مجلس شورای اسلامی واصل شده است، به پیوست جهت اجرا ابلاغ میشود.
رئیس جمهور ـ محمود احمدینژاد
اما نکته ای که این مصوبه دارد، این است که در آن، دستگاه ها مکلف به اعطای این مرخصی زایمان نشده اند، بلکه در انجام این کار مختارند. نکته ای که باید از سوی قانونگذاران بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
یک میلیون تومان برای هر نوزاد
طرح آتیه نوزادان هم از آن طرح هایی بود که خانواده ها را به فرزندآوری تشویق می کرد. محمود احمدینژاد، رئیسجمهوری در ابتدای سال 89 برای تشویق به زادآوری اعلام کرد که از این پس به هر نوزاد ایرانی یک میلیون تومان تعلق میگیرد. او گفته بود: «دولت پیشبینی کرده است که از اول سال 89 برای فرزندانی که در این سال به دنیا میآیند، برای اینکه آیندهشان تأمین شود، در صندوقی به نام صندوق آتیه حساب باز شود و هر سال نیز به این مبلغ 100هزار تومان اضافه میشود؛ از خانوادهها نیز خواهش میکنیم ماهانه حداقل 20هزار تومان بهحساب اضافه کنند. این حساب، حساب سرمایهگذاری است که هر سال سود سرمایهگذاری به آن اضافه میشود.»
طرحی که مدتی بعد به دلیل فراهم نشدن بودجه، کاملاً در نطفه خفه شد!
انواع وام و تسهیلات ویژه برای ازدواج
در سالهای گذشته و در دولتهای پیشین، هر زوج ایرانی میتوانست وام ازدواج بگیرد که به نوعی از سیاستهای تشویقی ازدواج دولتها به شمار میرفت. در سالهای گذشته پرداخت وام ازدواج به زوجها با دشواری و تأخیر زیادی روبرو شد و طولانی شدن زمان انتظار برای زوجها مشکلاتی را به همراه آورد.
زوجها پس از ثبتنام و ارائه مشخصات کامل در یک سایت اینترنتی، در صورت تأیید مدارکشان، باید منتظر باشند تا یک شعبه بانک برای دریافت وام به آنها معرفی شود. انتظاری که احتمالاً بسیار طولانی خواهد شد.
از سوی دیگر سه دفتر مطالعاتی مرکز پژوهش های مجلس در قالب یک اظهارنظر کارشناسی مشترک اعلام کردند که تامین مالی ازدواج جوانان از مهمترین و کاربردی ترین اقدامات ممکن در راستای تشکیل خانواده و صیانت از فرهنگ جامعه است. هر چند اقدامات متعددی در راستای هدف مذکور طی سال های گذشته صورت گرفته، اما با این حال نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با ارائه طرحی، منبع جدیدی برای تامین مالی وام قرض الحسنه ازدواج – از منابع وجوه اداره شده موجود در بودجه سالیانه کل کشور – پیشنهاد کردند. وجود قوانین سابق امکان استفاده از منبع جایگزین و حصر قانونی استفاده وجوه اداره شده در سرمایه گذاری، ابعاد اثرگذار بحث در بررسی طرح مذکور به حساب میآیند.
در بخش دیگری از این اظهارنظر کارشناسی آمده است: خانواده از ابتدای تاریخ تا کنون در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی؛ زیربنای جوامع و منشا فرهنگ ها، تمدن ها و تاریخ بشر بوده است، پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی اش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از راه صحیح شده است.
همچنین با وجود مفید و ضروری بودن طرح مذکور، وجود قوانین در رابطه با موضوع طرح تخصیص اعتبار ویژه ازدواج جوانان از جمله قانون تسهیل ازدواج جوانان مصوب 1384 نیاز به تصویب این طرح را مرتفع می سازد. توجه به ابعاد قانونی و عملکردی طرح نکاتی بدین شرح را متصور می سازد:
با توجه به اینکه اصل پنجاه و دوم قانون اساسی وظیفه تهیه لایحه بودجه را بر عهده دولت نهاده است، اما الزام دولت به درج ردیف مستقلی در قالب وجوه اداره شده اعتباری در بودجه سالیانه کل کشور برای پرداخت تسهیلات قرض الحسنه ازدواج به جوانان مغایر اصل پنجاه و دوم قانون اساسی است.
