از بحران کمبود ۱۷۰ هزار پرستار تا بلیط مستقیم مهاجرت به کِبِک کانادا!/ آیا ۹۷ سال پرتنشی برای پرستاران خواهد بود؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-زینب امیدی، «سال ۹۷ را سال بسیار نگران کننده در حوزه پرستاری می‌دانم و اعتراضات پرستاران اصلا دور از ذهن نیست. در حال حاضر سازمان نظام پرستاری متهم به سازش‌کاری با وزارت بهداشت شده است. اگر در سه ماهه اول سال آتی اتفاق خاصی نیفتد، سال پرتنشی برای پرستاران و وزارت بهداشت خواهد بود.» این سخنان قائم مقام سازمان نظام پرستاری کشور در روز‌های پایانی سال ۹۶ است که نشان می‌دهد فضای ملتهب جامعه پرستاری باید آبستن اتفاقات ناخوشایندی برای پرستاران باشد.

کمبودی که خیلی مهم نیست
عده‌ای معتقدند در حال حاضر در بحرانی‌ترین زمان دوران پرستاری و در عین حال در طلایی‌ترین دوران آن واقع شده‌ایم، چرا که پرستاری در زمان کنونی هم دچار مشکلات ویژه‌ای بوده و هم موقعیت‌های بسیار مناسبی برای رشد و تعالی داشته است. اما گستره مشکلات این حوزه به قدری وسیع شده که وجه دوم به چشم خیلی‌ها نمی‌آید.

برای بررسی بیشتر این مشکلات نگاهی به سال‌های اخیر می‌اندازیم. از جمله مهمترین مشکلات حوزه پرستاری کمبود شدید نیرو در سطح کشور است و این موضوع سبب شده تا اضافه‌کاری‌های اجباری به پرستاران برای خدمات‌رسانی به بیماران تکلیف شود؛ که اجرای طرح تحول نظام سلامت نیز علاوه بر برکات و آثار مثبت زیاد سبب افزایش حجم کاری پرستاران در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شد. در واقع حجم کاری بالا رفت، اما نیروی انسانی با همان تعداد و ضمنا همان میزان حقوق سابق، موظف به تامین شدند.

فروردین ماه سال جاری بود که خبر کمبود ۱۷۰ هزار پرستار در کشور بار دیگر بحث‌ها را بر سر چرایی عدم افزایش استخدام نیرو در این حوزه به راه انداخت. وزیر بهداشت که در سال‌های اخیر مکررا به این کمبود اذعان داشته، همیشه در پاسخ به این سوال که چرا وزارت بهداشت جذب را افزایش نمی‌دهد گفته است؛ ما مجوز چنین کاری را نداریم و از طرفی سازمان امور استخدامی مجوز جذب نیرو صادر نمی‌کند!

در دولت یازدهم ۲۱ هزار تخت به تخت‌های بیمارستانی اضافه شد. علاوه بر این طی سال‌های اخیر اقداماتی مانند احداث بیمارستان و مراکز درمانی، توسعه بخش‌های بیمارستانی، گسترش واحد‌های بهداشتی و درمانی در سطح روستا‌ها و گسترش خانه‌های بهداشت در حوزه بهداشت و درمان کشور انجام شد؛ اما متاسفانه این حوزه همچنان با کمبود نیروی انسانی روبرو است. چرا که تا سال گذشته سازمان امور اداری و استخدامی جلوی بکارگیری نیرو را گرفته بود و در حال حاضر نیز موضوع جذب نیروی پرستاری با ابهامات زیادی رو به رو است.

 

چرا تحمل می‌کند؟
حجت الاسلام و المسلمین علیرضا سلیمی عضو هیئت رئیسه کمیسیون آموزش مجلس در خصوص کمبود ۱۷۰ هزار پرستار در کشور و عدم اجازه وزارت بهداشت در استخدام دانشجویان پرستاری و تعلل صدور مجوز استخدام توسط سازمان امور استخدامی کشور معتقد است: این چیز عجیب و غریبی است که هر مسئولی از تریبون خود وضعیت را اعلام می‌کند. شروع کننده این حرکت شخص رئیس جمهور بود که وزرا را به وزیر پای کار و وزیر فعال و منفعل تقسیم کرد. اگر واقعا وزیری در کابینه آقای رئیس جمهور کم کاری می‌کند چرا با آن برخورد نمی‌شود؟ چرا آن‌ها را تحمل می‌کنند؟ آیا این به منافع ملی آسیب نمی‌زند؟ این نشان می‌دهد که دولت دچار یک ناهماهنگی جدی است. پس در هیئت دولت چه کار می‌کنند؟ جلسه هیئت دولت برگزار می‌شود تا این هماهنگی را ایجاد کند.

