بر اساس مدیریت رحمانی، خالق انسان مدیر او هم هست / غرب کارآمد است اما ایده آل نه

به گزارش خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، برنامه این هفته زاویه به بررسی رشته مدیریت پرداخت. مهمانان برنامه، حجت الاسلام قوامی و استاد یاری گر روش به سؤالات این هفته برنامه زاویه پاسخ دادند.
 

مجری برنامه محورهای اصلی گفت و گوی این هفته برنامه زاویه را در سؤالات زیر خلاصه کرد: آیا بالفعل علمی به نام دانش مدیریت داریم ؟خلأ مدیریت موجود از حیث نظری و عملی چه هست که نیاز به تحول در علوم انسانی دارد؟ آیا می توانیم از این که علم مدیریت تاکنون کارامدی نداشته صحبت کنیم؟ اگر تحول در علم مدیریت شکل بگیرد و به سمت مدیریت اسلامی برود کارامدی آن بیشتر می شود؟ آیا مدیریت اسلامی به معنای بومی کردن مدیریت است؟

در ادامه مجری برنامه از قوامی این سؤال را می پرسد که خلأ موجود در بحث دانش مدیریت برآمده از تمدن غرب چیست که نیاز به رویکرد اسلامی دارد؟

 انسان گوریل باهوش است!

حجت الاسلام قوامی در پاسخ این چنین بیان می کنندکه خلأ و خلل به مبانی باز می گردد. در مدیریت، انسان محور است . نگاه به این انسان متفاوت است. نگاهی که در غرب وجود دارد با نگاه قرآن و اسلام متفاوت است .درنتیجه اداره چنین انسانی متفاوت می شود. انسانی را فرض کنید که همه برد و شعاعش همین جهان است و در نگاه اسلامی در مبنا باید بپذیریم که این انسان مسجود ملائکه و عبد خداست؛ قطعا یکسری نیازهای ویژه ای پیدا می شود.

چنین انسان چند لایه و چند بعدی را باید مدیریت کرد باید او را گزینش کرد ،به او انگیزش داد و او را مدیریت کرد و توانمند ساخت .مسلما این نگاه بسیار تفاوت دارد با این که اورا مثل ماشین فرض کنیم. الان محترمانه تر شده؛ اما در اوایل در زمان تیلور می گفتند گوریل باهوش. آن ها محاسبه می کردند که با یک مدیریت و در یک حداقل زمانی بیشترین راه راببرند.

این نوع نگرش یک نوع مدیریت را لازم دارد و این متفاوت است با این که انسان را یک انسان والا تصور کنیم. در نگاه اسلامی این انسان حق ندارد رکود پیدا کند.

مدیریت در سطح خلقت

مجری صحبت های حجت الاسلام قوامی را این چنین خلاصه می کند که در فرآیند جامع مدیریت انسانی، انسان، انسان را مدیریت می کند. در نظام آفرینش یک نوع انسان براساس مدیریت کلان خداوند، انسان ها را مدیریت می کند. در واقع  قوامی قائل به مدیریت در سطح خلقت هستند.

یک دسته دیگر با حذف خدا و دیدن انسان یک سبک مدیریتی دیگر را اجرا می کنند. جنس نیازهای انسان، جنس نیازهای مادی و معنوی است. در واقع جنس نیازهای معنوی انسان حتی در قالب مدیریت نیازهای مادی انسان تأثیر گذار است.

مجری ادامه بحث را از دکتر یاری گر روش با این سوال ادامه می دهند که آیا تمدن غرب این نوع نگاه و نیاز انسان مسلمان را تأمین می کند و آیا این نوع نگاه اسلامی لازم است؟

نگاه های اعتقادی خود را موقتا وارد بحث نکنیم

دکتر یاری گر روش در پاسخ تصریح می کنند که باید از انسان آغاز کنیم .چون که مدیریت و تاریخ مکتوب آن که تاریخی یکصد ساله دارد؛ به انسانی اشاره دارد که ما انسان را به طور ملموس درک می کنیم. باید سعی کنیم نگاه های اعتقادی خود را موقتا وارد بحث نکنیم. آن چیزی که در دنیای مدیریت امروز در جهان حاکم است چه نگاه و رویکردی به این انسان دارد؟ انسانی که عملیاتی است.
مجری از دکتر یاری گر روش می پرسد که عبارت اخری شما می شود انسان بریده از دین؟

دکتر یاری گر روش پاسخ می دهد که ابدا. ما باید ببینیم آن طرف هم چه چیزی هست. فَبَشِّرْ‌ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ.

