به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری دانشجو، پایین رفتن سطح آب ھای زیرزمینی، بیش از ۲۰۰ دشت کشور از جمله دشت تھران را با بحران مواجه کرده و بیشترین نشست زمین درکشور و شاید در جھان در استان تھران رخ داده است. در نتیجه جان تعداد بسیاری زیادی از ھموطنان عزیز، به خاطر فرونشست ھای شدید احتمالی زمین در خطر است.
در گفت‌وگو با حیدرستایش که کارشناس سابق آب فای تهران و مدرس دانشگاه است، مسائل و موضوعات مرتبط با پدیده فرونشست زمین بررسی شده است که در ادامه آن را می‌خوانید. برخی کارشناسان اعتقاد دارند که ایران رکورددار میزان فرونشست زمین است و ورامین تھران و شھر‌های حومه سالیانه ۳۶ سانتی متر نشست زمین دارند. واقعا در کشورھای دیگر این میزان از فرونشست زمین وجود دارد؟
-بر اساس مطالعاتی که با کمک اطلاعات ماھواره‌ای انجام شده است در خیلی از جاھای دنیا، فرونشست زمین را به دلیل برداشت بی رویّه منابع آبی داریم. البته من دقیقا اطلاعاتی در مورد این که ایران در صدر کشورھای دنیا در زمینه فرونشست زمین ھست یا این که کمی فاصله دارد، ندارم.
اعلام شده که شھر نیومکزیکو پایتخت مکزیک ۳۲ سانتی متر در سال فرونشست داشته است و ایران با مقدار ۳۶ سانتی متر فرونشست زمین، جلو افتاده است.
-روند برداشت آب در کشور ما یکی از بدترین مثال ھا در دنیا است. به طوری که ما الان چیزی حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد آب کشور خودمان را برداشت می‌کنیم. فرونشست زمین ھم در تھران وجود دارد و ھم در مشھد و رفسنجان و بوئین زھرا و ھم جھرم و ھم کبودرآھنگ ھمدان. ھمه اینھا ثابت شده و با رقم ھای متفاوتی فرونشست زمین وجود دارد.
اگر ما روند برداشت بی رویّه از منابع آبی و دخالت بی رویّه در ساختار نظام منابع آبی کشور را تغییر ندھیم، ھر لحظه احتمال آن وجود دارد فرونشست زمین در جایی از ایران اتفاق بیفتد.
فرونشست زمین در مناطق جنوبی و جنوب غربی شھر تھران تا نزدیک رباط کریم وجود دارد. چرا کل این منطقه به صورت یکپارچه درگیر این مشکل شده است؟ - دشت ھایی ھست که بیشترین بھره برداری آب از آنھا می‌شود. توسعه بی رویّه کشاورزی وآب شرب در این مناطق اتفاق افتاده است. بنابراین، فرونشست باید اتفاق بیفتد. به غیر از این ھم نباید انتظار داشته باشیم.
یکی از قطب ھای کشاورزی منطقه شھریار است. گفته می‌شود که سد کرج باعث شده آب رودخانه کرج به شھریار نرسد و کشاورزان از طریق حفر چاه به کشاورزی ادامه بدھند. حفر چاه تا چه حد می‌تواند در این قضیه موثر باشد؟ و ایجاد چاه‌های غیر مجاز و برداشت بی رویه از چاه‌های مجاز و عدم برخورد و مصلحت اندیشی تنش را بیشتر می‌کند.
-رودخانه یک کارکرد در طبیعت دارد و میلیون ھا سال نقش خود را به عنوان رگ ھای توزیع کننده به شکلی عادلانه، ایفا کرده است. در کشور خشکی مثل ایران که عمده بارندگی ھم در فصل زمستان رخ می‌دھد، مھمترین منبع تغذیه کننده آب ھای زیرزمینی، رودخانه ھا ھستند.
