از سرگیری روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی/ اردوغان شکست نوعثمانی‌گری را پذیرفت

گروه بین الملل  خبرگزاری دانشجو، سیاست خارجی ترکیه با هدایت حزب عدالت و توسعه از آغاز دهه دوم قرن بیست و یک، با فراز و فرودهای بسیاری روبرو بوده است. این کشور با حمایت از اخوان المسلین که پس از خلع قدرت از حسنی مبارک در مصر روی کار آمد، در مقابل عربستان قرار گرفت. اما پس از وقوع بحران سوریه، همراه با مقامات ریاض و دوحه به تقویت جبهه مخالفان مسلح بشار اسد پرداخت. پیش از این اتفاقات نیز در سال 2010، و بعد از حمله نظامیان صهیونیستی به کشتی حامل کمک های بشردوستانه ترکیه برای مردم غزه، آنکارا جهت گیری های خود با تل آویو را تغییر داد که به کاهش سطح روابط سیاسی دو طرف انجامید. اما اینک پس از گذشت از پنج سال از حادثه کشتی مرمره، رهبران ترکیه نسبت به تجدید روابط با اسرائیل ابراز تمایل کرده اند.

حزب عدالت و توسعه در سال 2002 در ترکیه موفق شد اکثریت آرا را به دست آورد و برای اولین یک دولت غیر ائتلافی در این کشور تشکیل دهد. در سال های حاکمیت این حزب بر ترکیه تا سال 2010، آنچه سیاست خارجی آنکارا را شکل می داد مسائل اقتصادی و رشد و توسعه آن بود. اما پس از آنکه رهبران این کشور رشد اقتصادی 9 درصدی را تجربه کردند، بر آن شدند تا در کنار اهداف اقتصادی، مقاصد سیاسی را نیز دنبال کنند.

نوعثمانی گری و احیای امپراتوری اعثمانی یکی از اهداف جاه طلبانه ترکیه تحت هدایت شخص اردوغان بود که در راس مقاصد سیاسی این کشور قرار داشت. کیش شخصیت اردوغان باعث شده بود که از ابتدای روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، جایگاه رئیس جمهور این کشور را تحت شعاع قدرت خود درآورد که این روند تا امروز و در مسند ریاست جمهوری ترکیه نیز ادامه دارد.

از این رو اردوغان بر آن شد تا با تحقق نوعثمانی گری، یکصدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه در سال 2024 را در اوج قدرت سیاسی و اقتصادی این کشور جشن بگیرد. در این راستا گسترش نفوذ و قدرت ترکیه در خاورمیانه و تبدیل نظام پارلمانی این کشور به ریاستی در اولویت کار آنکارا قرار گرفت.

منافع ترکیه از کاهش روابط با اسرائیل تا چرخش مجدد به سمت  صهیونیست‌ها

واقعیت آن است که پس از وقوع حادثه کشتی مرمره و عدم عذرخواهی و جبران خسارات از سوی اسرائیل، آنکارا سطح روابط سیاسی خود را با تل آویو کاهش داد. اما مناسبات اقتصادی دو طرف نه تنها تنزل نیافت بلکه با شیب ملایمی افزایش پیدا کرد.

در واقع سیاست های ضد اسرائیلی ترکیه در آن برهه زمانی می توانست به این کشور در پیشبرد مقاصد توسعه طلبانه خارجی و کسب آرا داخلی برای حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی سال 2011 کمک قابل توجهی کند. در آن زمان اردوغان در میتینگ های تبلیغاتی حزب مذکور، بر تقابل تل آویو- آنکارا تاکید کرد تا بتواند نظر مردم مسلمان کشورش را نسبت به عدالت و توسعه کماکان مثبت نگاه دارد.

در همان سال بحران سوریه نیز آغاز شد و شرایطی پدید آمد تا ترکیه رویای تحقق دوباره امپراتوری عثمانی در منطقه را به بوته آزمایش بگذارد. براین اساس بود که آنکارا در موضعی عجولانه از در مخالفت با تداوم نظام بشار اسد و حمایت از مخالفان برآمد و حتی کار را تا بدانجا پیش برد که اعلام کرد آماده اعزام نیرو زمینی به این کشور است. اگرچه ترکیه برهم خوردن نظم سیاسی سوریه را راهی برای نفوذ در مناطق شمالی این کشور و گسترش مرزهایش می دانست اما براندازی حکومت اسد به عنوان تنها پایگاه ضد صهیونیستی جهان عرب، اسرائیل را نیز منتفع می کرد.

در همین زمان همان طور که در ابتدا اشاره شد، به رغم اختلاف دیدگاه ترکیه با عربستان بر سر تحولات سیاسی مصر، همکاری ریاض و آنکارا برای تقویت جببه مخالفان دمشق شکل گرفت.

این روند در پنج سال گذشته و تا زمانی که روسیه به یکباره تصمیم به مداخله در سوریه و حمایت از بشار اسد گرفت، ادامه داشت. اما پس از حضور نظامی روسیه در خاورمیانه، اخبار جنگ نیز تغییر کرد. از آن پس تصاویر رسانه ها حاکی از پیشروی ارتش دمشق و بازپس گیری شهرها از دست تروریست ها بود.

