بررسی موانع و راهکارهای احیای دریاچه ارومیه در گفتگوی ویژه خبری
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، مرتضی موسوی؛ مدیر کل حوضه‌های آبریز خزر و ارومیه در نشست «احیای دریاچه ارومیه، موانع و راهکارها» که در گفت‌وگوی ویژه خبری برگزار شد، اظهار کرد: آب دریاچه ارومیه از ۱۷ رودخانه دائمی و ۳۶ رودخانه فصلی تامین می‌شود که تغییرات اقلیمی و علل گوناگون سبب کاهش آب این دریاچه شده که نیازمند آسیب شناسی جدی است.
وی ادامه داد: در کشور ما حدود ۲۵ درصد بارش‌ها به هنگام است و دیگر بارش‌ها معمولاً نابهنگام صورت می‌گیرد که شرایط پراکندگی بارش‌ها ایجاب می‌کند تا برای نیازهای استراتژی کشور از حاصل بارشهای سالانه چاره اندیشی خاصی تدوین شود.
مدیر کل حوضه‌های آبریز خزر و ارومیه تصریح کرد: آب تجدید پذیر ما ثابت است و جمعیت مصرف کننده فزونی گرفته و ما نمی‌توانیم با آب فعلی جمعیت رو به رشد را تامین کنیم؛ سال ساخت سد زرینه رود به زمانی بر می‌گردد که دریاچه ارومیه ۳۲ میلیارد متر مکعب آب داشت، چرا فقط ایجاد سد را ملاک خشکی دریاچه قرار می‌دهید، پارامترهای گوناگونی در این حادثه اثرگذار است.
موسوی توضیح داد: البته سدسازی یکی از عواملی است که توسعه پایدار ایجاب می‌کند، اما قبول ندارم که سدسازی‌ها تن‌ها عامل خشک شدن دریاچه ارومیه بوده است.
وی با بیان اینکه نباید تغییر رویکردهای نوین در مدیریت منابع آب را فراموش کنیم گفت: ما حدود یک میلیارد مترمکعب از محل سد‌ها برای کشاورزی اختصاص می‌دادیم که این رقم قرار است طی پنج سال هر سال هشت درصد کاهش یابد و میزان آبی آن به دریاچه اختصاص پیدا کند.
مدیر کل حوضه‌های آبریز خزر و ارومیه ادامه داد: ازجمله فعالیتهای خوب دیگری که انجام شده توقف ساخت سدهای نیمه کاره بوده است که البته ثمره برخی از این فعالیت‌ها را در سالهای آتی خواهیم دید.
ساخت سد می‌تواند دریاچه را خشک کند
فاطمه ظفرنژاد؛ پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار نیز در این نشست اظهار کرد: ساخت ۵۶ سد در حوزه کوچک دریاچه ارومیه می‌توانند در عرض ۱۰ سال این دریاچه را خشک کند و این در حالی است که بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه زریوار سدی نساخته‌ایم و آن دریاچه سالم مانده است.
وی ادامه داد:این درست نیست که برای توسعه منابع آب بر روی دریاچه ارومیه ۵۶ سد ساخته شود؛ این حقیقت است که این دریاچه در حال مرگ است.
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار تصریح کرد: عامل اصلی وضعیت نامطلوب دریاچه‌هایی همانند ارومیه مدیریت سازه‌ای آب و سدسازی بوده است و نمونه بارز آن ر. دریاچه آرال نیز رخ داده است.
ظفرنژاد توضیح داد: علم هم ثابت می‌کند دریاچه آرال در روسیه بر اثر سدسازی به دچار خشکی شده است؛ خشکیدن دریاچه ارومیه به هیچ عنوان ناشی از اقلیم نیست چرا که اقلیم جهان تغییر کرده، اما ناشی از دستکاریهای ناشیانه انسان بوده که دریاچه ارومیه رو به خشکی گذاشته است.