سلیمی در پاسخ به این سوال که کمیسیون آموزش برای بررسی مشکلات دانشجویان پرستاری چه تدبیری اندیشیده است گفت: مشکلات دانشجویان پرستاری به طور حتم در کمیسیون آموزش مورد بررسی قرار خواهد گرفت، اما واقعیت این است که حتی اگر شخص وزیر را برای توضیح به مجلس فرا خوانیم، اما مسئولین مربوطه رغبتی برای حل این مشکلات نداشته باشند، مجلس چه کاری می‌تواند بکند.

با این حال اقدام وزارت بهداشت و کلید زدن «طرح تربیت پرستار بیمارستانی» از دو سال گذشته دانشجویان پرستاری را در شوک بدی فرو برد. چرا که آن‌ها انتظار افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در این رشته و پس از آن جذب نیروی کارآمد و تحصیل کرده آکادمیک برای بیمارستان‌ها را از وزارتخانه داشتند؛ نه ورود افرادی که با یک دوره شش ماهه با سمتی تحت عنوان «پرستار بیمارستانی» جای آن‌ها را بگیرند.

بیشتر بخوانید

به کمبود پرستار دچار هستیم یا کمبود مجوز استخدام؟
یکی از دانشجویان پرستاری در خصوص این طرح به خبرنگار ما می‌گوید: «اجرای این طرح از سال گذشته به خاطر دید اقتصادی در نظام سلامت ماست. وقتی بعضی از کار‌های بیمارستان را کسانی می‌توانند با حقوق یک و نیم میلیون تومان انجام دهند چرا بیمارستان آن کار‌ها را به افرادی که دو تا سه میلیون حقوق می‌گیرند بدهد؟ دانشجویان پرستاری به اجرای این طرح اعتراض زیادی داشتند و معتقد بودند حق آن‌ها که چهار سال وقت و عمرشان را صرف تحصیل در این رشته کرده اند، حالا با ماندن کسانی که یک دوره شش ماهه گذرانده اند ضایع می‌شود. پاسخ آن‌ها را باید وزیر بهداشت دهد که پرستاران را آمپول زن خطاب می‌کند.

 

وی یادآور شد: براساس گفته مسئولین تعداد بستری بیماران پس از اجرای طرح تحول سلامت به بیش از سه برابر افزایش پیدا کرد یعنی افزایش سه برابری کار پرستاران و نیاز سه برابری به وجود پرستار، اما پرستار نیست. می‌گویند با کمبود پرستار مواجهیم از طرفی مجوز جذب پرستار هم نمی‌دهند. وزیربهداشت می‌گوید به من مجوز جذب نمی‌دهند از آقای نوبخت بخواهید.

دانشجوی پرستاری با اشاره به اینکه جامعه پرستاری خدوم به ملت است خاطر نشان کرد:‌ای کاش مدیران رده بالا منافع شخصی خود را به منافع مردم و پرستاران ترجیح ندهند. من پیشنهاد می‌کنم برای برطرف شدن این پاسکاری‌ها بین مسئولین، مدیریت جامعه پرستاری به بخش دانشجویی مثل بسیج دانشجویی واگذار شود؛ چرا که دانشجویان در این زمینه متعهدتر عمل خواهند کرد. طبیعتا اطلاعات بانک جامع اطلاعاتی پرستاران باید محرمانه بماند، اما در بخش دانشجویی مدیریت شود.

