در حوزه ارتباطات کار در سطح جهانی تعریف نکرده ایم / نظام صنفیICT ،حلقه گمشده ارتباط با نخبگان

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ فناوری اطلاعات امروزه یکی از موثرترین حوزه های در حال پیشرفت در کشور است که ابعاد متنوعی را در برمی گیرد. فناوری اطلاعات چه در حوزه رسانه و چه در حوزه تولید یکی از منابع توسعه هر کشور است. در این مصاحبه به دنبال دکتر نقی زاده رفتیم که یکی از دانشجویان آینده دار و موثر در این حوزه است. وی دانشجوی سال آخر دکترای سیاست گذاری علم و فناوری در دانشگاه تربیت مدرس است.

 

«خبرگزاری دانشجو» -  فضای رسانه چه خلاءهایی در زمینه فناوری اطلاعات دارد؟

 

نقی­زاده: بهتر است در ابتدا توضیح مختصری در مورد حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بدهم و بعد بخش­های مختلف آن را و اینکه کشور در این زمینه دارای چه ظرفیت­ها و توانمندی­هایی است و در چه حوزه­هایی می­توان کار انجام داد، بررسی کنم؛ البته سعی می­کنم بین مطالب مطرح شده و حوزه دانشگاه هم ارتباطی برقرار کنم.

 

در حوزه ICT تعاریف و حوزه­های مختلفی وجود دارد؛ در واقع ICT یک موضوع تک­بعدی نیست که ما بخواهیم تنها آن را تحلیل کنیم و به نتیجه برسیم؛ مشکل کنونی کشور و حتی حوزه رسانه، ناشی از همین نگاه تک­بعدی و نداشتن نگاه جامع به حوزهICT کشور است.

 

به‌طور خلاصه ابعاد ICT عبارتند از:

1. ابعاد سخت­افزاری

2. ابعاد نرم­افزاری

3. خدمات

4. telecommunication یا ارتباطات از راه دور که به طور ساده تر ارتباطات مخابراتی می شود که همه ما آن را می شناسیم.

 

5. اگر بخواهیم بعد جدید دیگری را هم به آن اضافه کنیم، بعد محتواست که مورد تاکید ویژه مسئولان نظام می باشد و همچنین بخش مهمی از فعالیت شورای عالی مجازی به تولید محتوا برمی­گردد.

 

در مورد بخش سخت­افزاری نیز باید گفت که ما تجهیزات زیادی از کشورهای دیگر وارد می کردیم که یک بخشی از آن را توانستیم انتقال تکنولوژی بدهیم و بخش دیگر آن را نتوانستیم؛ در کل توسعه سخت­افزاری ما نسبتاً خوب بوده است.

 

به‌عنوان مثال اگر میزان آمار سخت­افزارها و کامپیوترهای ایران در جهان را ببینید، وضع بدی نداریم و به عبارتی از متوسط دنیا عقب­تر نیستیم.

 

«خبرگزاری دانشجو»- یعنی از بعد صرف مصرف­کنندگی خارج شده ایم؟

 

نقی­زاده: بله، یعنی زیرساخت­های ما در حوزه سخت­افزار بد نیست؛ هر چند ما امکانات خیلی بیشتری برای توسعه داریم. چرا؟ به این دلیل که کشور ما حالت استثنایی دارد و عمده دانشجویان خوب ما در گرایش ریاضی وارد حوزه ICT می شوند، یعنی به رشته­هایی مانند برق، کامپیوتر، IT یا رشته­های مرتبط می­روند.

 

 

این مسئله نشان می­دهد که ما از ظرفیت نیروی انسانی خیلی خوبی برخورداریم و نه تنها ظرفیت نیروی انسانی ما در سطح ملی خوب است، بلکه در سطح جهانی هم بسیار خوب هستیم.

 

برای مثال ما استادی از کشور کانادا داشتیم که تعریف می­کرد، ما به یکی از دانشگاه­های آمریکایی رفته بودیم و بحث، دانشگاه های برتر در حوزه الکترونیک و برق بود و یکی از استادان آمریکایی گفت که قطعاً دانشگاه­های ایران و دانشگاه شریف جزو بهترین­های دنیاست.

 

در حال حاضر می­بینیم که بهترین دانشجویان ما در بهترین دانشگاه­های دنیا تحصیل می­کنند، بنابراین واضح است که ما از لحاظ نیروی انسانی دچار چالش نیستیم، اما برای این‌ دسته از دانشجویان نخبه هم کار مشخصی نداریم؛ در صورتی که باید بتوانیم بسیاری از این افراد را در حوزه سخت­افزار و توسعه تکنولوژی به‌ کار بگیریم.

