جامعه‌شناسی مردم کوفه / اى اهل کوفه گرفتار شما شده ‏ام که سه چیز دارید و دو چیز ندارید!

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، راحیل طهوری، ائمه اطهار(ع) آن چنان دقیق و ظریف پیروان خود را می شناسند و از چگونگی رفتار آنها آگاهند که نیاز به هیچ گونه جامعه شناسی ندارند. وظیفه جامعه شناس و یا حتی به تعبیری کلی مردم شناسی در هر جامعه‌ای شناخت ویژگی‌ها و خصلت‌های جمعی و قومی جوامع است. ویژگی‌هایی که با گذشت قرن‌ها و طی اعصار متمادی همچنان در میان اقوام و جوامع پابرجا می‌ماند.

 
اهل‌بیت (ع) خود، بهترین جامعه شناسان هستند. ائمه نقاط ضعف و قوت پیروان خود را به خوبی درک کرده و با آگاهی از این خصلت ها اقدام به عملی علیه جریان‌های مخالف می‌کنند.

 
در واقع این چنین نیست که ائمه از ویژگی‌های اخلاقی و ... مردم و پیروان خود اطلاع نداشته باشند، بلکه برعکس همچون یک جامعه شناس به معنای حقیقی آن، بر اساس و با توجه به خصلت های هر جامعه ای دست به عمل می زنند.

 
امام علی (ع) بهترین جامعه شناس

امام علی علیه السلام را شاید بتوان بهترین جامعه شناس وصف نمود. ایشان آن چنان دقیق و موشکافانه جامعه کوفه را به ما می‌شناساند تا ما در مورد عهدشکنی و سست ایمانی کوفیان در برابر امام حسین(ع) و هم چنین خود امام علی (ع) هیچ شک و شبهه ای نداشته باشیم.

نحوه رفتار کوفیان با امام حسین و بیعت شکنی آنها امری نو و تازه نبوده است، بلکه ایشان همان افرادی بودند که کاسه صبر امام علی (ع) را لبریز کردند.

قطعا امام حسین(ع) با توجه به علم وسیع خود از ویژگی‌های چنین مردمی اطلاع داشته، اما مطمئنا به دنبال انجام وظیفه خطیرتری بوده است، که بر همگان روشن است و در این فرصت نمی‌توان به آن پرداخت.

قطعا شناخت مردم کوفه در بیان امیرالمومنین برای ما خالی از فایده نخواهد بود؛ زیرا ما را از گرفتار شدن در دام نافرمانی از امام و سست عنصری رها خواهد کرد.

اى اهل کوفه! گرفتار شما شده‏ام که سه چیز دارید و دو چیز ندارید

امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: «اى اهل کوفه! گرفتار شما شده‏ام که سه چیز دارید و دو چیز ندارید: کرهایى با گوش‏هاى شنوا، گنگ‏هایى با زبان گویا، کورانى با چشم هاى بینا. نه در روز جنگ از آزادگانید و نه به هنگام بلا و سختى برادران یک رنگ مى‏باشید.»

5 خصلت که کوفیان فاقد آن بودند و ما باید ملتزم به آن باشیم

حضرت در این بیان خود پیروان را به داشتن 5 خصلت سفارش می‌کنند که کوفیان را فاقد آن می‌دانستند:

1. گوش‏هاى شنوا
2. زبان گویا
3. چشم‌هاى بینا ( البته این سه مورد از نازل ترین ویژگی‌های انسان است که کوفیان حتی فاقد این‌ها بودند)

حضرت به طور ضمنی بیان می‌کند که پیروان هر کسی در مرحله ابتدایی و مقدماتی باید با گو ش‌های خود مطیع فرمان رهبر خود، با زبان خود تأییدکننده و پشتیبان ایشان و با چشم خود به دنبال آن باشند تا حق و حقیقت را دریابند و به دنبال آن رهنمون گردند.

4. آزادگی در روز جنگ

با شنیدن این وصف از زبان امام علی(ع) ذهن به سرعت به سمت این جمله از  امام حسین (ع) در روز عاشورا سوق پیدا می‌کند که فرمودند: «اگر مسلمان نیستید آزاده باشید.»

5. یک رنگ بودن در هنگام سختی و بلا

کوفیان نه تنها امام علی را تنها گذاشتند، بلکه با وجود جانشینی یزید و ظهور این بلای بزرگ باز هم پشت امام حسین (ع) را خالی گذاشتند و با تشت آرا و پراکندگی هیچ گاه نتوانستند به اتحاد علیه دشمن غاصب خود دست یابند.

تفرقه و پراکندگی آفت کوفیان

«تهى دست مانید اى مردم! شما چونان شتران دور مانده از ساربان مى‏باشید که اگر از سویى جمع آورى شوند از دیگر سو، پراکنده مى‏گردند.»

اطاعت از رهبری لازمه هر گونه پیروزی است. در جریان جنگ و یا اتحاد علیه دشمن، غفلت پیروان از انجام فرامین رهبری به معنای پذیرش شکست است.

«به خدا سوگند، مى‏بینم که اگر جنگ سخت شود و آتش آن شعله گیرد و گرمى آن سوزان، پسر ابوطالب را رها مى‏کنید و مانند جدا شدن زن‏ حامله پس از زایمان از فرزندش، هر یک به سویى مى‏گریزید.» (1)

کوفیان با داشتن روحیه کسالت و تنبلی و سست عنصری، هیچ گاه امیرالمومنین را برای گسترش عدالت در جامعه یاری نکردند. آنها نه تنها پشتیبان حضرت در انجام بسیاری از امور نبودند، بلکه با راحت طلبی خود، بزرگ‌ترین مانع در انجام فرامین الهی در جامعه  محسوب می‌شدند.

«اى مردم عراق! همانا شما به زن‏ باردارى مى‏مانید که در آخرین روزهاى باردارى جنین خود را سقط کند و سرپرستش بمیرد و زمانى طولانى بى‌شوهر ماند و میراث او را خویشاوندان دور غارت کنند.

 آگاه باشید! من با اختیار خود به سوى شما نیامدم بلکه به طرف دیار شما کشانده شدم، به من خبر دادند که مى‏گویید على دروغ مى‏گوید! خدا شما را بکشد، بر چه کسى دروغ روا داشته‏ام؟ آیا به خدا دروغ روا داشتم؟ در حالى که من نخستین کسى هستم که به خدا ایمان آوردم، یا بر پیامبرش؟  در حالى که من اول کسى بودم که او را تصدیق کردم! نه به خدا هرگز!

آنچه گفتم واقعیّتى است که شما از دانستن آن دورید و شایستگى درک آن را ندارید، مادرتان در سوگ شما زارى کند «واى، واى، سر دهد»  پیمانه علم را به شما به رایگان بخشیدم، اگر ظرفیّت داشته باشید و به زودى خبر آن را خواهید فهمید.» (2)

سست عنصری و بی کفایتی کوفیان امری بدیع و نو نیست بلکه در طول تاریخ و در زمان تمامی ائمه به انحاء مختلف تکرار شده است. این ماییم که باید از تکرار تاریخ جلوگیری کنیم و با یاری امام خود و پشتیبانی و اطاعت محض ایشان و پرهیز از تفرقه، از تکرار ننگ‌های تاریخی پیش‌گیری کنیم.

پی نوشت ها :
1. نهج البلاغة، ترجمه دشتى، روانشناسى اجتماعى مردم کوفه ... صفحه 181
2. نهج البلاغة، ترجمه دشتى، علل نکوهش اهل عراق ... صفحه 121