لنگر تورم، نرخ ارز بوده نه سالم‌سازی نقدینگی

گروه اقتصادی "خبرگزاری دانشجو" - محمد امینی رعیا؛ کاهش تورم نقطه به نقطه در ماه های اخیر سبب شده است تا تحلیل های متفاوتی راجع به دلایل این کاهش از جانب کارشناسان مطرح شود. در این میان، نظر مسئولین بانک مرکزی بر این است که عمده علت کاهش تورم، سالم سازی نحوه خلق نقدینگی با وجود رشد 30 درصدی حجم نقدینگی بوده است. در واقع ایشان معتقدند که به دلیل سالمسازی نقدینگی و کاهش نقش پایه پولی در آن در کنار سایر عوامل، تورم کاهش داشته اما این بر خلاف ادبیات موجود اقتصادی بوده و لذا لازم است تا مورد بررسی قرار گیرد. 

در ادبیات اقتصادی، غیر از عوامل ساختاری و انتظاری که تنها می تواند به تشدید تورم کمک کند و دلیل اصلی آن نمی باشد، تورم فشار تقاضا و تورم فشار هزینه به عنوان عوامل اصلی تورم بیان می شود. تورم فشار تقاضا به این معناست که افزایش تقاضا دلیل اصلی تورم است؛ کسانی که به این نوع تورم عقیده دارند عمده دلیل آن را افزایش حجم نقدینگی می دانند. برای مثال در تحلیل های فریدمن و پولگرایان حجم نقدینگی و رشد آن است که بر تقاضا و در نتیجه تورم در بلندمدت اثرگذار است.

تورم فشار هزینه نیز به این معناست که افزایش هزینه های تولید اعم از قیمت مواد اولیه، نرخ ارزهای خارجی و ... دلیل اصلی تورم است. معتقدین به این نظریه ضمن قبول وجود تورم فشار تقاضا، عامل اصلی تورم را افزایش هزینه های تولید می دانند. 

با توجه به این دو دیدگاه به نظر می رسد که رشد حجم نقدینگی عامل مهمی در ایجاد تورم است؛ بنابراین بررسی آمار اقتصادی در این زمینه ضروری به نظر می رسد. آمار تورم در اقتصاد ایران طی 40 سال اخیر نشان می دهد که کشور در این دوره زمانی همواره دچار تورم های بالا بوده است. میانگین تورم در این دوره برابر با 18 درصد و در بازه حدود 10 تا 50 درصد نوسان داشته و میانگین سالیانه رشد حجم نقدینگی نیز در این دوره حدود 25 درصد بوده است. این در حالیست که میانگین نرخ رشد اقتصادی طی این دوره نزدیک به دو درصد بوده است.

با توجه به این آمار، می توان گفت که رشد بالای حجم نقدینگی و عدم تخصیص بهینه آن به تولید دلیل اصلی تورم طی این سالها بوده است؛ این نقدینگی یا از طریق پایه پولی توسط بانک مرکزی خلق و عمدتا وارد بودجه دولت شده و یا از طریق ضریب فزاینده به واسطه نظام بانکی به صورت نامناسبی تخصیص داده شده است که در هر دو حالت به رشد نینجامیده است.

 
نگاه به نمودار نرخ تورم و رشد نقدینگی در اقتصاد ایران نشان می دهد که در برخی سالها با وجود رشد حجم نقدینگی بیشتر از میانگین، تورم مقادیری کمتر از میانگین داشته است.

برای مثال طبق نمودار طی سالهای 1353تا 1357، با وجود میانگین 37 درصدی رشد حجم نقدینگی، تورم به صورت میانگین حدود 15 درصد بوده است. همچنین طی سالهای 1379 تا 1386، میانگین رشد حجم نقدینگی حدود 31 درصد و در مقابل تورم میانگینی حدود 13 درصد داشته است. لذا این سوال پیش می آید که چه عاملی در این دو دوره سبب عدم افزایش تورم با وجود رشد بالای حجم نقدینگی شده است؟

بررسی عوامل موثر بر طرف عرضه اقتصاد در کشور نشان می دهد که بخش عمده ای از مواد اولیه و واسطه ای تولید در ایران وارداتی است. این مهم سبب می گردد تا یکی از اصلی ترین عوامل موثر بر هزینه های تولید،‌ نرخ ارز باشد. همچنین حجم عمده واردات کالاهای مصرفی نیز نشان می دهد که نرخ ارز اثر مهمی بر قیمت کالاهای مصرفی دارد که افزایش قیمت کالاها و هزینه های تولید طی سالهای اخیر به سبب افزایش نرخ ارز موید این مسئله است. بنابراین می توان گفت که یکی از عوامل مهم دیگر موثر بر تورم، نرخ ارز است.

جهت بررسی این مهم، آمار نرخ ارز بازار مورد بررسی قرار گرفته است. نگاه به آمار تورم به همراه آمار رشد نرخ ارز بازار، نتایج جالبی را در توضیح دو دوره مذکور نشان می دهد.

طبق نمودار، تنها طی این دو دوره مذکور در اقتصاد ایران بوده است که رشد نرخ ارز در بازار، میانگینی کمتر از یک درصد داشته یعنی نرخ ارز تقریبا ثابت بوده است؛ لذا می توان گفت آنچه سبب کنترل تورم طی این دو دوره با وجود رشد بالای حجم نقدینگی شده، همین ثبات نرخ ارز بوده است که البته این ثابت نگه داشتن نرخ ارز با وجود رشد بالای حجم نقدینگی، در سالیان بعد از ثبات نرخ ارز سبب شوک ارزی در هر دو دوره و نابسامانی در اقتصاد ایران شده که دلیل این امر نیز ثابت نگه داشتن نرخ ارز و عدم تعدیل آن با تورم بوده است.

بنابراین می توان گفت که در اقتصاد ایران تاکنون، لنگر تورم در میان مدت که سبب کاهش آن با وجود رشد بالای حجم نقدینگی شده نرخ ارز بوده است؛ در واقع دلیل کنترل و کاهش نرخ تورم طی یکسال اخیر نیز کاهش 6.6 درصدی نرخ ارز با وجود رشد بیش از 25 درصدی حجم نقدینگی و تورم 20 درصدی سال اخیر بوده نه سالم سازی خلق نقدینگی. (1)

با این اوصاف، اگر چنانچه رشد حجم نقدینگی کنترل نشده و همزمان نرخ ارز نیز با تورم تعدیل نگردد، دوباره شاهد جهش یکباره نرخ ارز با کوچکترین تغییرات در آینده ای نزدیک خواهیم بود. لذا پیشنهاد می شود دولت جهت کنترل تورم، به عوامل پایه ای توجه کرده و به جای کنترل نرخ ارز که برای اقتصاد ایران بسیار مضر است، رشد حجم نقدینگی را کاهش داده و کنترل کند چرا که نقدینگی تاثیرات خود را بر تورم دارد، چه با ضریب فزاینده ایجاد شده باشد و چه با پایه پولی. (2)

مراجع:
(1)    آمار منتهی به مهر 1393 برداشت شده از یادداشت رئیس کل بانک مرکزی در روزنامه دنیای اقتصاد در تاریخ 24 آبان 1393
(2)    یادداشت "نقدینگی نقدینگی است، چه با ضریب فزاینده و چه با پایه پولی" سایت عیار آنلاین  http://ayaronline.ir/1393/07/90187.html