یکی از تاثیرات نامطلوب تاسیس سد و بستن روخانه ھا، کاھش آب ھای زیرزمینی و خشک شدن قنات ھا است. در شھر کرج سدھای بزرگ نداشتیم، ولی سدھایی به بھانه آبخیزداری توسط سازمان جنگل ھا و مراتع تاسیس شده و عمدتا باعث ایجاد تشتک ھای تبخیر آب شده است.
این سدھای کوچک، نه تنھا به بھبود آب ھای زیرزمینی کمک نکرده است، بلکه باعث خشک شدن مھمترین رودخانه کرج شده و نتیجه آن ھم خشک شدن دشت شهریار است که در جنوب غرب تهران قرار دارد.
در گفت‌وگو با حیدرستایش که کارشناس سابق آب فای تهران و مدرس دانشگاه است، مسائل و موضوعات مرتبط با پدیده فرونشست زمین بررسی شده است که در ادامه آن را می‌خوانید. برخی کارشناسان اعتقاد دارند که ایران رکورددار میزان فرونشست زمین است و ورامین تھران و شھر‌های حومه سالیانه ۳۶ سانتی متر نشست زمین دارند. واقعا در کشورھای دیگر این میزان از فرونشست زمین وجود دارد؟
-بر اساس مطالعاتی که با کمک اطلاعات ماھواره‌ای انجام شده است در خیلی از جاھای دنیا، فرونشست زمین را به دلیل برداشت بی رویّه منابع آبی داریم. البته من دقیقا اطلاعاتی در مورد این که ایران در صدر کشورھای دنیا در زمینه فرونشست زمین ھست یا این که کمی فاصله دارد، ندارم.
اعلام شده که شھر نیومکزیکو پایتخت مکزیک ۳۲ سانتی متر در سال فرونشست داشته است و ایران با مقدار ۳۶ سانتی متر فرونشست زمین، جلو افتاده است.
-روند برداشت آب در کشور ما یکی از بدترین مثال ھا در دنیا است. به طوری که ما الان چیزی حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد آب کشور خودمان را برداشت می‌کنیم. فرونشست زمین ھم در تھران وجود دارد و ھم در مشھد و رفسنجان و بوئین زھرا و ھم جھرم و ھم کبودرآھنگ ھمدان. ھمه اینھا ثابت شده و با رقم ھای متفاوتی فرونشست زمین وجود دارد.
اگر ما روند برداشت بی رویّه از منابع آبی و دخالت بی رویّه در ساختار نظام منابع آبی کشور را تغییر ندھیم، ھر لحظه احتمال آن وجود دارد فرونشست زمین در جایی از ایران اتفاق بیفتد.
فرونشست زمین در مناطق جنوبی و جنوب غربی شھر تھران تا نزدیک رباط کریم وجود دارد. چرا کل این منطقه به صورت یکپارچه درگیر این مشکل شده است؟ - دشت ھایی ھست که بیشترین بھره برداری آب از آنھا می‌شود. توسعه بی رویّه کشاورزی وآب شرب در این مناطق اتفاق افتاده است. بنابراین، فرونشست باید اتفاق بیفتد. به غیر از این ھم نباید انتظار داشته باشیم.
یکی از قطب ھای کشاورزی منطقه شھریار است. گفته می‌شود که سد کرج باعث شده آب رودخانه کرج به شھریار نرسد و کشاورزان از طریق حفر چاه به کشاورزی ادامه بدھند. حفر چاه تا چه حد می‌تواند در این قضیه موثر باشد؟ و ایجاد چاه‌های غیر مجاز و برداشت بی رویه از چاه‌های مجاز و عدم برخورد و مصلحت اندیشی تنش را بیشتر می‌کند.
-رودخانه یک کارکرد در طبیعت دارد و میلیون ھا سال نقش خود را به عنوان رگ ھای توزیع کننده به شکلی عادلانه، ایفا کرده است. در کشور خشکی مثل ایران که عمده بارندگی ھم در فصل زمستان رخ می‌دھد، مھمترین منبع تغذیه کننده آب ھای زیرزمینی، رودخانه ھا ھستند.