وی ادامه داد: دریاچه‌ای که در ۳۰۰ هزار سال گذشته خشک نشده بود چطور ممکن است در شرایط اقلیمی کوتاه مدت خشک شود مگر اینکه فناوریهای انسانی بر عملکرد و اکوسیستم آن چیره شده باشد.
دریاچه ارومیه به سرنوشت بختگان دچار شده است
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار با تاکید بر اینکه عامل خشک شدن دریاچه‌ها مدیریت سازه‌ای آب است، گفت: دریاچه ارومیه هم به سرنوشت دریاچه بختگان و تالاب جازموریان و کارون دچار شده است؛ در این میان فقط دریاچه زریوار، گهر و چند دریاچه کوچک دیگر هستند که جان سالم به‌در برده‌اند.
سد‌ها توهم پرآبی ایجاد کرده‌اند
به گفته ظفرنژاد، سد‌ها توهم پرآبی در سرزمین خشک ایران ایجاد کرده‌اند و متاسفانه سرانه مصرف آب در کلان شهرهای ما سه برابر اروپا است چرا که سد‌ها این مشکلات را ایجاد کرده‌اند.
وی ادامه داد: جمعیت پنج میلیون نفری تهران در دهه ۳۰ و ۴۰ می‌توانستند با قناتهای این شهر تامین آب شوند، سد‌ها توهم پر آبی را ایجاد کرده‌اند و در حال حاضر ۴۰ درصد از آبهای کشور برای کلانشهر‌ها منحرف می‌شود که نمونه آن سد کرج است که سبب خشکیدن مزارع و باغات پایین دست در شهریار و کرج شد.
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار تصریح کرد: در مورد دریاچه ارومیه هم وقتی حجم زیادی از آب به سمت تبریز منحرف می‌شود آن هم بدون باز چرخانی طبیعی است که رو خشکی بگذارد.
ظفرنژاد افزود: ایجاد سد‌ها سبب تمرکز جمعیت در کلان شهر‌ها شده است وگرنه جمعیت تهران به خودی خود تا این حد افزایش نداشت.
دولتی‌ها در این سال‌ها کاری نکرده‌اند
وی در ادامه اظهار کرد: بخشی از فعالیتهای مثبتی که شکل گرفته در روند خشکسالی دریاچه به صورت ناگزیر انجام شده است؛ دولتی‌ها برای نجات دریاچه ارومیه در این چهار سال کاری نکرده‌اند لطفاً اشتباه و کم کاری خودتان را تقصیر اقلیم نیندازید.
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار با انتقاد از عملکرد برخی مسئولان ذیربط توضیح داد: تا زمانی که وزارت نیرو و شرکتهای ذیربط آن (صاحبان منافع در حوزه‌های آبی) وجود دارند در همه حوزه‌های آبی با همین مشکلات مواجه خواهیم بود و مشکلات حل نخواهد شد؛ باید مدیریت سازه‌ای را برداریم و آب را به منابع طبیعی برگردانیم.
۷۰ درصد دریاچه ارومیه خشک شده است
محمد شاعری؛ سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در این نشست اظهار کرد: در حال حاضر ۷۰ درصد از دریاچه ارومیه خشک شده و حداکثر ۳۰ درصد آن باقی مانده است که علل آن هم مدیریت نا صحیح منابع آبی، توسعه بی‌رویه اراضی کشاورزی، استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی، کاهش بارندگی و تغییر اقلیم در کشور است.
وی ادامه داد: حدود ۶۰ درصد عوامل خشکسالی دریاچه ارومیه تصمیمات و عوامل انسانی بوده است یعنی دستکاریهای بی‌رویه منابع طبیعی و منابع حوضه دریاچه ارومیه مشکلات را ایجاد کرده است؛ در این میان ۴۰ درصد هم عوامل دیگری در این مشکلات دخیل بوده‌اند.
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: این عوامل و مشکلات ذکر شده باعث شده تا دریاچه ارومیه نفسهای آخر را می‌کشد.