اگر مقصود طراحان محترم، الزام دولت به اجرای طرح پیشنهادی درسال جاری باشد با توجه به اینکه قانون بودجه امسال تصویب شده و در رابطه با وجوه اداره شده تعیین تکلیف نیز شده است طرح پیشنهادی به دلیل عدم تعیین منبع تامین هزینه تکلیف تعیین شده در آن مغایر اصل هفتادو پنجم قانون اساسی و به دلیل الزام دولت به تقدیم لایحه اصلاح قانون بودجه مغایر اصل هفتادو چهارم قانون اساسی است.
علاوه بر این، وجود سابقه تهاتر وجوه اداره شده با بدهی دولت به بانک ها که به طور کلی موازنه منابع و مصارف آنها را بر هم زده است از محتملات منفی پیامدهای عملکردی طرح محسوب می شود.
لذا امکان و قابلیت پیگیری افزایش منابع تسهیلات قرض الحسنه ازدواج که با افزایش میزان سپرده های قرض الحسنه و رشد سهم تسهیلات به کل سپرده ها محقق می شود جایگزین مناسبی برای طرح خواهد بود.
ضمناً با توجه به ملاحظات مذکور، به طور خلاصه پیشنهادهای زیر ارائه می شود:
1- استفاده صحیح و تخصیص بهینه قرض الحسنه های موجود
2- بررسی نحوه افزایش مشارکت عمومی در حساب های قرض الحسنه (به طور مثال: ایجاد سپرده های قرض الحسنه ازدواج)
3- مطالعه و بررسی امکان ورود صندوق های قرض الحسنه در اعطای تسهیلات ازدواج
4- کاهش ده درصدی نرخ ذخیره قانونی سپرده های قرض الحسنه که افزایش سقف سهم تسهیلات قرض الحسنه به 80 درصد سپرده های مذکور را به دنبال دارد.
سیاست های دیگر
شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصوبهای راهبردی، مشوق های جدیدی برای افزایش نرخ باروری، زاد ولد و بهداشت خانواده تصویب کرد که شامل مشوق های جدید اقتصادی از جمله هدیه سکه و وام های بلند مدت مسکن است.
این مصوبه که در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است برای اجرا به مجلس شورای اسلامی، نهاد ریاست جمهوری ـ مرکز مدیریت حوزه علمیه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش ـ وزارت راه و شهرسازی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، وزارت کشور، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهوری و معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری ابلاغ شده است.
این مصوبه در چارچوب تصویب نقشه مهندسی فرهنگی و براساس تحلیل وضعیت فرهنگی کشور، موضوع تحولات جمعیتی کشور بررسی و راهبرد کلان، راهبردها و اقدامات ملی مرتبط با آن، به شرح مواد ذیل است:
ماده1ـ راهبرد کلان
جلوگیری از کاهش نرخ باروری کل و ارتقای آن متناسب با آموزههای اسلامی، اقتضائات راهبردی کشور، مطالعات جمعیتشناختی، آمایش و پایش مستمر جمعیتی
ماده2ـ راهبردهای ملی
1ـ فرهنگسازی برای دستیابی به جمعیت مطلوب و اصلاح بینش و نگرش مسئولان و مردم نسبت به پیامدهای منفی کاهش باروری به ویژه زیرحد جانشینی؛
2ـ تدوین سیاستها، برنامهها و قوانین و مقررات حمایتی و تشویقی برای دستیابی به نرخ باروری مناسب، جمعیت مطلوب و لغو سیاستها، برنامهها و قوانین و مقررات مشوق کاهش باروری؛
3ـ تدوین الگوی سبک زندگی و ترویج آن به ویژه فعالیتهای اجتماعی، آموزشی و اشتغال زنان متناسب با معیارهای اسلامی و هماهنگ با مصالح خانواده به منظور ایفای هر چه کاملتر نقش مادری و همسری؛
4ـ ایجاد و استقرار نظام مدیریت فرابخشی و جامع جمعیت کشور؛
5 ـ آمایش مستمر جمعیتی کشور و تدوین سیاستهای مهاجرتی به منظور جهتدهی به جابجاییهای جمعیتی در سطوح ملی، منطقهای و بینالمللی؛
6 ـ اهتمام به ارتقاء کیفی جمعیت کشور از طریق متناسب ساختن نرخ باروری خانوادهها با شرایط و اقتضائات سلامت، معیشت و فرهنگ آنها.