یکی از تاثیرات نامطلوب تاسیس سد و بستن روخانه ھا، کاھش آب ھای زیرزمینی و خشک شدن قنات ھا است. در شھر کرج سدھای بزرگ نداشتیم، ولی سدھایی به بھانه آبخیزداری توسط سازمان جنگل ھا و مراتع تاسیس شده و عمدتا باعث ایجاد تشتک ھای تبخیر آب شده است.
این سدھای کوچک، نه تنھا به بھبود آب ھای زیرزمینی کمک نکرده است، بلکه باعث خشک شدن مھمترین رودخانه کرج شده و نتیجه آن ھم خشک شدن دشت شهریار است که در جنوب غرب تهران قرار دارد.
ما می‌توانیم چنین موردی را به بقیه سدھای کشور تعمیم دھیم که آن را می‌توان ناشی از عدم مدیریت علمی در ساختار مدیریت منابع آب ایران به خصوص در شرکت‌های آب و فاضلاب دانست. ساختار شرکت‌های آب و فاضلاب به عنوان مهمترین بهره بردار منابع آب شتر مرغی اداره میشوند و با توجه به ساختار این شرکت‌ها که وابسته به وزارت نیرو هستند، عمدتا فامیلی و باندی اداره میشوند.
برای مثال شرکت آبفای تهران که در مورد دشتهای تهران مسئولیت مستقیم دارد، مدیریت آقای مهندس پرورش و تیم همراهش که مهمترین موضوع برای آن‌ها برداشت آب بیشتر جهت تامین مخارج اضافی است که بر دوش شرکت بر اساس اشتباهات و عدم مدیریت علمی قرار دارد، بر شدت بحران افزوده است.
در تیم مدیریتی حاضر در آب و فاضلاب تهران به دلیل گرایش بر رابطه بازی و فامیلی و عدم گرایش به مدیریت علمی باعث شده که شرکت آب فاضلاب تهران به شدت دچار بحران مالی و بدهی فراوان گردد و این روند و نبود تخصص کافی و نگاه علمی به آب فقط در فکر جبران بدهی بوده و گرایش به نگاه تاجر معابانه به آب به این معنی که فروش بیشتر در آمد بیشتر برای جبران کمبود بودجه و بدهی هایی که ناشی از عدم مدیریت، بر شرکت تحمیل شده و ناشی از ازدحام و استخدام افراد و پرسنل فامیلی و رانتی بدون هیچ تخصص می‌باشد بر شدت این موضوع افزوده است.
در واقع اقدامات و نتیجه مدیریت تیم حاضر در آب و فاضلاب تهران برای مردم تهران و حومه به طور خاص مصداق ضرب المثلِ سازی است که صدایش بعدا در میاید.
یکی از دلایل وقوع فرونشست زمین، کمبود بارندگی است و یکی ھم برداشت بی رویّه آب. اگر فرض کنیم برداشت بی رویّه آب وجود نداشته باشد آیا فرونشست به خاطر کمبود بارندگی ھمچنان اتفاق می‌افتد؟
خشکسالی جزئی از ویژگی آب و ھوایی ایران بوده و در چند ھزار سال گذشته ھم این وضعیت وجود داشته و پدیده جدیدی نیست.
سیستم تامین آب در گذشته ایران، قنات بوده است. قنات ھم برداشت اضافی از سفره آبی است. یک سیستم تنظیمی است که ھمیشه آب را برای ما حفظ می‌کند و به جای این که آب در پشت سدھا تبخیر شود، قنات آب را در زیر زمین ذخیره می‌کند.
برای کشور خشکی مثل ایران که میزان تبخیر در آن بسیار بالا ست، قنات امن ترین، ارزان‌ترین و بھترین روش است.
پس مشکل عمده ناشی از برداشت بی رویّه آب است؟
-برداشت بی رویّه آب و احداث سدھای بی رویّه. شما آمار دقیق میزان فرونشست زمین در اروپا را دارید؟
- من الان آمار اروپا را ندارم، ولی اروپا مشکلات جدی ما را ندارد. به دلیل این که میزان بارندگی در اروپا بالا ست.
مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده که اروپا ۴ میلی متر در سال فرونشست دارد و این مقدار را بحرانی اعلام کرده است. ھمچنین او گفته که میزان فرو نشست در ایران ۹۰ برابر اروپا است.
- طبق آمار چند سال پیش به طور متوسط ۲۰ متر آب ھای زیرزمینی در ایران پایین رفته است. با این نشست زمین که ما در ایران داریم روند بسیار خطرناکی داریم.
ما باید سرمایه ھای عظیمی را که در پروژه ھای انتقال آب و سد سازی خرج می‌کنیم، در جھت توسعه پایدار و آموزش کشاورزی که مصرف آب کمتر دارد یا در جھت ایجاد صنایعی که آب کمتر مصرف می‌کند، خرج کنیم.
در تولید یک کیلوگرم گندم مجموعا ۱۳۰۰ لیتر آب و در تولید یک کیلوگرم سیب زمینی ۲۵۰ لیتر آب نیاز است. اگر بخواھیم محصولی تولید شود که آب کمتر مصرف کند آیا کشاورز ما کشت سیب زمینی را به گندم ترجیح می‌دھد؟
-مشکل ما این است که گندم را یک کالای استراتژیک می‌دانیم. تلاش وزارت جھاد کشاورزی تا حالا این بوده است که کشت گندم را حمایت کند. اما کشور ما با تنوع آب و ھوایی که دارد استعدادھای خیلی بھتری دارد.
ما با تغییراتی که در محصولات می‌دھیم ارزش افزوده بیشتری را می‌توانیم ایجاد کنیم و با تولید و فروش یک کیلوگرم محصول گیاھان دارویی می‌توانیم چندین برابر آن گندم وارد کشور کنیم.
ھمه اینھا نیاز به مطالعه و پژوھش دارد. در کشور ما متاسفانه کل بودجه پژوھشی، چھار دھم درصد تولید ناخالص داخلی است و حتی این بودجه ھم به درستی توزیع نمی‌شود و به محققان داده نمی‌شود.
در چنین حالتی، این که انتظار داشته باشیم دانشمندان این مملکت، راه ھای درستی را متناسب با وضعیت آب و ھوایی و استعداد ایران پیدا کنند، انتظار بیھوده‌ای است.
در داخل محدوده شھر تھران، منطقه ۱۸ بیشترین میزان نشست زمین را دارد که محدوده بین جاده قدیم کرج و بزرگراه آزادگان است. در منطقه ۱۸ که کشاورزی وجود ندارد حفر ده ھا چاه برای مصرف آب شھری در یافت آباد، باعث می‌شود سطح آب ھای زیرزمینی پایین برود و مقدار فرونشست بیشتر شود.
در غرب تھران و بین تھران و کرج، توسعه سنگینی اتفاق افتاده است. در منطقه ۲۲ تھران و در غرب تھران حجم بالای ساختمان سازی و توسعه صنعتی بسیار گسترده‌ای را می‌بینیم.
ضمن این که توسعه کشاورزی ھم در کرج و شھرک ھای کرج و غرب تھران به طور بسیار گسترده داشتیم. مساله این است که منطقه ۱۸ جزء دشت جنوب غرب تھران است و آب این دشت از ارتفاعات البرز تامین می‌شود. این انتظار وجود دارد که خیلی از سفره ھای آب زیرزمینی با ھمدیگر در ارتباط باشند. برداشت آب از سفره ھای زیرزمینی برای مصرف شرب بوده است یا صنعت یا کشاورزی.
به ھر حال منطقه ۱۸ حادّترین منطقه از لحاظ فرونشست در تھران اعلام شده و بعد مناطق ۱۷ و ۱۲ تھران بیشترین میزان فرونشست را دارند.
- ما باید دقیقا محاسبه کنیم که چقدر آب از زیر زمین تھران برداشته می‌شود، چقدر دارد مصرف می‌شود و چقدر از آب سدھا استفاده می‌شود.
سازمان ھای دولتی باید این کار را انجام بدھند. البته سازمان ھای دولتی معمولا اطلاعات شفاف را در اختیار قرار نمی‌دھند. دولت می‌تواند به سازمان ھا و نھادھای مستقل از دستگاه ھای دولتی و اجرایی ماموریت بدھد که این مسائل را مطالعه کنند.
