پول علف خرس نیست!/ اقتصاد مقاومتی یعنی نه شرقی، نه غربی

گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو» - آریا کیانی؛ می گویند پول علف خرس است. معلوم نیست کسانی که این مثل را به کار می برند دقیقا چه منظوری دارند. شاید یک منظورشان این است که زود تمام می شود و شاید هم این را می خواهند نتیجه گیری کنند که پول بی ارزش است و مثل علف خرس باید با آن برخورد کرد. اما فراموش نکنیم، همین پول است که اصلی ترین نقش را در چرخه ی اقتصاد هر کشوری بازی می کند.

فریاد نه شرقی، نه غربی هنوز هم به گوش می رسد. اما این فریاد فقط در حیطه ی سیاسی نیست بلکه در اقتصاد هم رعایت آن لازم است. ابراهیم زارع پور، مدرس دانشگاه معتقد است: "اقتصاد اسلامی سه رکن اساسی دارد : اصل مالکیت مزدوج، اصل آزادی اقتصادی در چارچوب خاص و اصل عدالت اجتماعی. ما در اقتصاد جهانی، مالکیت خصوصی و دولتی داریم اما اسلام مالکیت مزدوج را مطرح می کند که فواید این دو را دارد و در عین حال به دور از معایب آن هاست. اسلام در اصل آزادی و اقتصادی ارزش های معنوی و اخلاقی را در نظر می گیرد. اقتصاد اخلاقی یا اخلاق اقتصادی یکی از مهم ترین مواضع ماست. گاهی اوقات در عدالت اقتصادی بخشی از دارایی ثروتمندان، میان فقرا توزیع می شود. البته اسلام واجبات مالی هم مثل خمس و زکات دارد که به وسیله ی آن سعی می کند توزیع عادلانه ی ثروت در جامعه صورت گیرد."

برنامه ریزی باعث می شود که افراد زودتر به اهداف خود برسند. زارع پور بر این باور است که: "اسلام برای هر فردی یک برنامه ی دنیوی دارد یک برنامه ی اخروی. این دو رویکرد در یک راستا حرکت می کنند یعنی در کنار رشد معنوی، پیشرفت اقتصادی صورت خواهد گرفت و بالعکس." وقتی در خانه یکی از مواد آشپزی تمام می شود، گاهی اوقات مادر خانواده به همسایه مراجعه می کند و کار خود را جلو می اندازد. یعنی به جای اینه لباس بپوشد، وقت زیادی بگذارد و هزینه زیادی بپردازد به همسایه خود مراجعه می کند و بعدا هم یکی از نیازهای همسایه خود را برطرف می کند که بی حساب شوند. این مدرس دانشگاه می گوید: "عدم وابستگی یکی از توصیه های اسلام است اما استقلال اقتصادی مبحث دیگری است؛ یعنی گاهی اوقات ما برنج را از یک کشوری اگر وارد کنیم، قیمت تمام شده ی کمتری خواهیم داشت تا اینکه در کشور خودمان همان محصول تولید شود. ما با گرفتن محصولات آن ها و دادن تولیدات خودمان، مبادله ای برابر و بدون وابستگی را شکل می دهیم."

فقر مطلق یعنی اینکه نیازهای اولیه را هم نشود تامین کرد و فقر نسبی یعنی از بعضی افراد جامعه تهی دست تر به نظر بیایی. "در جامعه ی اسلامی، رشد اقتصادی با عدالت اجتماعی و رفاه عمومی همراه است. یک جامعه می بایست از فقر تهی شود تا به آرمان های اقتصادی و معنویت اسلامی دست یابد. منظور از این فقر، نوع مطلق آن است وگرنه ممکن است که فقر نسبی در هر صورت وجود داشته باشد."

ما از کودکی یاد گرفته ایم که در کارهای خیر با هم باشیم و به یکدیگر کمک کنیم. در اقتصاد هم همکاری کردن پسندیده است. زارع پور، مدرس دانشگاه ابراز داشت: "تعاون در مالکیت مزدوج ظهور می یابد. دولت و افراد با همکاری یکدیگر به صورت گروهی به تولید می پردازند. زمانی که محصولی قرار است تولید شود ممکن است منطقه ای از کشور تولید مواد اولیه را انجام دهد و منطقه ی دیگری در بسته بندی مهارت داشته باشد که با تعاون و همکاری محصول نهایی با کیفیت عرضه خواهد شد." وقتی مادربزرگ ها در خانه های باصفا به مناسبتی آش نذری می پختند، همه ی محل جمع می شدند و کمک می کردند و غذا هم خوشمزه و خوش نمک می شد! یک نوع از این آش ها که امروز در اقتصاد پخته می شود، بانک است که با تعاون و همکاری مردم شکل می گیرد. زارع پور افزود: "بانک، موسسه ای است که با پول مردم کار می کند. هرجا مردم هستند بانک هم می تواند وجود داشته باشد. از آنجا که سرمایه های مردم اندک است و خود نمی توانند کاری با آن انجام دهند لذا بانک پول آن ها را دریافت کرده و با آن کسب و کاری می نماید و سود آن را به مردم بازمی گرداند. کتاب بانکداری اسلامی یا بانکداری بدون ربای استاد مطهری را اگر مطالعه کنیم، ایشان خیلی دقیق این بحث را توضیح داده اند."