عدم تاثیرات ملموس پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه
شاعری با اشاره به شکل‌گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت یازدهم اظهار کرد: حدودو ۴۰ درصد پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه عملیاتی شد، اما باید گفت که این پروژه‌های در حال اجرا در کوتاه مدت تاثیر ملموسی برای احیا نداشته‌اند.
وی افزود: احیای دریاچه ارومیه اگر چه کار سختی است، اما غیر ممکن تلقی نمی‌شود و باید همه در این راستا فعالیت و تلاش کنند.
این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی درباره این پرسش که شما با طرح نکاشت در نزدیکی منطقه دریاچه ارومیه موافق هستید یاخیر گفت: راه حل و راه چاره این نیست.
شاعری افزود: ما می‌توانیم بهره برداری از سامانه‌های نوین آبیاری را جایگزین شیوه‌های سنتی کنیم که در حال حاضر ۲۰ هزار هکتار از این شیوه‌های نوین بهره‌مند هستند.
وی با بیان اینکه با طرح نکاشت مخالف است، تاکید کرد: نسبت به چاههای غیر مجاز و نحوه کشاورزی و استفاده از کشاورزی سازگار با شرایط استان باید اقداماتی شود.
دریاچه وابسته به رودخانه‌ها است
معاون امور تالابهای سازمان محیط زیست نیز در این نشست اظهار کرد: متوسط بارش در دریاچه ارومیه حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلی متر است و متوسط تبخیر بیش از یک هزار و ۵۰۰ میلی متر است؛ بنابراین این نوع دریاچه‌ها در مناطق نیمه خشک کاملا وابسته به رودخانه‌ها هستند.
وی ادامه داد: رودهای منتهی به دریاچه ارومیه که به‌علت کشاورزی در برخی نقاط ایجاد شده است در طول چند دهه و با تشدید شرایط اقلیمی و کمبود آب شرایط سختی را دارند و نمی‌توان گفت که دریاچه ارومیه نفسهای آخرش را می‌کشد، زیرا بیلان آب حوزه هم از خشک شدن کامل دریاچه حکایت ندارد.
معاون امور تالابهای سازمان محیط زیست اظهار کرد: البته چندین سال است که از علت اینکه چند درصد عامل خشک شدن دریاچه ارومیه اقلیم یا سایر موضوعات بوده است عبور کرده‌ایم و برنامه‌های ستاد نیز مورد توجه است.
با کاهش بارش سهم اب کشاورزان را کم نکردیم
باقرزاده کریمی تصریح کرد: آورد آب در دریاچه ارومیه هر سال هشت میلیارد متر مکعب است که با توجه به تغییرات اقلیم و بارش باران این رقم بالا و پایین می‌شود؛ اشتباه ما اینجایی است که با کاهش بارش، سهم آب کشاورزی مزارع را کم نکردیم علت اصلی خشکی دریاچه مصرف بی‌رویه آب است.
وی درباره عوامل مشکلات دریاچه ارومیه اظهار کرد: سدسازی، کشاورزی بی‌رویه و مصرف بی‌رویه آب از جمله عوامل مشکلات در دریاچه ارومیه بوده است و حتی بنده تاثیر تغییر اقلیم در این مسئله را پنج درصد هم نمی‌دانم.
طرح نکاشت لغو شده است
مسعود علایی؛ مشاور معاون وزیر و معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز در این نشست اظهار کرد: افزایش بهره‌وری آب در اولویت دستورات کاری جهاد است، اما در مورد دریاچه ارومیه برای حوزه زراعت و باغبانی فعالیتهای زیادی از جمله جایگزینی کشت محصول با محصولات کم مصرف آب، طرح توسعه کشت نشاء و تغییر ارقام زراعی تعریف شده است.
وی درباره اینکه طرح نکاشت اجرا شده است یا خیر اظهار کرد: لازم به ذکر است طرح نکاشت در همان سال اول که مطرح شد لغو شد.