ماده3ـ اقدامات ملی متناسب با هر یک از راهبردهای ملی موضوع ماده (2) به شرح ذیل است:
1ـ تهیه طرح جامع تولید و اجرای انواع برنامههای آموزشی، پژوهشی، اطلاعرسانی، نمایشی، تبلیغی و غیره در رسانههای جمعی به ویژه صدا و سیما و شبکههای استانی آن با هدف گفتمانسازی و ترویج فواید فرزندآوری و تبیین آثار منفی کاهش نرخ باروری با رعایت شرایط و مقتضیات راهبردی.
2ـ تبیین نظریه جمعیتی اسلام و ترویج آن توسط روحانیت برای اصلاح نگرش مسئولان و مردم نسبت به فواید باروری و افزایش نرخ آن.
3ـ تدوین و اجرای برنامههای ترویجی، آموزشی، پژوهشی و خدمات پزشکی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در جهت اصلاح نگرش عمومی.
4ـ برنامهریزی و فرهنگسازی در تسهیل ازدواج، کاهش سن ازدواج و استحکام خانواده.
5ـ حمایت از گسترش شبکههای اجتماعی و سازمانهای مردم نهاد حامی کاهش سن ازدواج جوانان و استحکام خانواده.
6 ـ آمایش و برنامهریزی استانی و منطقهای جمعیت با در نظر گرفتن مقتضیات اساسی و راهبردی مربوط.
7ـ اصلاح نگرشها و برنامههای درسی در سطوح آموزش و پرورش و آموزش عالی نسبت به جمعیت مطلوب و فرزندآوری و استفاده از ظرفیتهای آنها در این زمینه.
8 ـ بازنگری سیاستها، برنامههای توسعه و قوانین و مقررات کشور با تأکید بر اصلاح قوانین و مقررات تنظیم خانواده.
9 ـ تدوین و تصویب برنامههای هوشمند برای ارتقاء باروری.
10ـ تدوین و اجرای الگوها و برنامههای حضور اجتماعی مطلوب و تنوعبخشی به مشاغل زنان متناسب با مسئولیتهای خانوادگی (همسری و مادری).
11ـ ایجاد بانکهای اطلاعاتی جامع جمعیتی ملی، منطقهای و بینالمللی و رصد مستمر تحولات جمعیتی در جهت اهداف و سیاستهای جمعیتی کشور.
12ـ سیاستگذاری توزیع و بازتوزیع جمعیت و اعمال آن در طرحها و برنامههای توسعه ملی و منطقهای.
13ـ بازنگری و وضع قوانین و مقررات حمایتی و تشویقی فرزندآوری به صورت پلکانی با رعایت سه معیار سن ازدواج، فاصله موالید و تعداد فرزندان از طریق پیشبینی الزاماتی همچون:
13ـ1ـ پوشش بیمه اجباری درمان رایگان مادر و کودک از ابتدای بارداری تا پایان دو سالگی کودک برای کسانی که فاقد پوشش بیمه درمانی است.
13ـ2ـ اختصاص سبد تغذیه رایگان ماهانه به صورت بن کالا شامل؛ پروتئین، لبنیات، برنج و حبوبات به میزان یک تا دو میلیون ریال به مادران باردار و دارای فرزند زیر 2 سال حداقل برای 3 دهک درآمدی پایین و نیازمندان براساس ارزش ریالی سال 1390 به عنوان سال پایه.
تبصره ـ اقلام سبد تغذیه رایگان توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین میشود.
