حجت الاسلام معرفت: با کپی برداری از معماری غربی، حجاب و حیای ساختمان‌ها از بین رفته است

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، سومین نشست از سلسله نشست‌های بانوی وطن با موضوع نقش بانوان مهندس در معماری نوین سبک زندگی ایرانی- اسلامی روز گذشته با همکاری موسسه راوینو برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام محمد معرفت، مدرس و عضو هیات علمی دانشگاه و مهندس پایه ارشد نظام مهندسی ساختمان و مهدی صادق نیا مدیرعامل مجمع حوزویان مهندس به بحث و تبادل نظر پرداختند.

معماری به عنوان نمود هنر در جامعه و در تعامل و داد و ستد پایاپای با فرهنگ است. در دهه‌های اخیر معماری ما دستخوش تحولات زیادی شده است و شاهد حرکت از سنت به مدرنیته در این زمینه هستیم.

از سوی دیگر نقش زنان در این مسیر قابل توجه است. زنانی که هم به عنوان معمار همراه این حرکت بوده اند و هم به عنوان بهره‌مندان اصلی سازه‌های مهندسی، در تعامل با معماری همزمان بر آن اثر گذاشته و از آن اثر پذیرفته اند و به این صورت در شکل‌گیری سبک زندگی فعلی جامعه نقش آفرینی کردند. آسیب‌های این سبک زندگی و زمینه‌های به وجود آمدن آن‌ها باعث شد به بررسی وجوه معماری تقلیدی به عنوان یکی از بستر‌های ایجاد این انحرافات از معیار‌های اسلام بپردازیم.

•معماری غربی را به نام معماری مدرن جا زده‌اند
در این رابطه حجت الاسلام معرفت گفت: ابتدا باید تعریفی از معماری سنتی و مدرن ارائه کنیم و یکی از عرصه‌های جهاد تبیین حوزه معماری اسلامی است.

وی بیان کرد: بعضی از افراد تصور می‌کنند که معماری مدرن همان معماری غربی است و معماری سنتی یعنی معماری واپسگرا و بدون انعطاف و قدیمی. در حالی که معماری حاصل کنش مخاطب بر فضا و فضا بر مخاطب است.

معرفت افزود: معماری غربی بر اسای زیست بوم غرب طراحی شده و برای فرهنگ و مناطق ما مدرن محسوب نمی‌شود و وقتی وارد زیست بوم ما می‌شود هویت خود را از دست می‌دهد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: معماری مدرن بخشی از پازلی است که تمدن اسلامی را می‌سازد، در حالی که این تمدن برخاسته از فرهنگ اسلامی است. یعنی ما در اثر ترویج و رشد فرهنگ‌مان به تمدنی برسیم که بخشی از آن معماری اسلامی است. اینجاست که معماری ما مدرن می‌شود.

به گفته معرفت چنین معماری بر اساس آداب و رسوم و زیست بوم و شرایط و کنش مخاطب بر فضا شکل گرفته است؛ بنابراین ما در معماری اسلامی دنبال معماری مدرن هستیم. همانجور که مقررات ملی ساختمان در هر کشوری منحصر به همان کشور است، مقررات شرعی ساختمان خاص خود را هم باید داشته باشیم و انتظار داریم از ترکیب این دو معماری مدرن استخراج شود.

وی اظهار کرد: از طرفی دین ما جزو فرهنگ ما است. پس باید در المان‌های معماری دیده شود. اگر امروزه شاهد نماد‌های شیطان پرستی و فراماسونری در معماری‌مان هستیم به دلیل این است که سازه‌های کنونی ما کپی‌برداری شده از غرب با تفکرات و آیین‌های آنهاست. مثل معماری کشور‌های حاشیه خلیج فارس که نماد‌های غربی در آن‌ها بسیار به چشم می‌خورد.

این کارشناس معماری اسلامی تاکید کرد: علا‌وه بر این معماری اصیلی که در اصفهان، یزد و کاشان می‌بینیم برخاسته از اعتقادات ما است لذا ماندگار و معرف فرهنگ ما و مقصد گردشگران خارجی است.

وی سپس ویژگی‌های این معماری را برشمرد: در این نوع معماری حجب وجود دارد و جهت قبله و باران و آفتاب وجود دارد و این منحصر به اقلیم و فرهنگ ما است.