مشاور معاون وزیر و معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: با اجرایی شدن طرحهای فوق الذکر متناسب با اعتبارات دیده شده بر اساس آنچه در کارنامه سال ۹۵ آمده حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی حاصل شده است.
وی ادامه داد: در کشور ما حدود ۲۵ درصد بارش‌ها به هنگام است و دیگر بارش‌ها معمولاً نابهنگام صورت می‌گیرد که شرایط پراکندگی بارش‌ها ایجاب می‌کند تا برای نیازهای استراتژی کشور از حاصل بارشهای سالانه چاره اندیشی خاصی تدوین شود.
مدیر کل حوضه‌های آبریز خزر و ارومیه تصریح کرد: آب تجدید پذیر ما ثابت است و جمعیت مصرف کننده فزونی گرفته و ما نمی‌توانیم با آب فعلی جمعیت رو به رشد را تامین کنیم؛ سال ساخت سد زرینه رود به زمانی بر می‌گردد که دریاچه ارومیه ۳۲ میلیارد متر مکعب آب داشت، چرا فقط ایجاد سد را ملاک خشکی دریاچه قرار می‌دهید، پارامترهای گوناگونی در این حادثه اثرگذار است.
موسوی توضیح داد: البته سدسازی یکی از عواملی است که توسعه پایدار ایجاب می‌کند، اما قبول ندارم که سدسازی‌ها تن‌ها عامل خشک شدن دریاچه ارومیه بوده است.
وی با بیان اینکه نباید تغییر رویکردهای نوین در مدیریت منابع آب را فراموش کنیم گفت: ما حدود یک میلیارد مترمکعب از محل سد‌ها برای کشاورزی اختصاص می‌دادیم که این رقم قرار است طی پنج سال هر سال هشت درصد کاهش یابد و میزان آبی آن به دریاچه اختصاص پیدا کند.
مدیر کل حوضه‌های آبریز خزر و ارومیه ادامه داد: ازجمله فعالیتهای خوب دیگری که انجام شده توقف ساخت سدهای نیمه کاره بوده است که البته ثمره برخی از این فعالیت‌ها را در سالهای آتی خواهیم دید.
ساخت سد می‌تواند دریاچه را خشک کند
فاطمه ظفرنژاد؛ پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار نیز در این نشست اظهار کرد: ساخت ۵۶ سد در حوزه کوچک دریاچه ارومیه می‌توانند در عرض ۱۰ سال این دریاچه را خشک کند و این در حالی است که بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه زریوار سدی نساخته‌ایم و آن دریاچه سالم مانده است.
وی ادامه داد:این درست نیست که برای توسعه منابع آب بر روی دریاچه ارومیه ۵۶ سد ساخته شود؛ این حقیقت است که این دریاچه در حال مرگ است.
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار تصریح کرد: عامل اصلی وضعیت نامطلوب دریاچه‌هایی همانند ارومیه مدیریت سازه‌ای آب و سدسازی بوده است و نمونه بارز آن ر. دریاچه آرال نیز رخ داده است.
ظفرنژاد توضیح داد: علم هم ثابت می‌کند دریاچه آرال در روسیه بر اثر سدسازی به دچار خشکی شده است؛ خشکیدن دریاچه ارومیه به هیچ عنوان ناشی از اقلیم نیست چرا که اقلیم جهان تغییر کرده، اما ناشی از دستکاریهای ناشیانه انسان بوده که دریاچه ارومیه رو به خشکی گذاشته است.
وی ادامه داد: دریاچه‌ای که در ۳۰۰ هزار سال گذشته خشک نشده بود چطور ممکن است در شرایط اقلیمی کوتاه مدت خشک شود مگر اینکه فناوریهای انسانی بر عملکرد و اکوسیستم آن چیره شده باشد.