چالش بزرگ ما در مدل سازی و عملیاتی کردن است

من اولین چالش بزرگ را مطرح می کنم. ما به مدل عملیاتی کمتر می رسیم .آن قدر در باب تئوری و نظری تلاش کردیم تا بگوییم ماهم نظریه داریم .اگر نقد منصفانه از خودمان بکنیم. دوست داریم سمبل های مدیریت اسلامی را در جامعه ببینیم .مدل سازی یعنی پس از یکصد سال در حوزه مدیریت انسانی ما باید مدل عملیاتی داشته باشیم . ماباید مدل عملیاتی و کاربردی بدهیم. البته نمی خواهیم وارد نگاه پوزیتیویستی که همه چیز را از دل آزمایشگاهها بیرون می اورند بشویم .

کارآمدی غرب به اضافه بومی کردن آن

مجری به آقای یاری گر روش می گوید :پس شما قائلید که غرب کارآمدی لازم را دارد و ما می توانیم با کمی بومی کردن آن را در کشور خودمان استفاده کنیم ؟

یاری گر روش در پاسخ می دهد که ما نیاز به این بحث داریم که تزکیه قبل از تعلیم است .این خلأ جدی است .در واقع غرب خلأ دارد اما در حوزه عملی و کاربردی بسیار جواب داده است .

مجری این سوال را مطرح می کند که آیا می توان مثل دکتر یاری گر روش گفت که غرب یک کارآمدی دارد و یک خلأ. خلأ را با اسلام پر می کنیم و از کارآمدی استفاده می کنیم ؟
 

قطعا غرب کارآمد است اما این نهایت و ایده آل نیست

آقای قوامی در پاسخ تصریح می کند که قطعا غرب کارامد است و دنیا را اداره می کند .منتها بحث این است که بشر ظرفیت بیشتری دارد .این نهایت و ایده آل نیست .
 

مجری می پرسد که جای تزکیه کجاست ؟ آیا ما مدلی از مدیریت اسلامی داریم که جواب دهد و هم تزکیه داشته باشد و هم کارآمدی ؟

قوامی پاسخ می دهد که 3-4 نظروجود دارد .اصلی ترین نظریه ، نظریه مدیریت رحمانی است .این نظریه براساس توحید در مدیریت است.یعنی خالق انسان مدیر انسان هم هست. یعنی تفکیک بین خالق انسان و مدیر انسان وجود ندارد.

سنگ بنای مدیریت یعنی خالق انسان ، مدیر انسان است

ربوبیت به معنای مالک و مدبر بودن انسان است .برخی مانند معتزله  خالقیت را از مدیریت جدا می کنند ولی در بحث توحید اصلا تفکیکی بین خالقیت و مدیریت نداریم .سنگ بنای مدیریت یعنی خالق انسان ، مدیر انسان است .

ما در این جا به چند سوال پاسخ می دهیم :

اولا خدا چگونه مدیریت می کند ؟ثانیا آیا مدیریت خداوند قابل پردازش است ؟ثالثا آیا مدیریت خداوند قابل اقتباس است ؟ما تمام این سوال ها را در مدیریت اسلامی پاسخ می دهیم .اولا خداوند مدیر است .کلمه توحید زیربنای تمام اعتقادات است .ثانیا مدیریت او قابل شناسایی، مدل پردازانه و دارای نرم افزار است .در خود قرآن هم بسیاری مباحث قرآنی وجود دارد .
 

مجری این سوال را مطرح می کند که این مدیریت چگونه در منابع انسانی تسری پیدا می کند ؟

قوامی پاسخ می دهد که مدل چهار به اضافه دو ما می تواند بسیاری از سوالات را حل کند و ساختار موضوعی مدیریت هیچ تفاوتی نمی کند که در مدیریت اسلامی باشد یا غیر اسلامی .در تمام منابع انسانی گل واژه مدیریت اصلح است .بعد بحث توانمند سازی ، تعیین شایستگی ،جبران است .مدیریت منابع انسانی این 4 گزینه است .نظام جبران این است که کسی کاری را انجام می دهد به بهتر از عمل شان از آنها حمایت کرد .قرآن مشحون از گزینش هاست .قوامی مثال های متعددی از گزینش در قرآن ذکر می کند مثل این که پیامبران ، صالحان گزینش شده اند مانند طالوت ، ذوالقرنین .

مجری ادامه می دهد که اساس بحث شما  قوامی ،این است که مدیریت انسانی قرآن در 4 حوزه وارد شده و آیاتی هم پشتوانه این بحث است .

مجری خطاب به دکتر یاری گر روش می گوید که تفاوت این چهارچوب با چهارچوب دانش غربی در حوزه علوم انسانی چیست ؟ ناکارآمدی های چهارچوب  قوامی از نظر شما چیست ؟
روح متعالی اسلامی دستورات ما غیر از این است ؟

در کتاب پیتر برگر تفکرات اسلامی به شکل عینی با نامه حضرت امیر به مالک اشتر تطابق کامل دارد.غربی ها در قالب مدل سازی شروع کردند . روح متعالی اسلامی دستورات ما غیر از این است ؟
 

در واقع می توان گفت مدیریت ارتباطات است و لا غیر .اگر این انسان در ارتباطاتش شکل بگیرد ،در دنیای غرب ارزشمند می شود .این مدل انتزاعی است ما باید به دنبال کاربردی کردن این علم باشیم .یکی از کاربردی ترین مدل ها ، مدل فرنچ در حوزه مدیریت منابع انسانی است .این مدیریت در 8 بخش به 4 حوزه اصلی تقسیم می شود .اما از مرحله جذب آغاز نمی کند بلکه یک مرحله قبل از جذب هم دارد .