13ـ3ـ اختصاص بسته بهداشتی ـ درمانی رایگان شامل؛ مکملهای غذایی، دارو، آزمایشهای دورهای و موردی و معاینههای ماهیانه به مادران باردار و دارای فرزند زیر 2 سال برای حداقل 3 دهک درآمدی پایین و نیازمندان.
تبصره ـ اقلام بسته بهداشتی درمانی رایگان توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین میشود.
13ـ4ـ پوشش کامل بیمهای برای درمان ناباروریهای اولیه و ثانویه.
13ـ 5 ـ افزایش مدت مرخصی استعلاجی زایمان به 9 ماه و مرخصی بدون حقوق به 21 ماه و جمعاً به مدت 30 ماه به ازای هر فرزند و در مجموع 10 سال به صورت شناور با حفظ شغل برای همه شاغلان بخش دولتی و غیردولتی.
تبصره ـ مرخصی استعلاجی و بدون حقوق قابل بازخرید نمیباشد و حداکثر تا 6 سالگی کودک قابل استفاده است.
13ـ6 ـ اختصاص مرخصی استحقاقی 2 هفتهای تولد فرزند به پدر.
تبصره ـ این مرخصی قابل بازخرید نیست.
13ـ7ـ اجرای کامل طرح آتیه فرزندان با مبنا قرارگرفتن ارزش ریالی سال 1389 به عنوان سال پایه.
13ـ 8 ـ پرداخت هدیه تولد فرزند به مادر به صورت سکه بهار آزادی به صورت ذیل است:
برای فرزند اول والدین زیر 25 سال نیم سکه، برای فرزند دوم یک سکه، فرزند سوم یک و نیم سکه، برای فرزند دوم والدین 25 تا 29 سال نیم سکه، فرزند سوم یک سکه و فرزند چهارم یک و نیم سکه، برای فرزند سوم والدین 30 تا 39 سال نیم سکه، فرزند چهام یک سکه؛
13ـ 9ـ افزایش سنوات تحصیلی دانشجویان مادر به ازای هر فرزند تا 4 نیمسال و کاهش سقف واحدهای درسی در هر نیمسال تا سقف 8 واحد.
13ـ10ـ متناسبسازی نظام آموزشی کشور با ملاحظات جنسیتی و سیاستهای جمعیتی در ساختار، محتوا و طول مدت تحصیل.
13ـ11ـ مراکز آموزش عالی موظفند در توزیع و تخصیص وام دانشجویی، وام ودیعه مسکن و همچنین تخصیص خوابگاههای دانشجویی، دانشجویان متأهل دارای فرزند را در اولویت قرار دهند.
13ـ12ـ دانشجویان مادر دارای فرزند زیر 3 سال میتوانند تا 50 درصد واحدهای درسی نظری دوره تحصیلی خود را به صورت نیمه حضوری یا مجازی بگذرانند.
تبصره ـ دستورالعمل اجرایی مربوط توسط وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و ابلاغ خواهد شد.
13ـ13ـ فراهم آوردن امکان حضور منعطف و کاهش ساعات کار موظف، ایجاد امتیازات خاص و تسهیلات لازم در طرح دورکاری و نیمه حضوری و سایر شیوههای مناسب اشتغال برای زنان باردار و مادران دارای فرزند زیر 5 سال.
13ـ14ـ حق عائلهمندی در کلیه قوانینو مقررات استخدامی به دو برابر افزایش مییابد.
13ـ 15ـ پرداخت پاداش اولاد به صورت ماهانه و به صورت پلکانی در کلیه قوانین و مقررات استخدامی کشور
13ـ 16ـ اعطای مشوقهای مالیاتی به خانواده متناسب با تغییرات در بُعد خانوار از طریق تغییر در واحد مالیاتی از فرد به خانواده.
13ـ17ـ حمایت از طراحی، ساخت و واگذاری مسکنهای چند نسلی به خانوادههای گسترده.
13ـ 18ـ احتساب خانهداری به عنوان شغل و کمک به بیمه بازنشستگی زنان متأهل خانهدار با پرداخت بخشی از حق بیمه توسط دولت متناسب با درآمد خانواده.