 

طبق مطالعاتی که انجام داده ام، با توجه به بحث تحریم ها، بسیاری از بازارها، شرکت­ها یا اعضای جامعه صنفی در حوزه سخت­افزار و کامپیوتر دچار مشکل شده اند.

 

 

 

ما فرصت­های خیلی خوبی داریم که می توانیم مسائل تحریم را با استفاده از ظرفیت داخلی خود حل کنیم که کار چندان سختی هم نیست؛ تصور بنده بر این نیست که ما نمی توانیم موبایل بسازیم، البته نه اینکه همه اجزای موبایل را خودمان بسازیم، اما فکر نمی کنم آن قدر سخت باشد که نتوانیم با این موبایل­های معمولی رقابت کنیم یا حتی در برخی بخش­های سخت­افزار وارد شویم؛ چرا که در بخش هایی که با برنامه وارد شده­ایم، به نتیجه رسیده­ایم.

 

هم اکنون در حوزه برق و الکترونیک، گنجایش داریم که حجم بالایی از کارها را انجام دهیم، اما این امر منوط به این است که با بخش­های دیگر ما گره بخورد؛ یعنی اکنون دیگر تصور این‌ که ما فقط بتوانیم سخت افزار را توسعه بدهیم، خیلی سخت است، به این معنی که در بعضی از حوزه­ها صرفه اقتصادی ندارد.

 

در ICT بحث یکپارچگی مطرح است، به همین دلیل می­گویم تک­بعدی دیدن یا جامع ندیدن مسئله در ایران بیشتر موجب شده که به آن چیزهایی که مد نظرمان بود، نرسیم.

 

البته بنده تاکید می­کنم که ما خیلی پیشرفت کردیم و صحبت­های من منکر پیشرفت­های موجود نمی­شود، اما معتقدم با توجه به ظرفیت­های کشور می­توانیم به پیشرفت­های بیشتری در این موارد دست یابیم و جایگاهی بهتر از این داشته باشیم.

 

حوزه دیگر، نرم­افزار است که در این حوزه هم پیشرفت­هایی داشته­ایم، اما در آن نیز دچار همین چالش­ها هستیم، شاید مهمترین حوزه­ای که الان پیشرفت نرم­افزار در کشور را تحت تاثیر قرار می­دهد، مالکیت فکری باشد.

  

 

یعنی الان دانشجویان، شرکت­ها، استادان و همه جامعه ما که می­خواهند روی نرم­افزار کار کنند با این چالش جدی روبرو هستند و این امر جلوی توسعه‌ کار آنها را گرفته است. ما یا باید مانند کشورهای غربی چون آمریکا و کشورهای اروپایی سیستم­های مالکیت فکری و مالکیت معنوی خود را قوی کنیم تا سیستم­های نرم­افزاری بسته بر پایه سیستم عامل هایی چون  Windows را توسعه بدهیم و یا این‌که به‌طورکلی زمین بازی را عوض کنیم، به این معنی که وارد زمین Open Source یعنی متن باز شویم و به‌طور کلی جریان را تغییر دهیم.

 

مانند بسیاری از کشورهای دیگر که چنین کردند و از لحاظ امنیتی هم فواید زیادی نصیبشان شد؛ در آن‌جا دیگر به بحث خدمات ورود می­کنیم و بخش قابل توجهی از محل درآمد از این طریق تامین می­شود.

 

متاسفانه با توجه به اینکه تحریم هستیم و با کشورهای برتر و پیشرفته چون آمریکا مشکل داریم و مسائل امنیتی برای ما اهمیت دارد، در زمینه نرم­افزار متن باز با وجود همه‌ ظرفیتی که در کشور است، کاری انجام نداده ایم که بخواهیم بگوییم توانستیم زمین بازی را عوض کنیم. ما الان کل صنعت نرم­افزار کشورمان را بر پایه سیستم­هایی چونWindows  گذاشته ایم که همیشه نیز دچار مشکل هستیم.

 

بنده اصلاً قصد ندارم فعلاً در مورد مشکل امنیتی آن بحث کنم، اما می­گویم ما اگر یک روزی به WTO بپیوندیم باید پول License را بدهیم و می­دانید این پول یعنی چند میلیارد دلار! اگر الان به فکر باشیم، بعداً در زمینه ICT برنده­ایم و اگر نه، بشدت به آنها و سیستم­های­شان وابسته خواهیم شد، البته الان هم تا حدودی وابسته شده ایم.