قدم 1 : طراحی شغل و کار
قدم 2:جذب و استخدام (انسان درست در کار درست )
قدم 3: برنامه ریزی منابع انسانی
قدم 4: توسعه منابع انسانی
اگر 4 مرحله به درستی انجام شود .ما 4 مرحله دیگر داریم که به عنوان مراحل فنی از آن اسم می بریم مثل ارزیابی عملکرد .
 

مجری پرسشی را مبنی بر این که آیا می شود نکات خلأ این نگاه را استخراج کرد ؟تزکیه در فرآیند نگاه شما چه قدر مهم است ؟

ارتقاء مدیریت به مدیریت منابع انسانی

قوامی پاسخ می دهد که ما مدیریت را به مدیریت منابع انسانی ارتقاء می دهیم .در واقع انسان مانند منبعی است که باید از درون او باید کشف شود .هم چنین گزینش یک فرآیند است که بحث طراحی شغل و کار در آن وجود دارد .

مجری می پرسد که آیا در فرآیند مدیریت اسلامی ، متناسب با نیازهای جامعه طراحی شغل و کار وجود دارد ؟

قوامی جواب می دهد که ما عناوین را درشت و ریز می کنیم وگرنه کلیت یکی است .4 محور و دو عرصه وجود دارد .

محور 1 ،وظایف مدیریت است که شامل سازماندهی ، برنامه ریزی ،نظارت و هماهنگی می شود .
محور 2، مدیریت منابع است .
محور3،مدیریت رفتار سازمانی است که در واقع یک نگاه فردی و روان شناسانه در این محور مطرح است.
محور4،مدیریت فرهنگ سازمانی است که همان تلقی مشترک اعضای سازمان نسبت به فرهنگ است و همه باید آن را بپذیرند .در این محورنگاه جمعی و جامعه شناسانه مطرح است .در این 4 محور تمام عناصر مدیریت می آیند و هرچه رقیق تر شود .اسلام مانور بیشتری می دهد .

محور اول تکنیکال است.ما در مدیریت اسلامی اصرار نداریم که در تمام حوزه ها وارد شویم مثلا در حوزه تکنیکال 25 درصد حرف داریم .محور اول یک چهارم مدیریت است .در منابع انسانی 60 درصد ، رفتارسازمانی 90 درصد ،فرهنگ 100درصد حرف برای گفتن داریم .

برخی فکر می کنند مدیریت اسلامی می خواهد در همه حوزه ها وارد شود .
مجری می پرسد سهم بخش آخر چه قدر است ؟

قوامی می گوید : محور چهارم به دو بخش تقسیم می شود ساختاری و رفتاری .ساختار بر رفتار موثر است .

مجری می ادامه می دهد که بنا بر گفته شما، عنصر چهارم آن قدر اثر بخش است که سایر ساحات در ذیل آن قرار می گیرند .

قوامی اضافه می کند که میدان اسلام و قرآن در رده های چهارم بیشتر است و در رده های اول کمتر است و این عیب نیست .

یاری گر روش تاکید می کند که انسان را با بصیرت نگاه کنیم .بعد تعریف مدیریت انسانی جهت دیگری پیدا می کند .4 وظیفه عمده برای مدیریت منابع انسانی عملیاتی شده است که ما را عملا هدایت می کند .
1.مدیر شریک سازمان است .
2.مدیر باید وکیل مدافع انسانها باشد .
3.مدیر باید مشاور سازمان باشد .
4.مدیر باید پیشرو در انجام تحقیقات باشد .

اگر انسان را با این 4 بعد نگاه کنیم آیا غرب به خطا رفته است یا نه !

یکی از ویژگی های انسانی بحث تزکیه است و یکی از مصادیق آن دروغ نگفتن است .که چه قدر در سازمانهای ما پررنگ است و در مقابل چه قدر در غرب ، سازمان بر پایه صداقت است . ما نباید اجازه دهیم انسان سازمانی به یک روح چرخشی خطرناک  بیافتد.اگر به داد انسان نرسیم و با بصیرت به آن نگاه نکنیم صدایش در می آید .اگر به این انسان رسیدگی نشود :
1.صدایش در می آید .
2.وفاداری اش به سازمان از بین می رود .
3. غفلت ایجاد می شود .
4. از سازمان خارج می شود .

قوامی به عنوان نکته آخر تاکید می کند که این 4 محور  ، 4 حوزه با 4 محصول دارد .
محور اول : نظم
محور دوم :رشد
محور سوم : انگیزش
محور چهارم : معنویت