اصلاح سبک زندگی؛ والاترین هدف طب اسلامی-ایرانی

به گزارش خبرنگار اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»، سبک زندگی متأثر از عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فردی است که تعاریف متفاوتی از آن شده است. در دهه‌های اخیر، سبک زندگی سالم با رویکرد طبّ سنّتی مورد توجّه متخصّصین بهداشتی قرار گرفته است و مراکز تحقیقاتی متعدّدی عوامل مرتبط با سبک زندگی و سلامت انسان را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند. در طبّ سنّتی ایرانی نیز شش عامل در حفظ سلامتی و حیات، ضروری است.

بطور کلی در طب سنتی ایران، شش عامل برای حفظ سلامتی ذکر شده است که از آن‌ها تعبیر به "اسباب ستّه" می-شود. این شش عامل عبارتند از:"محیط زندگی"، " تغذیه"، "حالات روحی"، تحرک بدنی"، "خواب و بیداری"و " استفراغ و احتباس".

دانستن این نکات موجب می شود تا بتوانیم در جهت اصلاح سبک زندگی گام برداریم.

 محیط زندگی

هوا اولین جزء سته ضروریه است و طریق کسب آن، استنشاق از راه ریه و مسام است. هوای مناسب روح، هوای صاف و معتدل و به دور از بخارها و دودهاست. اگر هوا متغیر شود، خیلی سریع باعث فساد بدن می‌شود.  اسباب تغیّر هوا، یا ارضیست (مانند بلندی‌ها و پستی‌های زمین، دوری و نزدیکی کوه‌ها و دریا‌ها، گذر باد‌ها و حال خاک)، و یا سماوی ( مانند شعاع ستارگان و فاصله از آفتاب)،  و یا مشترکند ( مثل عرض شهر‌ها). حال هوا به سبب اختلاف فصول، اقلیم‌ها، بادها، مجاورت کوه‌ها و دریاها و اختلاف خاک‌ها مختلف می‌شود. حکیم ارزانی در بیان اهمیت مبحث هوا، در کتاب مفرح القلوب می‌فرمایند: "نیاز انسان به هوا شدید و در هر لحظه است. لذا هوا، اولین جنس سته‌ ضروریه است.

این بخش محیط زندگی خود به دو قسمت فصول و اقلیم ها طبقه بندی می شود. در این طبقه بندی ها هر فصل مزاج خاصی دارد که باید در آن نکاتی را رعایت کرد. 

اقلیم ها و مناطق مختلف جغرافیایی نیز خواص خود را دارند و چگونگی برخورد با هر کدام از ان ها متفاوت است.

 تغذیه

خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها دومین اصل از سته ضروریه است. بدن دائماً در حال تحلیل است و اگر این تحلیل‌ها از راه غذا جبران نشود، انسان از بین خواهد رفت. آب نیز به غذا کمک می‌کند. در طب ایرانی، خوراکی‌ها به دسته‌هایی تقسیم می‌شوند که از نظر عملکرد در بدن، خاص هستند؛

دستورات تغذیه‌ای متعددی در این زمینه وجود دارد، مانند رعایت ترتیب هنگام خوردن خوراکی‌های متنوع، انتخاب ظروف مناسب برای طبخ غذاهای مختلف، غذا نخوردن با شکم پر، جویدن کامل غذا، دوری از پرخوری و... 

 خواب و بیداری

خواب و بيداري، جزء سوم سته ضروریه است. حکیم گیلانی می‌فرماید: "خواب عبارت است از رجوع و میل حرارت غریزیه به سوی باطن به علت طلب استراحت قوا و آماده شدن غذا براي هضم و ... ". علت نیاز به خواب، باز‌پروری قوا است که طی فعالیت‌های روزانه تحلیل رفته‌اند؛ به ویژه خواب شب که بسیار مهم است، برخلاف خواب روز که ممكن است ردیء هم باشد.

تحرک بدنی

حرکت و سکون بدنی، جزء چهارم سته ضروریه است. دکتر مصری در تحلیل کتاب مصالح‌الابدان بلخی می‌نویسد:"حرکت یا به منظور طلب معاش انجام می‌شود یا به عنوان ریاضت جسم. دوام حرکت مؤدَی به از بین رفتن قوّت، و دوام سکون، مؤدَی به استرخاء بدن و کسل و ایجاد بیماری‌هاست". حکما در تدبیر حرکت و سکون بدنی، ریاضت به مفهوم ورزش را مطرح کرده‌اند و ابن‌سینا حتی آن را در حفظ صحت، مقدم به سایر امور می‌داند.