دریاچه ارومیه به سرنوشت بختگان دچار شده است
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار با تاکید بر اینکه عامل خشک شدن دریاچه‌ها مدیریت سازه‌ای آب است، گفت: دریاچه ارومیه هم به سرنوشت دریاچه بختگان و تالاب جازموریان و کارون دچار شده است؛ در این میان فقط دریاچه زریوار، گهر و چند دریاچه کوچک دیگر هستند که جان سالم به‌در برده‌اند.
سد‌ها توهم پرآبی ایجاد کرده‌اند
به گفته ظفرنژاد، سد‌ها توهم پرآبی در سرزمین خشک ایران ایجاد کرده‌اند و متاسفانه سرانه مصرف آب در کلان شهرهای ما سه برابر اروپا است چرا که سد‌ها این مشکلات را ایجاد کرده‌اند.
وی ادامه داد: جمعیت پنج میلیون نفری تهران در دهه ۳۰ و ۴۰ می‌توانستند با قناتهای این شهر تامین آب شوند، سد‌ها توهم پر آبی را ایجاد کرده‌اند و در حال حاضر ۴۰ درصد از آبهای کشور برای کلانشهر‌ها منحرف می‌شود که نمونه آن سد کرج است که سبب خشکیدن مزارع و باغات پایین دست در شهریار و کرج شد.
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار تصریح کرد: در مورد دریاچه ارومیه هم وقتی حجم زیادی از آب به سمت تبریز منحرف می‌شود آن هم بدون باز چرخانی طبیعی است که رو خشکی بگذارد.
ظفرنژاد افزود: ایجاد سد‌ها سبب تمرکز جمعیت در کلان شهر‌ها شده است وگرنه جمعیت تهران به خودی خود تا این حد افزایش نداشت.
دولتی‌ها در این سال‌ها کاری نکرده‌اند
وی در ادامه اظهار کرد: بخشی از فعالیتهای مثبتی که شکل گرفته در روند خشکسالی دریاچه به صورت ناگزیر انجام شده است؛ دولتی‌ها برای نجات دریاچه ارومیه در این چهار سال کاری نکرده‌اند لطفاً اشتباه و کم کاری خودتان را تقصیر اقلیم نیندازید.
پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار با انتقاد از عملکرد برخی مسئولان ذیربط توضیح داد: تا زمانی که وزارت نیرو و شرکتهای ذیربط آن (صاحبان منافع در حوزه‌های آبی) وجود دارند در همه حوزه‌های آبی با همین مشکلات مواجه خواهیم بود و مشکلات حل نخواهد شد؛ باید مدیریت سازه‌ای را برداریم و آب را به منابع طبیعی برگردانیم.
۷۰ درصد دریاچه ارومیه خشک شده است
محمد شاعری؛ سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در این نشست اظهار کرد: در حال حاضر ۷۰ درصد از دریاچه ارومیه خشک شده و حداکثر ۳۰ درصد آن باقی مانده است که علل آن هم مدیریت نا صحیح منابع آبی، توسعه بی‌رویه اراضی کشاورزی، استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی، کاهش بارندگی و تغییر اقلیم در کشور است.
وی ادامه داد: حدود ۶۰ درصد عوامل خشکسالی دریاچه ارومیه تصمیمات و عوامل انسانی بوده است یعنی دستکاریهای بی‌رویه منابع طبیعی و منابع حوضه دریاچه ارومیه مشکلات را ایجاد کرده است؛ در این میان ۴۰ درصد هم عوامل دیگری در این مشکلات دخیل بوده‌اند.
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: این عوامل و مشکلات ذکر شده باعث شده تا دریاچه ارومیه نفسهای آخر را می‌کشد.
عدم تاثیرات ملموس پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه
شاعری با اشاره به شکل‌گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت یازدهم اظهار کرد: حدودو ۴۰ درصد پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه عملیاتی شد، اما باید گفت که این پروژه‌های در حال اجرا در کوتاه مدت تاثیر ملموسی برای احیا نداشته‌اند.