زارع پور معتقد است: "با استفاده از اقتصاد مقاومتی که الان در کشور مطرح شده است می توانیم خودکفایی و اقتدار اسلامی را در کشورمان ایجاد کنیم. تحریم هایی که صورت گرفته است، نه تنها نتوانست تاثیر بگذارد بلکه باعث پیشرفت هم شد. اگر قوانینی که در کشورمان شکل می گیرند بر پایه ی قوانین اسلام باشد و قیمت گذاری بر اساس درستی و راستی؛ می توانیم به شکوفایی اقتصادی در حد اعلا دست یابیم." این شکوفایی اقتصادی شرطی هم دارد و آن اینکه: " اقتصاد ما باید اخلاقی و واقعی باشد یعنی از گران فروشی، احتکار و... پرهیز شود و همچنین از اسراف و بی بند و باری اقتصادی نیز جلوگیری به عمل آید."

هر عملی که انجام می دهیم دارای دو چهره است. یکی از این چهره ها در همین دنیا خود را نمایان می کند و چهره ی دوم که در دنیایی دیگر به انتظار ما نشسته است. اسراف هم از این بحث مستثنا نیست. دکتر محمدرضا حصاری، استاد دانشگاه معتقد است: "اسراف را از دو بعد می توان بررسی کرد یکی از بعد اقتصادی و دیگری از بعد اسلام. اسراف کردن در اسلام حرام است. اسراف کردن باعث می شود که مصرف زیاد شود اما این افزایش در جهت توسعه نمی باشد بلکه در جهت از بین رفتن منابع و امکانات است. مصرفی مناسب است که در جهت پیشرفت باشد نه اینکه به تولید زباله و پسماند بیشتر منجر گردد."

همه ی ما به خاطر داریم که "نمکی ها" وقتی برای خرید نان های خشک ما به محله می آمدند چقدر نان نصیبشان می شد. این صحنه را حتی افراد قدیمی تر جامعه هم دیده اند. دکتر حصاری می گوید: "فرهنگ زیاد مصرف کردن در خانواده های ایرانی حتی در قشر سنتی غالبا وجود داشته است. مطمئنا اسراف و دورریز منابع ضربه های جبران ناپذیری به اقتصاد کشور می زند."

می گویند طلا به این خاطر ارزشمند است که کمتر پیدا می شود. ضرب المثلی هم هست که خیلی استفاده می شود؛ دوری و دوستی! یعنی هرچه از هم دورتر باشیم، دوستی ما محکم تر است. هرچه کمیاب تر باشی؛ بهتری. حصاری ابراز داشت: "کمیابی منابع یکی از مباحث اقتصاد است و ثروت یک کشور متشکل از منابع آن است اگر این منابع از بین برود بحران کمیابی افزایش پیدا خواهد و به ضرر ملتی خواهد شد که خودشان با اسراف به این کمیابی دامن زده اند."

حصاری در ادامه خاطر نشان کرد: "نمی توانیم به صورت مطلق بگوییم که فرهنگ اقتصادی درستی موجود نیست. مثلا در بحث بانکداری اگرچه سیستم درستی ندارد ولی با این حال از بسیاری کشورهای دیگر مناسب تر است، اما از آنجا که ما یک کشور اسلامی هستیم توقع بیشتری از ما می رود. اقتصاد کشور ما در بحث تورم، اشتغال، سازمان های مردم نهاد و سرمایه های اجتماعی قوی هستیم ولی همانطور که در چشم انداز هم آمده است، می بایست پیشتاز و الگو باشیم." وقتی فردی، مسیر جدید را طی می کند همه منتظرند که ببیند در آخر پیروزمندانه راه را طی کرده یا با شکست رو به رو شده است. اقتصاد اسلامی هم راه جدیدی بشمار می رود که باید با موفقیت آن را به پایان برسانیم.

