پاسخ به یک سوال؛
به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، تا چند روز دیگر ماه شعبان به پایان خواهد رسید و ماه مبارک رمضان ماه ضیافت الهی آغاز خواهد شد اما مثل سالهای قبل بحث استهلال این ماه به بحث روز جامعه تبدیل خواهد شد، حال این سوال در ذهن باقی می‌ماند که چرا در بین کشورهای اسلامی فقط در ایران رؤیت هلال ماه با مشکل مواجه است؟
مسأله رؤیت هلال و تشخیص روز اول ماه بر اساس موارد زیر مورد اتفاق یا اختلاف نظر فقها و دانشمندان شیعه و سنی قرار می‌گیرد:
1. آیا دیدن ماه باید حتماً با چشم غیر مسلح باشد یا دیدن با چشم مسلح با تلسکوپ و دوربین هم کفایت می‌کند؟
2. آیا اگر در شهر یا منطقه‌ای ماه دیده شد برای شهر‌ها و مناطق دیگر ماه ثابت می‌شود؟
3. در چه صورت به گزارش‌های رسیده درباره رؤیت هلال می‌توان اعتماد کرد؟
دقت و بحث و دیدگاه‌های متفاوت مراجع در همه این موارد، باعث به وجود آمدن نظرات مختلف و متعدد در اثبات رؤیت هلال یا عدم اثبات آن می‌شود. این تفاوت‌ها در بین فقهای اهل سنت نیز وجود دارد.
فقهای شیعه خود را مطیع قرآن، پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) می‌دانند و در زمان غیبت امام زمان (عج) با دقت در روایات و آیات، آنچه در توان دارند به کار می‌گیرند تا بتوانند احکام فقهی را از منابع موجود استخراج کنند. طبیعی است گاهی به دلیل عدم صراحت آیات و روایاتی، نتایجی که در این مسیر دشوار، حاصل شده با هم متفاوت باشد. علاوه بر این فقهای شیعه در ایران بر خلاف بسیاری از کشورهای اسلامی، مستقل از حکومت به ابراز نظر فقهی خود می‌پردازند و خود را در مقابل خدا ملزم به رعایت آن می‌دانند و مقلدین آنها هم به تبع هر فقیهی، خود را ملزم به رعایت آنچه او از منابع به دست آورده است می‌دانند. بنا بر این در مواردی ممکن است بین فتاوای فقها اختلاف پیش آید که احادیث و آیات ما صراحتاً در آن مسئله اظهار نظر نکرده‌اند یا شرایط آن مسئله در روزگار ما عوض شده است. از جمله این موارد حکم رؤیت هلال اول ماه است که البته این تفاوت فتوا مختص به علمای شیعه نیست و در بین فقهای اهل سنت نیز اختلافاتی وجود دارد. 1]
از نظر فقه شیعه، اول ماه از چند راه ثابت می‌شود:
1. اینکه انسان خود ماه را ببیند.
2. به هر واسطه‌ای برای او یقین حاصل شود.
3. دو مرد عادل بگویند که ماه را دیده‌اند.
4. سی روز از اول ماه قبلی بگذرد.
5. حاکم شرع حکم به اول ماه بودن کند. [2]
اما تفاوت‌هایی که گاهی در فتوای فقها در رؤیت هلال دیده می‌شود ناشی از این است که:
1. آیا دیدن ماه باید حتماً با چشم غیر مسلح باشد یا دیدن با چشم مسلح مثلاً با تلسکوپ و دوربین هم کفایت می‌کند؟ بعضی از فقها ء مقید هستند که رؤیت حتماً باید با چشم غیر مسلح باشد، اما بعضی دیگر رؤیت با دوربین و تلسکوپ و دیگر وسائل را نیز کافی می‌دانند.
2. در چه صورت به گزارش‌های رسیده درباره رؤیت هلال می‌توان اعتماد کرد؟
3. اگر در شهر یا منطقه‌ای ماه دیده شد برای چه شهر‌ها و مناطقی اول ماه ثابت می‌شود؟
بعضی از مراجع تقلید بر این عقیده‌اند که اگر ماه در شهری دیده شود تنها در آن شهر و شهرهایی که هم افق با آن باشند اول ماه ثابت می‌شود. [3]
بعضی دیگر بر آنند که اگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهرهایی که در شب با این شهر مشترک هستند (یعنی اول شب یکی آخر شب دیگری است) اول ماه ثابت می‌شود. [4]
اما گاهی اختلاف در رؤیت یا عدم رؤیت هلال ناشی از اختلاف در فتوی و نظرات فقهی نیست بلکه به تشخیص رؤیت یا عدم آن در خارج بر می‌گردد، به این معنا در بسیاری از موارد که مراجع تقلید شخصاً موفق به رؤیت هلال نشده‌اند با اعتماد به شهادت افراد عادل مورد اطمینان خود به اثبات اول ماه می‌رسند ولی این شهود از نظر سایر مراجع قابل اعتماد نیستند و همین باعث اختلاف نظر در رؤیت می‌شود.