وی افزود: احیای دریاچه ارومیه اگر چه کار سختی است، اما غیر ممکن تلقی نمی‌شود و باید همه در این راستا فعالیت و تلاش کنند.
این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی درباره این پرسش که شما با طرح نکاشت در نزدیکی منطقه دریاچه ارومیه موافق هستید یاخیر گفت: راه حل و راه چاره این نیست.
شاعری افزود: ما می‌توانیم بهره برداری از سامانه‌های نوین آبیاری را جایگزین شیوه‌های سنتی کنیم که در حال حاضر ۲۰ هزار هکتار از این شیوه‌های نوین بهره‌مند هستند.
وی با بیان اینکه با طرح نکاشت مخالف است، تاکید کرد: نسبت به چاههای غیر مجاز و نحوه کشاورزی و استفاده از کشاورزی سازگار با شرایط استان باید اقداماتی شود.
دریاچه وابسته به رودخانه‌ها است
معاون امور تالابهای سازمان محیط زیست نیز در این نشست اظهار کرد: متوسط بارش در دریاچه ارومیه حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلی متر است و متوسط تبخیر بیش از یک هزار و ۵۰۰ میلی متر است؛ بنابراین این نوع دریاچه‌ها در مناطق نیمه خشک کاملا وابسته به رودخانه‌ها هستند.
وی ادامه داد: رودهای منتهی به دریاچه ارومیه که به‌علت کشاورزی در برخی نقاط ایجاد شده است در طول چند دهه و با تشدید شرایط اقلیمی و کمبود آب شرایط سختی را دارند و نمی‌توان گفت که دریاچه ارومیه نفسهای آخرش را می‌کشد، زیرا بیلان آب حوزه هم از خشک شدن کامل دریاچه حکایت ندارد.
معاون امور تالابهای سازمان محیط زیست اظهار کرد: البته چندین سال است که از علت اینکه چند درصد عامل خشک شدن دریاچه ارومیه اقلیم یا سایر موضوعات بوده است عبور کرده‌ایم و برنامه‌های ستاد نیز مورد توجه است.
با کاهش بارش سهم اب کشاورزان را کم نکردیم
باقرزاده کریمی تصریح کرد: آورد آب در دریاچه ارومیه هر سال هشت میلیارد متر مکعب است که با توجه به تغییرات اقلیم و بارش باران این رقم بالا و پایین می‌شود؛ اشتباه ما اینجایی است که با کاهش بارش، سهم آب کشاورزی مزارع را کم نکردیم علت اصلی خشکی دریاچه مصرف بی‌رویه آب است.
وی درباره عوامل مشکلات دریاچه ارومیه اظهار کرد: سدسازی، کشاورزی بی‌رویه و مصرف بی‌رویه آب از جمله عوامل مشکلات در دریاچه ارومیه بوده است و حتی بنده تاثیر تغییر اقلیم در این مسئله را پنج درصد هم نمی‌دانم.
طرح نکاشت لغو شده است
مسعود علایی؛ مشاور معاون وزیر و معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز در این نشست اظهار کرد: افزایش بهره‌وری آب در اولویت دستورات کاری جهاد است، اما در مورد دریاچه ارومیه برای حوزه زراعت و باغبانی فعالیتهای زیادی از جمله جایگزینی کشت محصول با محصولات کم مصرف آب، طرح توسعه کشت نشاء و تغییر ارقام زراعی تعریف شده است.
وی درباره اینکه طرح نکاشت اجرا شده است یا خیر اظهار کرد: لازم به ذکر است طرح نکاشت در همان سال اول که مطرح شد لغو شد.
مشاور معاون وزیر و معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی تصریح کرد: با اجرایی شدن طرحهای فوق الذکر متناسب با اعتبارات دیده شده بر اساس آنچه در کارنامه سال ۹۵ آمده حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی حاصل شده است.
ارسال نظرات