در یک میدان ورزشی رقابت کردن با حریفان بسیار خوب و مفید است اما اگر همین ورزشکار به جای رقیب خود که در زمین منتظر اوست، با مربی خود رقابت نماید، نه تنها مفید نیست بلکه زیان آور نیز هست و باعث شکست تیم می شود. این استاد دانشگاه بر این باور است که : "اگر مردم و دولت ما فکر کنند، رقیب هم هستند و به هم اعتماد لازم را نداشته باشند، به هیچ وجه نمی توانیم شیوه ی مدیریتی جدیدی را برای اقتصاد شکل دهیم. این همگرایی دولت و مردم نیاز به فرهنگ سازی دارد. اگر مردم فکر کنند که یک طرف زمین هستند و دولت در طرف دیگر قرار دارد، هر کدام تلاش خواهند کرد که به دیگری گل بزنند. باید تدبیری اندیشیده شود و با ابزار مختلف مردم و دولت، به معنی عام، در کنار هم قرار گیرند و اقتصادی مقاومتی ایجاد نمایند."

در بازی فوتبال قرار نیست که همیشه حمله کنیم و یا یازده بازیکن را در خط حمله قرار دهیم بلکه گاهی دفاع خوب بسیار مفیدتر از صدها حمله عمل می کند. دفاع اجازه نمی دهد گل بخوریم. "ما در پازل دنیا قرار داریم و قطعه ای از آن را تشکیل می دهیم و اقتصاد تهاجمی در این سیستم کار بسیار سختی است هرچند غیرقابل دسترس نیست. اقتصاد مقاومتی در این مرحله کار مطلوبی بشمار می رود."

هرکاری که بخواهیم انجام دهیم باید سنگ بنایش را در ابتدایی ترین ارکان ساختمان بگذاریم. با برنامه و دقیق. در غیر این صورت تا ثریا می رود دیوار کج. حصاری افزود: "مدرسه های ما می بایست بحث صرفه جویی و قناعت را به فرزندانمان آموزش دهند. نه اینکه افراد خود را به سختی بیندازند بلکه درست مصرف کنند و منطقی خرید نمایند. واحدهای دانشگاهی نیز باید تغییر یابند و در این راستا برنامه ریزی هایی صورت گیرد. مطبوعات و رسانه های ما خیلی می توانند مؤثر باشند. دولت به تنهایی کاری از پیش نخواهد برد و همه باید در این امر مشارکت داشته باشند."

پیرمردی بود که در هنگام مرگ، فرزندانش را جمع کرد و به دست هرکدام چوبی داد. همه شکستند. تعداد چوب ها را افزایش داد. هیچکدام از پسرها نتوانستند آن را بشکنند. درس پیرمرد را نه تنها فرزندان او، بلکه همه مردم می دانند. باید عمل هم کرد. این استاد دانشگاه ابراز کرد: "مردم باید احساس کنند بخشی از سرمایه ی اجتماعی برای ترقی کشور هستند و این در حالی است که تمام امکانات جهانیان برای جلوگیری از پیشرفت ما تجهیز شده است. کشور ما در موقعیتی قرار گرفته است که کسی چشم دیدن رشد ما را ندارد و در این برهه از زمان نیروهای داخلی باید دست به دست یکدیگر بدهند و رونق و شکوفایی را برای خود، خانوده و کشورشان فراهم آورند."

دو نفر را زندانی کردند. اولی چاق بود و دومی لاغر. چند روزی گذشت و برای هیچکدام غذا نبردند. بعد از چند روز که به آن ها سر زدند متوجه شدند زندانی چاق تر از گشنگی مُرده است. یادمان باشد کسانی که بیشتر استفاده می کنند در تنگناها زودتر از پا می افتند. حصاری خاطرنشان کرد: "در کشورهای غربی به صورت اجباری به افراد گفته می شود که چیزی را مصرف کنند یا نکنند. ریاضت اقتصادی که امروز با آن دست به گریبان هستند فرهنگی را در مردم آن کشورها به وجود نخواهد آورد بلکه احساس می کنند از برخی تولیدات به صورت اجباری منع شده اند. ما اگر بتوانیم در کشورمان فرهنگ پسندیده و سفارش شده ی قناعت را زنده کنیم هم به اقتصاد مقاومتی کمک کرده ایم و می توانیم در برابر تحریم ها ایستادگی نشان دهیم و هم اینکه یک ارزش معنوی را زنده کرده ایم. همچنین قناعت باعث رشد یافتن و تعالی پیدا کردن جامعه می شود."