معرفت گفت: حالا اگر معماری ما یک سر کپی از سایر کشور‌ها باشد چنانچه می‌بینیم به اسم معماری مدرن معماری رومی را وارد کشور کرده اند چرا خارجی‌ها برای دیدن این معماری به کشور ما بیایند می‌روند ایتالیا این معماری را می‌بینند.

وی اضافه کرد: چارچوب‌ها و تعریف معماری مدرن با در نظر گرفتن معماری اسلامی ضروری است. هنر ما باید تفاوت و تمایزی داشته باشد تا دیگران را جذب خود کند هنر کپی شده برای کسی کششی ندارد.

معرفت تصریح کرد: یکی از مقررات شرعی ساختمان رعایت حجب و حیاست. همان صفتی که از ارتکاب به اعمال زشت جلوگیری می‌کند. مثل قرار گرفتن دور از چشم سرویس بهداشتی که در روایتی از امام صادق (ع) هم بر آن تاکید شده است؛ بنابراین یکی از چیز‌هایی که با کپی‌برداری از معماری غربی از دست داده ایم حجاب و حیا در ساختمان‌ها است که به مرور بازتاب بیرونی هم پیدا می‌کند.

به باور وی قطعا کسی که در خانه‌ای بزرگ شده که فضا‌های اندرونی و بیرونی دارد، با کسی که در پنت هاوس با پنجره‌های شیشه‌ای و در معرض دید عموم بزرگ شده یکسان نیست.
ما معماری غربی به تمام آسیب‌ها و ناهمگونی هایش را به جای معماری مدرن جا زده ایم.

•انتقال از سنت به مدرنیته در غیاب دانش بومی
صادق نیا ضمن مخالفت با تعریف معماری مدرن ارائه شده از سوی معرفت گفت: معماری مدرن دقیقا معماری غربی است. اما می‌توانیم به عنوان کسانی که دغدغه اسلام و تشیع داریم متناسب با ذائقه فرهنگی خود تغییری در معماری مدرن ایجاد کنیم. فارغ از اینکه برای انتقال از معماری سنتی به معماری مدرن الزامی بوده یا خیر این اتفاق افتاده است. کار مهندس مقابله با جریان آب نیست هدایت آن است.

وی ادامه داد: فقه تشیع پویاست و در گذر زمان همواره خود را با تغییرات هماهنگ کرده و به آن جهت داده است. البته گاهی کاستی‌هایی بوده یا گاهی به دلیل قدرت رقیب و توان کم ما عقب افتادیم و آن‌ها توانستند مدرنیته‌شان را ملاحظات خود پیاده کنند و گسترش دهند. با این وجود مهندسین متشرع می‌توانند این جریان را با مطلوب اسلام هدایت کنند و گونه‌ای از معماری مدرن را ارائه دهند که ویژگی‌های اسلامی از جمله اندرونی و بیرونی در آن اتفاق بیفتد.

این کارشناس در عین حال انتقال تمام المان‌های معماری سنتی به مدرن را هم مطلوب ندانست و افزود:، اما می‌توان روابط افراد خانواده با یکدیگر، خودی‌ها و غیرخودی‌ها و مهمان‌ها و‌میزبان را براساس آموزه‌های دینی و فرهنگی وارد معماری کرد.

در ادامه حجت الاسلام معرفت بیان کرد: معماری یک هنر است مثل موسیقی. آیا وقتی از موسیقی سنتی ایرانی صحبت می‌کنیم می‌خواهیم آن را به پاپ برسانیم؟ علاقه مخاطب به موسیقی ایرانی باید حفظ شود و الا ممکن است وگرنه ممکن است هر جوانی به خاطر هیجانات موجود، موسیقی غربی را بپذیرد.

وی اضافه کرد: بنابراین نمی‌توان موسیقی سنتی ایرانی را به آن موسیقی نزدیک کنیم، چون بی هویت می‌شود. معماری هم چنین هویتی دارد.

•تمدن ضعیف؛ معماری بی هویت
این استاد دانشگاه به سیر تاریخی معماری در کشور ما پرداخت و اظهار کرد: از وقتی معماری ما ضعیف و متاثر از سایر معماری‌ها شد که تمدن‌مان به شدت ضعیف شد و اخیرا هم که رو به انحطاط است. در دوران تاریک قرون وسطای اروپایی، ایران مهد علم و فرهنگ و دانش و حکمت و طبابت بوده است. برای اصلاح این روند هم باید از دریچه فرهنگ وارد شویم. فرهنگی که مشتمل بر باورها، عقاید، نگرش ها، علایق و گرایش‌های ما است.