همزمان این تحولات، اخباری در شبکه های خبری جهان منتشر که بر حمایت ضمنی آنکارا در استفاده از مرزهای جنوبی این کشور برای نقل و انتقال تروریست ها و تسلیحات به سوریه دلالت داشتند. در این شرایط اقدام ارتش ترکیه در ساقط کردن جنگنده سوخو روسی بر وخامت اوضاع سیاسی این کشور افزود.

از این رو روسیه با تحریم های اقتصادی روسیه و نگرانی نسبت به قطع انتقال انرژی از این کشور و همچنین افت درامد های ارزی صنعت توریسم روبرو شد. از سوی دیگر مواضع آمریکا در رابطه با تحولات سوریه و سرنوشت بشار اسد تغییر کرد تا آنجا که برای اینجاد فرصت حضور جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات صلح سوریه، عربستان را تحت فشار گذاشت.

علاوه بر این، شرایط جنگ یمن که یک سال قبل با حمله ائتلاف عربستان به نیروهای انصارالله آغاز شده بود، به گونه ای بود که ریاض نیز مجبور به پذیرش گفتگو برای حل این منازعه و به نوعی به رسمیت شناختن انصارالله شد. موضوعی که به زعم آنکارا باعث افزایش بیش از پیش نفوذ ایران در خاورمیانه می شد. زیرا ترکیه و متحدان عرب این کشور بر این باور بودند انصارالله تحت حمایت ایران در یمن به قدرت رسیده است.

در این شرایط که ترکیه با فشار اقتصادی ناشی از تحریم های روسیه، کاهش رشد اقتصادی، افزایش روند بی ثباتی های داخلی و تغییر معادلات سیاسی منطقه به نفع رقبای سیاسی مواجه شد، تصمیم گرفت روابط گذشته خود با اسرائیل را احیا کند.

از این رو تصمیم اخیر رهبران ترکیه برای افزایش سطح روابط سیاسی با اسرائیل در راستای دست یابی به چند هدف اتخاذ شده است. این کشور در چند سال گذشته به دلیل سیاست خارجی ماجراجویانه اردوغان با کاهش حجم سرمایه گذاری خارجی روبرو شده است. به همین دلیل انکارا مشتاق ورود دلارهای اسرائیل به این کشور است تا حوزه اقتصادی ترکیه دوباره رونق پیدا کند. اما ارتقا سطح همکاری های اقتصادی و افزایش میزان مبادلات تجاری، نیازمند افزایش روابط سیاسی است به همین رو، مقامات حاکم در ترکیه درصدد تقویت مناسبات سیاسی با تل آویو برآمدند.

دلیل دیگر ترکیه برای اخذ چنین تصمیمی، نگرانی آنکارا در مورد احتمال استفاده ابزاری پوتین از انرژی علیه این کشور در فرصتی مناسب است. زیرا پس از سرنگون شدن سوخو روسیه توسط ارتش ترکیه، روابط سیاسی دو کشور بعد از اندکی فراز و فرود، مجددا به حالت قبل بازگشت اما گمان نمی رود شخص پوتین آن حادثه را فراموش کرده باشد. در این شرایط اسرائیل که به تازگی در سواحل شرقی مدیرتانه منابع نفت و گاز کشف کرده است، می تواند تبدیل به جایگزین مطمئنی در بخش انرژی ترکیه شود.

علاوه بر این مسائل، تغییر معادلات منطقه ای و تقویت محور ایران، روسیه، عراق و سوریه نیز علت دیگری است که ترکیه به اسرائیل به چشم متحد نگاه می کند. زیرا این دو کشور در ترسیم نقشه خاورمیانه و حفظ توازن قوا علیه ایران دارای اشتراک نظر هستند. به این ترتیب آنکارا می تواند ضمن یافتن متحدی در منطقه، از انزوای سیاسی احتمالی خود به دلیل تغییرات خاورمیانه جلوگیری کند.

در این میان تجدید رابطه ترکیه با اسرائیل، مانند سال های قبل توجه ویژه رسانه ها را به خود جلب نمی کند. زیرا تابوی ارتباط با اسرائیل با به اهتزاز درآمدن پرچم این رژیم در قطر و تلاش های ریاض برای برقراری ارتباط با تل آویو در چند ماه گذشته از بین رفته است.

از این رو مقامات آنکارا امیدوارند در سایه گسترش روابط همه جانبه با تل آویو بتوانند بر مشکلات ناشی از اشتباهات سیاست خارجی پنج سال گذشته خود فائق آیند. همچنین آنها امید دارند در نتیجه نزدیکی به اسرائیل، بتوانند نظر مساعد آمریکا و اتحادیه اروپا در زمینه های اقتصادی و تجاری را به دست آورند و از این طریق قدرت خود برای مقابله با تحرکات احتمالی روسیه را افزایش دهند.

در این راستا جانبداری ترکیه از جمهوری آذربایجان در آخرین تحولات قره باغ به پیروی از سیاست های اسرائیل و ناتو در قفقاز بود. در واقع آنکارا تلاش کرد به مسکو نشان دهد کماکان روابط ترکیه با غرب و رژیم صهیونیستی در محیط بین الملل مستحکم است.

از این رو می توان برقراری رابطه ترکیه با اسرائیل را به اسب تروایی تشبیه کرد که مقامات آنکارا امیدوارند با کمک آن دوباره نفوذ و تاثیرگذاری خود را در منطقه و تحولات جهانی افزایش دهند.