13ـ 19ـ مادران شاغل دارای 3 فرزند و بیشتر میتوانند با داشتن هر میزان سابقه کار، علاوه بر میزان سنوات خود به ازای هر فرزند با یک سال افزایش سنوات بازنشسته شوند.
13ـ20ـ مادران شاغل میتوانند با هر میزان سابقه کار با همان میزان سنوات بازنشسته شوند.
13ـ21ـ پرداخت وام قرضالحسنه «فرزند» به مبلغ یکصد میلیون ریال به خانوادهها برای فرزندان سوم تا پنجم با بازپرداخت 10 ساله و بدون الزام به سپردهگذاری توسط بانکهای عامل بر مبنای نرخ پایه سال 1391.
تبصره ـ این تسهیلات به خانوادههایی که سن مادر حداکثر 39 سال باشد، اختصاص مییابد.
1ـ22ـ کاهش مدت خدمت سربازی متناسب با سن ازدواج و تعداد فرزندان و افزایش حقوق و تسهیلات آنها با رعایت ضوابط و مقررات مورد عمل ستاد کل نیروهای مسلح.
14ـ ارتقاء آمادگیهای جسمی و روحی جوانان برای تربیت نسل و بارداری از طریق:
14ـ1ـ درج عناوین و سرفصلهای مربوط به آمادهسازی دختران و پسران از نظر سلامت جسمی و روحی و روانی برای عهدهداری مسئولیت اداره خانواده و پرورش فرزندان در متون آموزشی مقاطع مختلف تحصیلی توسط وزارت آموزش و پرورش.
14ـ2ـ افزایش اعتبارات، امکانات، ساعات درسی و فعالیتهای ورزشی دختران و پسران در مدارس و دانشگاهها.
14ـ3ـ ایجاد رشتههای تحصیلی متناسب با جایگاه و نقش خانواده و زن براساس فرهنگ اسلامی، همچون مدیریت خانه و خانواده در مقاطع مختلف توسط وزارتین آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری.
14ـ4ـ اجرای مستمر طرح غربالگری سلامت دختران و پسران در مدارس و دانشگاهها.
15ـ ترویج زایمان طبیعی و بدون درد و مقابله هدفمند با سزارینهای غیرضروری و سودجویانه.
16ـ خانوادههای دارای 4 فرزند و بیشتر براساس نتایج آمایش جمعیتی و در دهکهای پایین درآمدی جامعه میتوانند حسب مورد از یکی از دو امتیاز زیر بهرهمند شوند:
16ـ1ـ دریافت وام خرید مسکن به میزان دو برابر سقف وامهای اعطایی بانک مسکن، با باز پرداخت 30 ساله و حداقل سود بانکی بخش مسکن.
16ـ2ـ دریافت یک قطعه زمین مسکونی به مساحت 200ـ 150 مترمربع در شهرستان محل سکونت به شرط ساخت و حداقل 15 سال سکونت در آن به استثناء کلان شهرهای کشور.
ماده3ـ به منظور راهبری، برنامهریزی و نظارت و ارزیابی کلان جمعیتی، نهاد تخصصی مدیریت جامع جمعیت کشور ظرف مدت سه ماه توسط دولت تشکیل و با همکاری دستگاههای ذیربط، نسبت به تهیه برنامه عمل با تقسیم کار ملی و دستورالعملهای لازم اقدام و گزارش عملکرد را هر شش ماه به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه مینماید.
ماده4ـ در صورت لزوم، قوانین و مقررات متناظر با هر یک از اقدامات ملی، حسب مورد از سوی مجلس شورای اسلامی و هیأت وزیران به تصویب میرسد.
ماده5 ـ این مصوبه در 5 ماده و 6 تبصره در جلسات 709، 710، 711 و 712 مورخ 22/1/1391، 5/2/1391، 19/2/1391 و 2/3/1391 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.
حال باید دید این سیاست های تشویقی برای افزایش جمعیت، تا چه حد به اجرایی شدن نزدیک می شوند و از آن مهمتر، تا چه میزان تاثیرگذاری مورد انتظار را خواهند داشت.