در برخی مناطق کشور مثلا در اطراف دریاچه ارومیه برای گذران زندگی و امرار معاش از چاه ھای بدون مجوز آب استفاده می‌کنند. راه سریع و جایگزین وجود ندارد؟
-وقتی درست یا غلط حقی را به فردی می‌دھید و این حق باعث می‌شود یک فرد زندگی خودش و تامین مایحتاج و درآمد خودش را بر اساس آن حق پایه گذاری کند، گرفتن این حق کار بسیار سختی است.
ھر دولتی که حاکم است باید قوانین را به درستی رعایت کند. اگر ما در اجرای قوانین، چشمپوشی کنیم به منافع ملی کشورمان ظلم و خیانت کرده ایم.
وقتیا در ماجرای استخدام‌ها و به کار گیری افراد در پست‌های مدیریتی و استخدام نیرو به جای شایسته سالاری، رابطه سالاری حاکم شود پرسنلی که بر حسب باند و رابطه استخدام شده اند برای حفظ منافع خود و گروه، منافع ملی را نادیده گرفته و باعث فاجعه ملی میشوند. وقتی مدیری با سفارش سرکار آمده برای حفظ پست خود و منافع آن در واقع وامدار فرد مورد نظر می‌شود و در استخدام‌های دیگر نیز جواب این وام‌ها را خواهد داد. وقتی مدیری برای حفظ پستش آقازاده مدیر بالادستی را استخدام می‌کند، مشخصا آقازاده‌ای که با این روش آمده دنبال منافع خود و گروه است نه منافع ملی.
وقتی چاه غیر مجاز تاسیس می‌کنند آن را نادیده می‌گیریم. کارمند ما با رشوه گرفتن (یا آشنا بازی) از ماجرا چشمپوشی می‌کند، مدیر ما می‌گوید نمی‌خواھم با مردم درگیر شوم، چون منافع درگرو این کار‌ها است نه کارهای علمی.
به ھمین دلیل یک نظام درآمدی در کشور شکل می‌گیرد که مبنای آن بر اساس کارھای غیر اصولی، غیر قانونی و حتی غیر اخلاقی است.
برخی صاحب نظران گفته اند با این میزان فرونشست در تھران اگر یک زلزله ۵ ریشتری در تھران اتفاق بیفتد خسارت یک زلزله ۷ ریشتری را ایجاد می‌کند. آقای ستایش این وضعیت فرونشست زمین آیا خیلی بحرانی است و باید چاره اندیشی کرد یا احیانا به شدتی که گفته می‌شود بحرانی نیست؟
-فرونشست زمین، یکی از خطرناک‌ترین مراحل پایداری یک سرزمین است. وقتی ما در جای جای ایران، آثار فرونشست زمین را می‌بینیم یک خطر بسیار بزرگ در زیر زمین ایران ایجاد شده است که ھر لحظه و با ھر تلنگری ممکن است فرو بریزد.
این تلنگر می‌تواند زلزله باشد و می‌تواند حتی عملیات عمرانی ساده در داخل شھر باشد.
*یعنی مثل مترو؟
-بله، مثل مترو. وقتی جایی زیرش خالی شد در اثر فشار یا ضربه، ھر لحظه می‌تواند بریزد. به عنوان راھکار تاکید می‌کنم دولت باید به یک گروه متخصص و مستقل داخلی و متحصص دانشگاهی ماموریت بدھد تا یک گزارش ملی در مورد شرایط پایداری سرزمین در ایران تھیه کند. با این گزارش می‌توانیم عمق فاجعه را در کل ایران بدانیم و برای ھر جایی نسخه مناسب آن در نظر گرفته شود. این گزارش بعدا سندی شود که اسناد بالادستی مانند برنامه پنج ساله توسعه بر اساس آن تھیه شود.