 

بنابراین در آینده به تغییرات جدی نیاز داریم؛ نکته­ای که وجود دارد این است که یکی از مهمترین بخش­هایی که دانشگاه­های کشور می­توانند به آن ورود کنند همین عرصه نرم­افزار متن باز است، البته دانشگاه شریف یا تعدادی دیگر به قضیه وارد شده­اند، اما نه آن گونه که باید باشد یا شاید هنوز استقبال چندانی صورت نگرفته است؛ نکته جالب توجه این است که آمریکا با اینکه منافع بسیار زیادی در زمینه نرم­افزارهای بسته دارد، اما خودش یکی از پیشروها در عرصه نرم­افزارهای متن باز هم می­باشد.

 

این یک مسیر بسیار مهم است؛ چون نرم­افزار متن باز فارغ از فرآیند تولید نرم­افزار کشور، دارای مسئله­ای فراتر از آن بوده و آن مسئله فرهنگی است؛ یعنی اجتماعی از متخصصان را شکل می­دهد که فرآیند فرهنگی هم می­باشد و به اعتقاد ما حتی شاید فرآیند فرهنگی مهم‌تر از خروجی آن باشد، یعنی شما می­توانید آن را در علوم و کارهای دیگر توسعه دهید و این خود یک بحث جامعه­شناسی وسیع دارد، بنابراین نیاز است که دانشگاه­های ما بشدت وارد این بحث شوند، بنابراین باید به دنبال بهره گیری از نسل جدید تفکر در حوزه IT بروند.

 

الان واقعاً نمی­شود با تفکر 30- 40 سال پیش در زمین ICT بازی کرد. یکی از نکات مهم ما در حوزه ICT این است که استادان ما خودشان را هر دو یا سه سال یک بار fresh کنند، چون با یک علم جا افتاده مثل ریاضی بسیار متفاوت است. در اینجا اگر استاد دانشگاه، امسال یک نرم­افزار یا سیستم برنامه­نویسی یا فرهنگ برنامه­نویسی بلد است، باید آماده شود که پنج سال دیگر این‌ها را کنار بگذارد و یک چیز جدید بیاورد. اگر سیستم دانشگاهی ما به این سمت رفت، این انتظار وجود دارد که ICT در حوزه نرم­افزار و سخت­افزار به پیشرفت­هایی دست یابد، در غیر این‌صورت چنین امکانی وجود ندارد.

 

 

 

«خبرگزاری دانشجو» -  الان چند دانشگاه در سطح دکتری چنین رشته­ای را پذیرش می­کنند؟ آیا کمیت آن خوب است؟

 

نقی­زاده: بله، کمیت آن خیلی خوب است، اما متاسفانه سطح اشتغال ما در سطح ICT خوب نیست. به‌طور جدی مشکل به‌کارگیری داریم و بخش عمده­ای از نخبگان ما از کشور خارج می­شوند، به این دلیل که نمی­توانیم کار سطح جهانی برای آنها تعریف کنیم؛ یعنی کار سطح پایین برای آنها تعریف می­کنیم، در حالی ‌که او به کار سطح بالا احتیاج دارد.

 

این یک نکته در سطح دانشگاه خیلی مهم است؛ چون به اعتقاد بنده ما احتیاج داریم که در این زمینه­ها جوان­گرایی داشته باشیم و باید این را بدانیم که در حوزه­های کامپیوتر و ICT دانشجو نباید بالاتر از استاد باشد و این نکته بسیار مهمی است که باید رفع گردد، در غیر این صورت دیگر دانشگاه فایده­ای ندارد و دیگر تولید علم نمی کند. حل معضل بیکاری در ICT ابعاد اجتماعی وسیعی نیز دارد. بحث تکنولوژی از مباحث جامعه­شناسی، درک جامعه و درک جوامع علمی جدا نیست و نمی­توان تنها با تفکر فنی مسئله تکنولوژی را حل نمود، چنین چیزی اصلاً امکان­پذیر نیست.

 

متاسفانه فضای حل مشکلات ما در حوزه تکنولوژی فنی است و به همین دلیل قابل حل نیست. در این زمینه بررسی نظام پزشکی به عنوان یک جامعه صنفی موفق خیلی کمک کننده است، بررسی کنید و ببینید که چه شد پزشکان، دندانپزشکان، داروسازان و دامپزشکان، توانستند جلوی ورود افراد غیرمتخصص به حوزه خودشان را بگیرند؟ مگر طبیب­ها و دندانپزشکان تجربی نبودند؟ تازه شما به این مسئله آگاهید که بسیاری از فعالیت­هایی که در حوزه علوم پزشکی انجام می­شود، واقعاً فعالیت­های تکنسینی است؛ به این معنی که وقتی دکتر 10-20 بار دندان را می­کشد این کار برایش تبدیل به یک فعالیت تکنسینی می شود؛ یعنی برخی حوزه ­ها در لبه دانش کار می­کنند و حوزه­های دیگر تکنسینی و عملیاتی هستند.