وی گفت: تمدن شناسان می‌گویند نسبت فرهنگ و تمدن نسبت بود و نمود است. یعنی فرهنگ روح و نرم افزار تمدن است؛ بنابراین معماری ما باید نمود فرهنگ و تمدن ما باشد. یک تمدن چهار ویژگی دارد. اول همبستگی. تا وقتی بین مسلمانان جنگ و درگیری و گروه بندی‌های مختلف هست، تمدن به دست نمی‌آید.

معرفت افزود: تاکید پیامبر (ص) بر برادری بین مسلمانان و آیه معروف «انما المومنون اخوة» از اینجا سرچشمه می‌گیرد که ایشان پایه گذار تمدن اسلامی است.

وی خاطرنشان کرد: ویژگی بعدی نظام‌مندی است که از این لحاظ در شرایط خوبی به سر نمی‌بریم.

ویژگی بعدی پویایی است و به استناد به همین ویژگی است که انتظار داریم نیاز‌های روز مثل آپارتمان‌نشینی و شهرنشینی را جوابگو باشد. چهارمین ویژگی جهانگردی است که بده-بستان و تاثیر و تاثر از سایر فرهنگ‌ها است.

در اینجا صادق نیا پای شرایط تحمیلی بر معماری را پیش کشید و اظهار کرد: محدودیت‌هایی باعث شده ناچار شویم به سمت معماری مدرن و غربی حرکت کنیم. محدودیت‌هایی مثل کمبود زمین، شرایط اقتصادی و سیاست‌های اشتباه مسکن. وقتی به این جا رسیدیم چاره‌ای نداریم جز اینکه خانه‌هایی کوچک و آپارتمانی داشته باشیم و در یک فضای کوچک نمی‌توان اندورنی و بیرونی تعبیه کرد و چاره‌ای نیست جز اینکه دستشویی را جایی قرار بدهیم که درش به سمت پذیرایی باز شود. یا آشپزخانه باید اپن باشد تا فضای کوچک را بزرگتر و دلبازتر نشان دهد.

به گفته وی در عین حال هستند مهندسانی که با وجود فضای بزرگ و شرایط مالی مناسب رغبتی به طراحی خانه متناسب با فرهنگ و آموزه‌های دینی ما ندارند. چون نگرش و سلیقه در دو سمت مهندس و مالک تغییر کرده است.

معرفت، اما مشکل را در دنبال کردن راهکار‌های سریع دانست و ادامه داد: آموزه‌های اسلامی ما را از ترویج فرهنگ بیگانه منع کرده اند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: در خانه‌هایی مثل خانه‌های دشمنان ما زندگی نکنید، زیرا به دشمنان ما تبدیل می‌شوید.

وی افزود: به عقیده جامعه شناسان و روانشناسان انسان سه بعد دارد. بینش یا شناخت. گرایش یا عاطفه. کنش یا رفتار. پیروی از رفتار‌های کفار به مرور لایه بینشی و شناخت ما را تغییر می‌دهد. در نتیجه رفته رفته گرایش ما متاثر می‌شود و بعد رفتار و کنش ما هم عوض می‌شود. یعنی تغییر نگرش اتفاق می‌افتد.

این کارشناس معماری اضافه کرد: پوشیدن لباس‌های غربی، خوردن غذا‌های آن‌ها و زندگی در خانه‌هایی مثل خانه‌های آن‌ها به اینجا ختم می‌شود. زیرا دیگر صفات مومنانه نخواهیم داشت. در نهایت هم چشم و همچشمی، حسادت‌ها و حسرت‌ها نصیب ما می‌شود.

•نقش‌آفرینی بانوان معمار
در ادامه صادق نیا به بررسی ظرفیت‌های موجود پرداخت و اظهار کرد: با توجه به آنچه بیان شد، بانوان مهندس هم به لحاظ ظرافت طبع و سلیقه هم به لحاظ ارتباط بیشتر با زندگی خانوادگی می‌توانند گام‌های موثرتری در اصلاح معماری به نفع فرهنگ و هویت ایرانی-اسلامی بردارند. امروزه هر یک از اعضای خانواده درون یک اتاق می‌رود و از هم دور هستند. یک معمار باید برای رفع این معضل ایده داشته باشد. یک بانوی معمار برای رفع نواقص معماری کنونی ساختمان‌ها می‌تواند یک کار اجتهادی انجام دارد و در عین حال سلیقه مالک را تامین کند و با ایجاد تغییراتی در طراحی روی سبک زندگی خانواده اثر بگذارد.