دریغ از وجود یک رساله ارشد و دکتری در خصوص کبود پرستار!
وی با اشاره به اینکه مشکلات جامعه پرستاری کمتر در رساله‌های دکترا و پایان نامه دانشجویان پرستاری دیده می‌شود گفت: پایان نامه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، تهران، بهشتی، بقیه الله، تربیت مدرس که مدرک دکترا چاپ می‌کنند را بررسی کردم، اما دریغ از یک عنوان رساله ارشد و دکترا که در خصوص کمبود پرستار در کشور کار کرده باشد. این در حالی است که از دهه ۸۰ کمبود نیرو در حوزه پرستاری جزو دغدغه‌های اصلی این حوزه عنوان شده بود.

دانشجوی پرستاری ادامه داد: این نشان می‌دهد دانشگاه‌های ما از اصل مطلب خیلی پرت هستند که از آن موقع تا به حال هیچ پایان نامه‌ای به این موضوع مهم نپرداخته است. در حال حاضر کدام یک از مسئولین حاضرند فرزندانشان برای تحصیل رشته پرستاری را انتخاب کنند؟»

 

پرستاری و چالش‌های رو به رو
هر چند طبق برنامه پنجم، سیاست کوچک سازی باید در مورد تمامی نهاد‌ها اعمال شود، اما در بخش سلامت، آموزش و امنیت کشور منطقی نیست که چنین سیاستی را اعمال کرد. زیرا این موضوع با جان انسان‌ها سروکار داشته و سلامت مردم را نشانه می‌رود؛ تامین نیروی انسانی وزارت بهداشت به علت ارتباط با سلامت مردم باید متفاوت‌تر از سایر دستگاه‌ها باشد.

در دنیا روی نیروی انسانی پرستاری سرمایه‌گذاری می‌شود چراکه معتقدند سرمایه‌گذاری روی نیروی انسانی، باعث بازگشت سرمایه به نظام سلامت می‌شود. اما در ایران این اتفاق نمی‌افتد. در کشور‌های دنیا، پرستاران در فرآیند تصمیم‌گیری، تصمیم سازی، مدیریت و مشورت کاملا تاثیر و مشارکت دارند. نقش پرستاران در این فرآیند ثابت شده است. اولویت کشور‌هایی که نظام سلامت موفق دارند، سلامت مردم است، اما در کشور ما به نظر می‌رسد اولویت اول کسب درآمد است.

امروز در دنیا سلامت یک چالش جهانی برای دولت‌هاست و حتی رییس سازمان بهداشت جهانی نیز می‌گوید پرستاران پاسخ‌گوی نیاز‌های سلامتی مردم در تمام طول زندگی هستند. این در حالی است که قائم مقام سازمان نظام پرستاری کشور چندی پیش اعلام کرده است: «در کشور ما در طرح پزشک خانواده اصلا به پرستاران توجه نشده است. همچنین در سطح بازتوانی نیز جامعه ما به سمت سالمندی پیش می‌رود و حدود ۹.۵ درصد جامعه سالمند هستند و در آینده بحران سالمندی خواهیم داشت. در حال حاضر ۸ میلیون سالمند داریم که برای آن هیچ برنامه‌ای در نظام سلامت نداریم.»

بیشتر کار کن، اما حقوق قبلت رو بگیر!
با اجرای طرح‌های مختلف در حوزه سلامت طی سالیان اخیر، حجم کار پرستاران افزایش یافت، اما متاسفانه تعداد آن‌ها به همان میزان سابق باقی ماند و به افزایش حقوق آن‌ها نیز توجهی نشد. عدم اجرای قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری بعد از گذشت ۱۰ سال همچنان یکی از دغدغه‌های جدی پرستاران است، اما متاسفانه اجرای این قانون به دلیل کمبود منابع مالی ۱۰ سال به تعویق افتاده و هنوز پرستاران چشم انتظار اجرای آن هستند این در حالی است برنامه ششم، دولت را مکلف به اجرای این قانون کرده است.

همین امر موجب شد تا در سالیان اخیر شاهد مهاجرت دانشجویان پرستاری و پرستاران زیادی به خارج از کشور باشیم. دراین خصوص خبرنگار ما با یکی از دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایران صحبت کرده است.

