افزایش رشد کیفی تولیدات علمی کشور در عرصه‌های بین المللی

به گزارش گروه دانشگاه «خبرگزاری دانشجو»، محمدجواد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اعلام کرد: کمیت تولید علم تنها یکی از شاخص‌های رشد علمی است و امروزه تحقیقات علمی نشان می‌دهند که کیفیت پژوهش اصلیترین علت افزایش مرجعیت علمی است ودیپلماسی علمی نیز باعث افزایش کیفیت پژوهش و مرجعیت آن می‌شود و اثرگذاری اقتصادی نیازمند تولید علم کاربردی است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) افزود: پژوهش‌های یک درصد بر‌تر بین المللی را مقالات پراستناد (Highly Cited) می‌نامند و به پژوهش‌های یک دهم درصد بر‌تر بین المللی مقالات داغ (Hot) می‌گویند که در اینجا لفظ مقالات پراستناد برای هر دو بکار برده می‌شود. اطلاعات این گروه از پژوهش‌ها از پایگاه طلایه داران علم تامسون رویترز (ISI) استخراج می‌شودکه همواره اطلاعات ده سال اخیر را پوشش می‌دهد.

وی تصریح کرد: هر چند در طی سال‌های گذشته کمیت تولید علم در کشور رشد قابل ملاحظه‌ای را تجربه کرده است، اما در بخش کیفیت تولیدات، نیازمند تلاش بیشتری هستیم زیرا مقالات پراستناد بیانگر پژوهش‌هایی هستند که مسیر توسعه علم بین الملل را نشان می‌دهند و بعد از انجام یک پژوهش، اینکه سایر پژوهشگران تا چه اندازه به آن توجه کرده و آن را مبنای تحقیقات بعدی خود قرار دهند نشان دهنده اهمیت آن پژوهش است و در این میان پژوهش‌هایی هستند که جبهه‌های تحقیق جدیدی را در دنیای علم می‌گشایند.

دهقانی اظهار داشت: گروهی از پژوهشگران را به عنوان نخبگان علمی می‌شناسند که در زمره پژوهشگران یک درصد بر‌تر دنیا قرار گیرند. تعداد استنادهای صورت گرفته به پژوهش‌های آن‌ها در طول زمان به گونه‌ای است که آن‌ها را در دسته بر‌ترین‌ها قرار داده است، اما این پژوهشگران لزوما مقالات پراستناد تولید نکرده‌اند.

وی در ادامه گفت: براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه طلایه داران علم تامسون رویترز (ISI) تعداد مقالات پراستناد جمهوری اسلامی ایران در ده سال گذشته به طور مرتب افزایش یافته است بطوری که در سال ۲۰۰۵ تنها ۱۳ مقاله پراستناد موجود بود و این تعداد در سال ۲۰۰۶ به ۳۲ و در سال ۲۰۰۷ به ۵۷ مورد افزایش یافت و در سال ۲۰۱۱ پژوهشگران کشور موفق شدند تا ۸۷ مقاله را در مجموع مقالات پراستناد دنیا جای داده و در سال ۲۰۱۲ این رقم به ۱۱۱ مورد افزایش یافت و در سال ۲۰۱۳ تعداد مقالات پراستناد کشور به ۱۶۱ مورد و در سال ۲۰۱۴ با یک افزایش دیگر، تعداد این دسته از مقالات به ۲۲۹ مورد رسیده است. بدین ترتیب با مقایسه تعداد مقالات پراستناد در سال ۲۰۰۵ نسبت به ۲۰۱۴ مشخص می‌شود که تعداد این دسته از مقالات ۱۸ برابر شده است. در مجموع کل مقالات پراستناد تولید شده توسط پژوهشگران کشور در ۱۰ سال اخیر تا تاریخ ۸/۶/۱۳۹۴ برابر با ۹۰۶ مورد گزارش شده که از این تعداد ۹۰۱ مورد مقاله پراستناد و ۲۵ مورد مقاله داغ هستند. ضمنا از ابتدای ۲۰۱۵ تاکنون تعداد ۲۶ مقاله پراستناد توسط پژوهشگران کشور در طلایه داران علم ثبت شده است.

 
دهقانی گفت: همانگونه که سهم کمیت تولید علم در عرصه بین المللی در رشته‌های موضوعی مختلف یکسان نیست، سهم مقالات پراستناد نیز یکسان نیست. تعداد مقالات پراستناد دنیا در حوزه‌های موضوعی در شکل زیر نشان داده شده است. حوزه‌های پزشکی بالینی، شیمی، فیزیک، مهندسی و علوم اجتماعی پنج رشته موضوعی هستند که بیشترین تعداد مقالات پراستناد دنیا در آن‌ها تولید شده‌اند. در مقابل اقتصاد و بازرگانی، میکروبیولوژی و علوم هوا و فضا دارای کمترین تعداد مقالات پراستناد هستند.

 
رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: پژوهشگران کشور در برخی رشته‌های موضوعی قوی‌تر از سایرین ظاهر شده‌اند. این قیاس تنها با نگاه به میزان مقالات پراستناد در یک رشته قابل انجام نیست، بلکه بایستی به تعداد پژوهشگران کشور در آن رشته موضوعی و همچنین سهم آن رشته موضوعی از کل مقالات پراستناد دنیا نیز نگریست. پژوهشگران کشور در حوزه مهندسی موفق شده‌اند ۳۲۵ مقاله پراستناد در سطح بین المللی تولید کنند. آن‌ها ۹% (نه درصد) از کل مقالات پراستناد دنیا را تولید کرده‌اند.

 
 دهقانی خاطرنشان کرد: هر چند محققان شیمی و ریاضیات هر کدام با تولید ۱۱۰ مقاله پراستناد دارای بیشترین تعداد مقالات از این نوع بعد از رشته موضوعی مهندسی هستند، اما وضعیت این دو رشته با یکدیگر متفاوت است. پژوهشگران حوزه ریاضی ۶. ۵% (شش ممیز نیم درصد) از کل مقالات پراستناد دنیا را تولید کرده‌اند، اما پژوهشگران شیمی موفق شده‌اند تا حدود ۰. ۵% (نیم درصد) از کل مقالات دنیا در این زمینه را تولید کنند.

 
وی افزود: در کل، رشته‌های موضوعی مهندسی، ریاضیات، زیست‌شناسی مولکولی و ژنتیک، علوم رایانه و پزشکی بالینی بیش از۱. ۵% از کل مقالات پراستناد دنیا را تولید کرده‌اند. در حوزه علوم اجتماعی تنها ۱۰ مقاله پراستناد تولید شده که ۰. ۱۴% (چهارده صدم درصد) از کل مقالات دنیا در این حوزه است. در حوزه علوم هوا و فضا هیچ مقاله پراستنادی تولید نشده است. این آسیب‌شناسی از یک جنبه، نقاط قوت و ضعف در علم کشور در بخش پژوهش‌های بین المللی را نمایان می‌سازد.

 
دهقانی در پایان گفت: در مجموع باید گفت که سهم مقالات پراستناد کشور از کل مقالات دنیا از سهم تولید علم کشور در سال ۲۰۱۴ پیشی گرفته است. در طول ۱۰ سال گذشته همواره سهم کمیت تولید علم کشور از سهم مقالات پراستناد دنیا کمتر بوده است، اما داده‌های سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که این روند برعکس شده است.