با توجه به این که وضعیت استان تھران و شھر جھرم از نظر شدت فرونشست زمین شدیدا بحرانی است و سالیانه فرونشست زیادی دارند راھکار کوتاه مدتی که از یک فاجعه و پیشامد ناگوار جلوگیری کند چه ھست؟
در کوتاه مدت ھیچ چاره‌ای نداریم جز این که اعمال مدیریت جدی کنیم. در جایی که بحران جدی است نظارت باید جدی‌تر باشد. ما باید در جایی مدیریت خود را اعمال کنیم که میزان فرونشست زمین به ۳۵ سانتی متر نرسیده است.
*الان که در ورامین تھران به ۳۶ سانتی فرونشست سالیانه داریم و در تھران ھم مقدار نشست زمین زیاد است، اعمال مدیریت چه نتیجه‌ای دارد؟
-برای جایی که ۳۶ سانتی متر فرونشست زمین دارد نمی‌توانیم کاری انجام بدھیم. چون نمی‌توانیم آب به زیر زمین تزریق کنیم. فقط می‌توانیم مدیریت کنیم که خسارت کمتری اتفاق بیفتد. برای مبارزه با نشست زمین، راھکار اصلی باید این باشد که دوباره سرزمین را به حالت پایدار خود برگردانیم.
دقیقا ھمان موقعی که گزارش دادند ساختمان پلاسکو ناامن است وظیفه شھرداری بود که این ساختمان را ببندد و جلوی فاجعه را بگیرد. واقعیت این است که ما مصلحت سنجی می‌کنیم در حال حاضر بزرگترین مشکل ما در ایران، قربانی شدن منافع ملی در مقابل منافع محلی یا بهتر بگویم منافع شخصی و گروهی است. متاسفانه ما نه فقط در مورد پلاسکو، بلکه در مورد آب و مراتع طبیعی ھم مصلحت سنجی می‌کنیم. در مورد تخریب منابع طبیعی ھم مصلحت سنجی می‌کنیم. در حالی که قانون اساسی ما تخریب محیط زیست را ممنوع اعلام کرده است. تخریب محیط زیست باعث می‌شود این سرزمین در آینده غیر قابل سکونت شود.
یکی از دلایل وقوع فرونشست زمین، کمبود بارندگی است و یکی ھم برداشت بی رویّه آب. اگر فرض کنیم برداشت بی رویّه آب وجود نداشته باشد آیا فرونشست به خاطر کمبود بارندگی ھمچنان اتفاق می‌افتد؟
خشکسالی جزئی از ویژگی آب و ھوایی ایران بوده و در چند ھزار سال گذشته ھم این وضعیت وجود داشته و پدیده جدیدی نیست.
سیستم تامین آب در گذشته ایران، قنات بوده است. قنات ھم برداشت اضافی از سفره آبی است. یک سیستم تنظیمی است که ھمیشه آب را برای ما حفظ می‌کند و به جای این که آب در پشت سدھا تبخیر شود، قنات آب را در زیر زمین ذخیره می‌کند.
برای کشور خشکی مثل ایران که میزان تبخیر در آن بسیار بالا ست، قنات امن ترین، ارزان‌ترین و بھترین روش است.
پس مشکل عمده ناشی از برداشت بی رویّه آب است؟
-برداشت بی رویّه آب و احداث سدھای بی رویّه. شما آمار دقیق میزان فرونشست زمین در اروپا را دارید؟
- من الان آمار اروپا را ندارم، ولی اروپا مشکلات جدی ما را ندارد. به دلیل این که میزان بارندگی در اروپا بالا ست.
مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده که اروپا ۴ میلی متر در سال فرونشست دارد و این مقدار را بحرانی اعلام کرده است. ھمچنین او گفته که میزان فرو نشست در ایران ۹۰ برابر اروپا است.
- طبق آمار چند سال پیش به طور متوسط ۲۰ متر آب ھای زیرزمینی در ایران پایین رفته است. با این نشست زمین که ما در ایران داریم روند بسیار خطرناکی داریم.