علت رفتن؛ حقوقی است که آنجا دارند و اینجا ندارند
این دانشجو در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر دانشجویان پرستاری میل و رغبتی به ادامه تحصیل در خارج از کشور و هم چنین ادامه کار پرستاری در آنجا را دارند گفت: «یکی از علت‌های اصلی که باعث می‌شود دانشجویان پرستاری به خارج از کشور عزیمت کنند حقوقی است که آنجا دارند و اینجا ندارند. یکی دیگر از دلایل آن آگاهی کم مردم ایران نسبت به رشته تجربی است. به فرض مثال خود من که در دوران دبیرستان رشته تجربی را خوانده بودم پس از ورود به رشته پزستاری شناخت کاملی نسبت به آن پیدا کردم. در سطح جامعه ما حتی عده‌ای فکر می‌کنند پرستاری شغلی مربوط به زنان است نه مردان. به همین خاطر به نظر می‌رسد جایگاه شغل پرستاری در کشورمان آن طور که باید و شاید شناخته شده نیست.

 

وی ادامه داد: چیزی که از نزدیک شاهدش هستیم تعداد کم پرستاران در بیمارستان و حجم بالای کاری است که بر دوش آن‌ها می‌گذراند. وقتی بیماری بستری می‌شود کلیه کار‌ها و مسئولیت آن به دوش پرستار است. حال شما فکر کنید هر پرستار در آن واحد باید مسئولیت ده الی ۱۵ بیمار به عهده بگیرد و به آن‌ها رسیدگی کند. پزشک در یک ساعت مشخص به بیمار تجویز مورد نظر را می‌کند و می‌رود، در واقع آن کسی که بر بالین بیمار است و شخص بیمار مدام با او سر و کار دارد پرستار است.»

چرا پرستار به کبک کانادا می‌رود؟
شریفی مقدم قائم مقام سازمان نظام پرستاری در یکی از نشست‌های اخیر خود در خصوص مهاجرات پرستاران به کشور‌های دیگر گفته بود: «باید توجه کرد چرا پرستار به کبک کانادا می‌رود و باید دید که چه جذابیتی در کانادا وجود دارد. یکی از جذابیت‌ها بحث پرداخت و موضوع دیگر شیوه برخورد‌ها است. نگاه نظام سلامت به مردم، نگاه مردمی نیست و وقتی بیمار به بخش خصوصی یا دولتی وارد می‌شود، به عنوان کالا دیده می‌شود. در این مسیر به پرستار نیز به عنوان یک ابزار نگاه می‌شود.

شریفی مقدم بیان کرد: مسئولین در سفر‌های خارج از کشور شرایط نظام‌های سلامت در کشور‌های دیگر را می‌بینند و نقش پرستاران را در بیمارستان‌ها و نظام‌های سلامت مشاهده می‌کنند. حتی برای بحث آموزش پرستاران نیز دیگران تصمیم می‌گیرند و ذینفعان بخش خصوصی به بحث آموزش پرستاری وارد شدند. تعداد پرستاران در کشور به میزان کافی است، اما دولت نمی‌تواند به خاطر کوچک کردن دولت، پرستاران را جذب کند.»

در آخر...
با بررسی صحبت‌های مسئولین چیزی که مشخص می‌شود، دو گانگی در ارائه آمار‌ها است. عده‌ای می‌گویند کمبود پرستار بحران جدی است، عده‌ای دیگر می‌گویند نه، فقط در تهران کمبود پرستار داریم. دسته سوم هم کلا منکر چیزی به اسم کمبود پرستار می‌شوند!

اما حقیقت امر ناراضی بودن پرستاران و دانشجویان پرستاری از شرایط فعلی و آینده شغلیشان است. چیزی که به نظر می‌رسد کمتر از هر چیز دیگر از گوشه چشم توجه مسئولین مربوطه رد شده باشد. بر اساس استاندارد‌های جهانی باید بر بالین هر بیمار دو پرستار حضور داشته باشد و این در حالی است که ما نتوانسته‌ایم با برنامه ریزی صحیح این مهم را با استخدام دانشجویان پرستاری در کشور به تحقق برسانیم و اکنون به جای حمایت از دانشجویان پرستاری فارغ التحصیل بیکار و یا دانشجویان در حال تحصیل در این رشته، به تامین نیرو از کانال‌های غیر علمی و غیر اصولی در سال‌های گذشته پرداخته ایم. عملکرد وزارت بهداشت و شخص وزیر در این خصوص قطعا محل بررسی خواهد بود.