 

اما چه شد که پزشکان اجازه ندادند دیگران به حوزه تخصصی آنها ورود بکنند تا بازار کارشان خراب شود. الان اگر داروسازها را موردتوجه قرار دهید خواهید دید که اصلاً به دیگران اجازه ورود نمی دهند. دلیل این است که جامعه پزشکی از ابتدا منطقی شکل گرفته و چون با حوزه حساس سلامت ارتباط داشته و حساسیت این حوزه درک شده، گفته شد که افراد متخصص باید در این زمینه کار کنند و چون قدرت جامعه پزشکی در کشور زیاد است و شدیداً مورد احترام جامعه قرار دارند، توانستند نظام پزشکی و در اصل یک انجمن صنفی تشکیل دهند که این انجمن صنفی دو کار مهم را بر عهده دارد: 1. مجوزها 2. به روز کردن علم دکترها و صنف آنها؛ دلیل اصلی این امر هم درک اهمیت جایگاه سلامت است.

 

اما در حوزه ICT در سطح ارشد، هنوز جامعه به این درک نرسیده است، منظور از سطح ارشد، مدیران حوزه ICT کشور می باشد. به نظر من مدیران سیاستگذار حوزه ICT کشور هنوز آن قدر اعتقاد راسخ پیدا نکرده اند که این هم موضوعی است که واقعا با تمام بدنه جامعه درگیر است و باید برای آن در حوزه منابع انسانی فکر جدی صورت بگیرد.

  

 

شورای‌ عالی فضای مجازی که به پیشنهاد مقام معظم رهبری تشکیل شد نشان‌دهنده عمق نگرانی از مسئله می­باشد. بیشتر مسائلی که ما الان در حوزه ICT گرفتار آن هستیم ناشی از این است که باور نکرده ایم ICT با تار و پود جامعه کنونی درگیر شده و بنابراین برای حل مسئله­ نیاز به درک این نظام است و این یعنی وجود یک نظام صنفی قوی در حوزه ICT.

 

برای این کار ابتدا باید مرزها مشخص شود که چه کسانی در حوزه ICT هستند و آیا یک مهندس کشاورزی هم در حوزه ICT هست یا خیر؟

 

زمانی می­گوییم در حوزه ICT نیرو نداریم و از رشته­های دیگر نیرو وارد می کنیم، اما ممکن است گاهی افراد تحصیل‌کرده در این رشته هم داریم، ولی بیکارند و عده­ای دیگر کار آنها را انجام می­دهند. فرقی نمی­کند که این افراد در چه سطحی به این کارها مشغول شده­اند، ما تعداد زیادی کاردان در حوزه ICT در زمینه­های مختلف سخت­افزار، نرم­افزار و IT داریم. باید به جایی برسیم که همان گونه که گفته می­شود مجوز داروخانه فقط به یک دکتر داروساز داده می­شود، در ICT این گونه باشد.

 

در این زمینه اگر می­خواهیم کسی را استخدام کنیم باید حداقل یک کارمند IT در حوزه ICT باشد، آیا در میان اعضای هیئت مدیره نباید حداقل یک نفر با تخصص ICT داشته باشیم؟ چگونه در یک شرکت سخت­افزاری حتی یک نفر متخصص IT یا کامپیوتر حضور ندارد؟! یک بخشی به سیاست­ها برمی­گردد و بخش دیگر به خود جامعه علمی.

 

من می­خواهم به مسئله جامعه­شناسی حوزه ICT بپردازم. در حوزه پزشکی این باور عمومی در خود پزشک­ها بود که کسی نباید کار آنها را انجام دهد و در این زمینه مقاومت کردند و به دلایل مختلف جامعه یکپارچه­ای هستند، ولی متاسفانه حوزه ICT کشور به دلیل تعدد رشته­ها و حجم بالای دانشجویان هنوز شکل جامعه را به خود نگرفته است.

 

برای حل مسئله باید حوزه نظام صنفی متشکل از نظام متخصصان ICT کشور راه بیفتد؛ یعنی اگر قرار است در حوزه ICT پروژه ای داده شود، باید به شرکت­هایی ارائه گردد که از این افراد استفاده می­کنند، اگر قرار بر صنفی بودن است این امر باید رعایت شود، اگر قرار است موقعیتی در دولت ایجاد شود، باید به این امور توجه گردد.