وی تاکید کرد: یک معمار باید بتواند با توجه به محدودیت‌های فضا طرحی با برتری قابل ملاحظه نسبت به نمونه غربی ارائه کند.

مدیرعامل مجمع حوزویان مهندس بیان کرد: مردم عادی تصوری از معماری اسلامی ندارند. این معمار است که با برطرف کردن آسیب‌های معماری مدرن، طرحی متناسب با ویژگی‌های اسلامی و ذائقه مالک ارائه می‌دهد.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر امکان ندارد چند پلان دستوری طراحی کنیم و بگوییم این معماری اسلامی است و بقیه ساختمان‌های خود را از ر‌وی آن بسازند؛ لذا پیشنهادم این است که مهندسین معمار از نظر آموزه‌های فقهی و شرعی تغذیه شوند. آن وقت ناخودآگاه رد این آموزه‌ها را در طراحی‌های آن‌ها خواهیم یافت و به مرور شاهد تغییرات چشمگیری در هنر معماری خواهیم بود.

•همه چیز زیر سر تقلید است
معرفت نیز پیشنهاد کرد: دادن دفترچه راهنمای ساختمان به ساکنین آن راهکار خوبی است. در این صورت می‌توانیم آسیب‌های معماری مدرن بر سبک زندگی را کاهش دهیم و همزمان به سمت تغییر معماری غربی به سمت معماری مدرن مورد تایید فرهنگ خودمان حرکت کنیم. از طرفی تبیین کنیم که چرا مخالف آشپزخانه اپن هستیم و چگونه می‌توان آسیب آن را در مواردی مانند از بین بردن محرمیت خانه کاهش دهیم. در آشپزخانه اپن میزبان نمی‌تواند به راحتی جلوی چشم میهمان آشپزی کند و مدام باید آشپزخانه را تمیز کند. به غیر از این مساله انتشار بوی غذا هم هست؛ بنابراین از بیرون غذا می‌خرد و فلسفه و الگوی میهمانی‌ها و دورهمی‌ها تغییر می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: در این رابطه سازمان‌های نظام مهندسی، حوزه‌های علمیه، سازمان مسکن و شهرسازی سازمان بسیج مهندسین و سایر نهاد‌های مرتبط با ساخت و ساز می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. علاوه بر این مطالعات میان رشته‌ای در این مسیر راهگشاست. همچنین ارتباط حوزه و دانشگاه می‌تواند به خروجی‌های اثربخشی مانند اخلاق و فقه مهندسی و معماری منجر شود.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: مجموع این عوامل کمک می‌کنند تا سازه‌های ما به معنای واقعی مسکن شوند. یعنی محلی برای آرامش، صلح و دوستی بین اعضای خانواده.

صادق نیا هم اضافه کرد: فصل مشترک تمام این فعالیت‌ها سازمان‌های نظام مهندسی هستند که می‌توانند ترمینال هم افزایی دانش‌های چند جانبه در خدمت گسترش معماری ایرانی اسلامی باشند.

در پایان حجت الاسلام معرفت گفت: مقام معظم رهبری در انتهای بیانیه گام دوم انقلاب درباره هفت سرفصل اساسی توصیه‌هایی کردند که آخرین آن‌ها سبک زندگی است. ایشان می‌فرمایند تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران زیان‌های بی جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملت ما زده است. مقابله با آن جهادی همه جانبه و هوشمندانه می‌طلبد که باز چشم امید در آن به شما جوانان است.

وی یادآور شد: کلیدواژه تقلید از غرب کلید واژه مد نظر رهبری است. در حال حاضر این تقلید تا جایی صورت گرفته که دانشجویان معماری و برخی از مهندسین نمی‌توانند دو تا از المان‌های معماری سنتی را نام ببرند. مساله‌ای که تا اصلاح نشود نمی‌توانیم تاثیراتش بر سبک زندگی را کنترل کنیم.