ما باید سرمایه ھای عظیمی را که در پروژه ھای انتقال آب و سد سازی خرج می‌کنیم، در جھت توسعه پایدار و آموزش کشاورزی که مصرف آب کمتر دارد یا در جھت ایجاد صنایعی که آب کمتر مصرف می‌کند، خرج کنیم.
در تولید یک کیلوگرم گندم مجموعا ۱۳۰۰ لیتر آب و در تولید یک کیلوگرم سیب زمینی ۲۵۰ لیتر آب نیاز است. اگر بخواھیم محصولی تولید شود که آب کمتر مصرف کند آیا کشاورز ما کشت سیب زمینی را به گندم ترجیح می‌دھد؟
-مشکل ما این است که گندم را یک کالای استراتژیک می‌دانیم. تلاش وزارت جھاد کشاورزی تا حالا این بوده است که کشت گندم را حمایت کند. اما کشور ما با تنوع آب و ھوایی که دارد استعدادھای خیلی بھتری دارد.
ما با تغییراتی که در محصولات می‌دھیم ارزش افزوده بیشتری را می‌توانیم ایجاد کنیم و با تولید و فروش یک کیلوگرم محصول گیاھان دارویی می‌توانیم چندین برابر آن گندم وارد کشور کنیم.
ھمه اینھا نیاز به مطالعه و پژوھش دارد. در کشور ما متاسفانه کل بودجه پژوھشی، چھار دھم درصد تولید ناخالص داخلی است و حتی این بودجه ھم به درستی توزیع نمی‌شود و به محققان داده نمی‌شود.
در چنین حالتی، این که انتظار داشته باشیم دانشمندان این مملکت، راه ھای درستی را متناسب با وضعیت آب و ھوایی و استعداد ایران پیدا کنند، انتظار بیھوده‌ای است.
در داخل محدوده شھر تھران، منطقه ۱۸ بیشترین میزان نشست زمین را دارد که محدوده بین جاده قدیم کرج و بزرگراه آزادگان است. در منطقه ۱۸ که کشاورزی وجود ندارد حفر ده ھا چاه برای مصرف آب شھری در یافت آباد، باعث می‌شود سطح آب ھای زیرزمینی پایین برود و مقدار فرونشست بیشتر شود.
در غرب تھران و بین تھران و کرج، توسعه سنگینی اتفاق افتاده است. در منطقه ۲۲ تھران و در غرب تھران حجم بالای ساختمان سازی و توسعه صنعتی بسیار گسترده‌ای را می‌بینیم.
ضمن این که توسعه کشاورزی ھم در کرج و شھرک ھای کرج و غرب تھران به طور بسیار گسترده داشتیم. مساله این است که منطقه ۱۸ جزء دشت جنوب غرب تھران است و آب این دشت از ارتفاعات البرز تامین می‌شود. این انتظار وجود دارد که خیلی از سفره ھای آب زیرزمینی با ھمدیگر در ارتباط باشند. برداشت آب از سفره ھای زیرزمینی برای مصرف شرب بوده است یا صنعت یا کشاورزی.
به ھر حال منطقه ۱۸ حادّترین منطقه از لحاظ فرونشست در تھران اعلام شده و بعد مناطق ۱۷ و ۱۲ تھران بیشترین میزان فرونشست را دارند.
- ما باید دقیقا محاسبه کنیم که چقدر آب از زیر زمین تھران برداشته می‌شود، چقدر دارد مصرف می‌شود و چقدر از آب سدھا استفاده می‌شود.
سازمان ھای دولتی باید این کار را انجام بدھند. البته سازمان ھای دولتی معمولا اطلاعات شفاف را در اختیار قرار نمی‌دھند. دولت می‌تواند به سازمان ھا و نھادھای مستقل از دستگاه ھای دولتی و اجرایی ماموریت بدھد که این مسائل را مطالعه کنند.
در برخی مناطق کشور مثلا در اطراف دریاچه ارومیه برای گذران زندگی و امرار معاش از چاه ھای بدون مجوز آب استفاده می‌کنند. راه سریع و جایگزین وجود ندارد؟
-وقتی درست یا غلط حقی را به فردی می‌دھید و این حق باعث می‌شود یک فرد زندگی خودش و تامین مایحتاج و درآمد خودش را بر اساس آن حق پایه گذاری کند، گرفتن این حق کار بسیار سختی است.