از نظر طب سنتی، طي فرآیند هضم غذا در بدن، فضولاتی از غذا باقی می ماند که طبیعت نمی تواند آن‌ها را از راه‌‌های معمول دفع مثل ادرار، مدفوع و ... دفع کند. اگر این مواد در بدن تجمع یابند، ضررهایی حادث می‌شود. رياضت، به دفع این قبیل فضولات كمك مي‌كند.

سایر فواید ورزش که در زبان طب سنتی به آن ریاضت می گویند عبارتست از: گوارش بهتر طعام، سخت شدن اندام‌ها و افزایش قوت تمام قوا. در واقع رياضت باعث برافروخته شدن حرارت غریزی است.

در قرآن اهمیت داشتن یک بدن قوی ذیل داستان طالوت، غیر مستقیم بيان شده است: «در حقيقت‏ خداوند طالوت را بر شما به پادشاهى گماشته است گفتند چگونه او را بر ما پادشاهى باشد با آنكه ما به پادشاهى از وى سزاوارتريم و به او از حيث مال گشايشى داده نشده است پيامبرشان گفت در حقيقت‏خدا او را بر شما برترى داده و او را در دانش و [نيروى] بدنى بر شما برترى بخشيده است».

در طب ایرانی، برای اعضاء بدن ورزش‌های خاصی لحاظ شده است و ورزش آلات تنفس و قفسه سینه، قرائت است. آیه 3 مزمل، با در نظر گرفتن مفهوم کلمه ترتیل از منظر علامه طباطبایی یعنی"تلاوت قرآن به نحوی که حروف پشت سر هم آن، روشن و جدای از هم به گوش شنونده برسد" ، غیر مستقیم ریاضت آلات تنفسی را بيان کرده است.

حالات روحی

حرکت و سکون نفسانی، جزء پنجم سته ضروریه است و طبق فرمایش حکیم ارزانی، "همان عوارض نفسانیست و کیفیاتیست که بر نفس عارض می‌شود به تبع انفعالاتی که حادث شده‌اند". در واقع، حرکت نفس برای جلب نافع و دفع مؤذّیست. اعراض نفسانی چند دسته‌اند و در بدن اثرات خاص خود را می‌گذارند؛ برخی موجب حرکت روح به خارج شده، بدن را گرم می‌کنند مانند خشم، لذت، و امید. و برخی، موجب حرکت روح به داخل شده، بدن را سرد می‌کنند مانند ترس و همَ وغم .

بحث طب روحانی و ارتقاء ظرفیت‌های روحی و معنوی، و استفاده از اعراض نفسانی در درمان بیماری‌ها نیز در این بخش می‌گنجد. در قرآن، حالات مختلفی از روح انسان در مواقع گوناگون عنوان شده است، نظیر آیه‌ 40 توبه که اشاره به ناراحتی به دنبال ترس دارد؛ و آیاتی که به صبر و توکل توصیه می‌کنند و با خود، بار مثبت روحی را حمل می‌نمایند، نظیر آیه‌" فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ "

 استفراغ و احتباس
جزء ششم سته ضروریه، اسفراغ و احتباس است. حکیم گیلانی می‌فرماید: "بدان که اخراج برخی مواد از بدن و دفع آنها ضروریست. و همچنین، نگه داشتن برخی مواد دیگر و حبس آنها ، ضروریست برای ابقاء صحت بدن". اگر ماده‌ واجب‌الدفع خارج نشود، باعث ضرر می‌شود و اگر ماده‌ای لازم برای بدن، بی‌رویه از بدن خارج شود، بدن دچار تضرّر می‌شود پس اولی را باید استفراغ و دومی را احتباس کرد.

از یافته‌ها چنین به دست می‌آید که در طب ایرانی، حفظ سلامتی نیاز به رعایت اموری دارد و این امور، جزو مواردیست که قرآن به آن‌ها تأکید کرده است. در قرآن امور فوق به سه شیوه بیان شده‌‌اند: یا مشابه آیاتی که در رابطه با خوردن و آشامیدن و آیات خواب و بیداری است، به طور مستقیم موضوع مطرح شده است، یا آیات مصادیقی از بحث مورد نظر را ذکر کرده‌اند، مانند آیاتی در رابطه با غضب، خوف و... ، و یا تلفیقی از دو نگاه مستقیم و غیر‌مستقیم است، نظیر آیاتی که برای مبحث هوا آورده می‌شود. 

در نتیجه اصلاح سبک زندگی از طریق تفکر و تعمق در آیات قرآن امکان پذیر است.

منابع: مجله طب سنتی اسلام و ایران

سایت قرآن و طب