مبارزات رئیس‌علی دلواری علیه استعمار انگلستان و شهادت به دست یکی از همراهان خائن

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»؛ رئیس‌علی فرزند زایر محمد از طایفه مشهور به ممسنی یا احمدی و مادرش شهین، دختر علی از طایفه فولادی باغک تنگستان بود. درباره ریشه خانوادگی رئیس‌علی سخن‌های متفاوتی نقل می‌شود. برخی خانواده او را اصالتا از مهاجرین نورآباد لرستان و برخی دیگر از نورآباد ممسنی (در فارس) و عده‌ای نیز از کهگیلویه و بویراحمد می‌دانند.

رئیس‌علی در همان زمان کودکی با فراگیری علوم مختلف توانست خود را به‌عنوان یکی از برجستگان دیار تنگستان معرفی کند. اما به اوج رسیدن او با شروع انقلاب مشروطه به وقوع پیوست. رئیس‌علی با آنکه در آن زمان ۲۵ سال بیشتر نداشت اما از جمله پیشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ایران بود. یکی از مشخصه‌های اصلی او باور عمیقش به آرمان مشروطه بود. اما امضای حکم مشروطه توسط مظفرالدین‌شاه که در آن سال‌ها موجی از امید را در ایران ایجاد کرد، با حکومت محمدعلی شاه و به توپ بستن مجلس توسط کلنل لیاخوف روسی به ناامیدی گرایید.

در حالی که در تهران محمدعلی شاه مشغول اعدام بسیاری از سران مشروطه بود، در بوشهر اوضاع به‌گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد و این شهر به کانون مقاومت در برابر استبداد صغیر تبدیل شده بود. در مرکز این کانون مقاومت نیز روحانی برجسته‌ای چون آیت‌الله سیدمرتضی علم‌الهدی قرار داشت و در کنار وی رئیس‌علی دلواری و هم‌رزمان وی از تنگستان و دشتی به مبارزه می‌پرداختند.

این کانون مقاومت در ابتدای فعالیت خود طی یک هجوم ناگهانی، بوشهر را از وجود عناصر وابسته به دربار پاکسازی کرد و اداره امور گمرک و انتظامات را عهده‌دار شد. با به وجود آمدن این وضعیت دولت انگلستان که خود را داعیه‌دار مالکیت بر جنوب ایران می‌دانست و با امضای قرارداد مخفیانه ۱۹۰۷ با روسیه بر این امر نیز مهر تاییدی زده بود، به تکاپو افتاد؛ حال آنکه این ماجرا بر انگلستان گران آمده بود. آنان برای تضعیف مشروطه‌خواهان و سلطه بر منافع اقتصادی جنوب ایران شروع به سرکوب عناصر انقلابی کردند.

دولت انگلستان برای سرکوب عناصر انقلابی رئیس‌علی، «احمدخان دریابیگی» حاکم دست‌نشانده بوشهر را تحریک کرد که به دلوار حمله کند. احمدخان با پشت‌گرمی انگلیسی‌ها چند بار به تنگستان و حوالی دلوار حمله کرد که این حملات با مقاومت شجاعانه رئیس‌علی و یارانش روبه‌رو و دفع شد. در آستانه جنگ جهانی اول نیروهای انگلیسی به بهانه حفظ نظم و امنیت شروع به اشغال تدریجی جنوب ایران کردند. این حرکات برای رئیس‌علی دلواری قابل تحمل نبود و آن را نقض آشکار حق حاکمیت ملی و استقلال ایران می‌دانست.

اشغال جنوب ایران و دست‌اندازی به همه منابع جنوب کشور، باعث شد که رئیس‌علی دلواری و یارانش با استمداد از علمای جنوب کشور آماده مقاومت در برابر نیروهای انگلستان شوند. با این اوصاف بود که علمای جنوب ایران از جمله آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری و سیدعبدالله بلادی‌بوشهری علیه قوای انگلیس واکنش نشان دادند و تمام مسلمین را به نبرد با متجاوزان فراخواندند.

سرانجام با کسب فتوای علما، مبارزان تنگستانی و دشتی به فرماندهی رئیس‌علی به قوای انگلیس در بوشهر حمله‌ور شدند. رئیس‌علی در یورش‌های شبانه ضربات و تلفات موثری بر انگلیسی‌ها وارد آورد. در یکی از این شبیخون‌ها رئیس‌علی دو نفر از افسران بلندپایه انگلیسی به همراه چند سرباز هندی را به هلاکت رساند. این اقدام برای انگلیسی‌ها غیرقابل تحمل بود تا اینکه روز دوم رمضان ۱۳۳۳ ه. ق چهار کشتی جنگی برای گلوله‌باران دلوار و مجاهدان دلواری به همراه پنج هزار سرباز انگلیسی و هندی وارد منطقه شدند.

رئیس‌علی ابتدا زنان و کودکان را از دلوار خارج کرد. در این جنگ نابرابر اما با لیاقت زیادی که رئیس‌علی و یارانش از خود به خرج دادند، نیروهای انگلستان شکست خوردند و عقب‌نشینی کردند. شکست قوای انگلستان در دلوار یکی از نکات برجسته تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران به شمار می‌رود.

پس از جنگ دلوار، رئیس‌علی به حملات شبانه خود به بوشهر ادامه داد و با همفکری علمای جنوب طرح حمله سراسری به بوشهر و آزاد‌سازی آن را پی ریخت. در گیرودار طرح چنین حمله‌ای هنگامی که رئیس‌علی در محلی به نام «تنگگ صفر» قصد شبیخون به قوای انگلیس را داشت، از پشت مورد هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت و در دم به شهادت نائل آمد. وی هنگام شهادت حدود ۳۴ سال داشت.

جنازه رئیس‌علی دلواری مدتی در روستای کله‌بند در نزدیکی امامزاده‌ای دفن شد اما چندی بعد بنا بر وصیت او، به نجف اشرف انتقال یافت و در قبرستان وادی‌السلام مجددا دفن شد. روی سنگ قبر وی به فارسی نوشته شده است: «مرقد مطهر مرحوم رئیس‌علی دلواری که در مبارزه با استعمار انگلیس به شهادت رسید. فوت 1318 هجری». اما تاریخ ذکر شده روی سنگ قبر درست نیست چون او در سال 1294 شمسی مصادف با 1333 قمری به شهادت رسید.