همه این موارد باعث می‌شود که اگر مراجع و مقلدین آنها بخواهند به تکلیف شرعی خود عمل نمایند مجبور هستند به آنچه که برای آن حجت شرعی دارند عمل نمایند که همین باعث تفاوت‌هایی در عمل آنها می‌شود. از طرفی چون رؤیت هلال مسأله‌ای است که مورد ابتلاء همه مسلمان (که اکثریت مردم ایران را تشکیل می‌دهند) است اختلاف نظر در آن بسیار برجسته می‌شود و در اذهان عمومی انعکاس وسیع می‌یابد.
تفاوت فتوا‌ها مختص به علمای شیعه نیست و در بین فقهای اهل سنت نیز اختلافاتی وجود دارد. [5] اما علمای اهل سنت در مورد تشخیص اول ماه اهمیت بسیار زیادی به حکم حاکم می‌دهند. به طوری که عده‌ای از آنها به حکم حاکم اصالت داده و حجیّت را تنها از آنِ حکم حاکم دانسته‌اند و دیگر راه‌های اثبات هلال را در صورتى حجّت دانسته‌اند که حاکم آن را تأیید نماید. [6] حکام آنها نیز که اغلب پادشاهان کشورهای اسلامی هستند معمولاً روزی را به عنوان اول ماه مشخص می‌کنند. به همین دلیل با وجود اختلاف نظر‌های موجود در باره رؤیت هلال ماه هر روزی را که حاکم طبق هر معیاری به عنوان عید اعلام کند مورد قبول اکثر علما و مردم قرار می‌گیرد.
در بین علمای شیعه بعضی حکم حاکم را برای اثبات اول ماه کافی می‌دانند و بعضی آن را کافی نمی‌دانند. [7] البته مقصود علمای شیعه از حاکم، مجتهد جامع الشرایط است نه سلطان کشور اسلامی. با این وجود در زمان کنونی که حکومت ایران زیر نظر مجتهد جامع الشرایط اداره می‌شود کمتر اتفاق می‌افتد که ولی فقیه به اول ماه بودن روزی حکم کند. و این به دلیل تمام نشدن حجت شرعی بر ایشان است. بله در صورتی که از راه دلیل شرعی بر ایشان مسلم شود که باید حکم کنند حتماً حکم خواهند کرد.
البته باید توجه داشت که رؤیت هلال یک فعل خارجی است و از قبیل تشخیص موضوع احکام است که هر فرد مکلفی (حتی اگر در مسائل فقهی مجتهد هم نباشد) می‌تواند شخصاً به تشخیص آن اقدام کند و به علم خود عمل نماید و نیازی به تقلید در این مسئله نیست. اما چون غالب مردم خود موفق به رؤیت هلال نمی‌شوند، از آنجا که به مرجع تقلید خود اطمینان کامل دارند در این مسأله بنا بر نظر ایشان عمل می‌کنند و همین باعث شده است که تصور شود که در این مسأله نیز حتماً باید از مرجع تقلید خود اطاعت کنند، در حالی که در چنین مسائلی نیاز به تقلید نیست و اگر از هر یک از راه‌های بیان شده برای انسان یقین حاصل شود که ماه رؤیت شده است، کافی است. [8]
پی نوشت‌ها:
[1] نگاه کنید: اتحاد و اختلاف افق‌ها، مجله فقه، شماره 2، سال 1373، ماه دی موجود در این آدرس:
http: //www. shareh. com/persian/magazine/figh/02/02_08. htm
[2] رجوع کنید: امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی)، ج 1، ص 959، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین، 1424، ق.
[3] مثل آیت الله بهجت و سیستانی. رجوع کنید به: امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی)، ج 1، ص 962.
[4] مثل آیت الله تبریزی و آیت الله خویی. رجوع کنید به ه‌مان.
[5] نگاه کنید: اتحاد و اختلاف افق‌ها، مجله فقه، شماره 2، سال 1373، ماه دی موجود در این آدرس:
http: //www. shareh. com/persian/magazine/figh/02/02_08. htm
[6] نک: مقاله حکم حاکم به ثبوت هلال، مجله فقه، شماره 2. موجود در آدرس:
http: //www. shareh. net/persian/magazine/figh/10/index_10. htm
[7] رک: امام خمینی، توضیح المسائل (المحشی)، ج 1، ص 961.
[8] برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید: به مجله فقه، شماره 2، سال 1373، ماه دی موجود در این آدرس:
http: //www. shareh. com/persian/magazine/figh/02/index_02. htm
غفوریان، محمد رضا، آغاز و انجام ماه‌های قمری، مجله فقه، شماره 10 موجود در این آدرس:
http: //www. shareh. net/persian/magazine/figh/10/index_10. htm
منبع: جام نیوز
ارسال نظرات