ھر دولتی که حاکم است باید قوانین را به درستی رعایت کند. اگر ما در اجرای قوانین، چشمپوشی کنیم به منافع ملی کشورمان ظلم و خیانت کرده ایم.
وقتیا در ماجرای استخدام‌ها و به کار گیری افراد در پست‌های مدیریتی و استخدام نیرو به جای شایسته سالاری، رابطه سالاری حاکم شود پرسنلی که بر حسب باند و رابطه استخدام شده اند برای حفظ منافع خود و گروه، منافع ملی را نادیده گرفته و باعث فاجعه ملی میشوند. وقتی مدیری با سفارش سرکار آمده برای حفظ پست خود و منافع آن در واقع وامدار فرد مورد نظر می‌شود و در استخدام‌های دیگر نیز جواب این وام‌ها را خواهد داد. وقتی مدیری برای حفظ پستش آقازاده مدیر بالادستی را استخدام می‌کند، مشخصا آقازاده‌ای که با این روش آمده دنبال منافع خود و گروه است نه منافع ملی.
وقتی چاه غیر مجاز تاسیس می‌کنند آن را نادیده می‌گیریم. کارمند ما با رشوه گرفتن (یا آشنا بازی) از ماجرا چشمپوشی می‌کند، مدیر ما می‌گوید نمی‌خواھم با مردم درگیر شوم، چون منافع درگرو این کار‌ها است نه کارهای علمی.
به ھمین دلیل یک نظام درآمدی در کشور شکل می‌گیرد که مبنای آن بر اساس کارھای غیر اصولی، غیر قانونی و حتی غیر اخلاقی است.
برخی صاحب نظران گفته اند با این میزان فرونشست در تھران اگر یک زلزله ۵ ریشتری در تھران اتفاق بیفتد خسارت یک زلزله ۷ ریشتری را ایجاد می‌کند. آقای ستایش این وضعیت فرونشست زمین آیا خیلی بحرانی است و باید چاره اندیشی کرد یا احیانا به شدتی که گفته می‌شود بحرانی نیست؟
-فرونشست زمین، یکی از خطرناک‌ترین مراحل پایداری یک سرزمین است. وقتی ما در جای جای ایران، آثار فرونشست زمین را می‌بینیم یک خطر بسیار بزرگ در زیر زمین ایران ایجاد شده است که ھر لحظه و با ھر تلنگری ممکن است فرو بریزد.
این تلنگر می‌تواند زلزله باشد و می‌تواند حتی عملیات عمرانی ساده در داخل شھر باشد.
*یعنی مثل مترو؟
-بله، مثل مترو. وقتی جایی زیرش خالی شد در اثر فشار یا ضربه، ھر لحظه می‌تواند بریزد. به عنوان راھکار تاکید می‌کنم دولت باید به یک گروه متخصص و مستقل داخلی و متحصص دانشگاهی ماموریت بدھد تا یک گزارش ملی در مورد شرایط پایداری سرزمین در ایران تھیه کند. با این گزارش می‌توانیم عمق فاجعه را در کل ایران بدانیم و برای ھر جایی نسخه مناسب آن در نظر گرفته شود. این گزارش بعدا سندی شود که اسناد بالادستی مانند برنامه پنج ساله توسعه بر اساس آن تھیه شود.
با توجه به این که وضعیت استان تھران و شھر جھرم از نظر شدت فرونشست زمین شدیدا بحرانی است و سالیانه فرونشست زیادی دارند راھکار کوتاه مدتی که از یک فاجعه و پیشامد ناگوار جلوگیری کند چه ھست؟
در کوتاه مدت ھیچ چاره‌ای نداریم جز این که اعمال مدیریت جدی کنیم. در جایی که بحران جدی است نظارت باید جدی‌تر باشد. ما باید در جایی مدیریت خود را اعمال کنیم که میزان فرونشست زمین به ۳۵ سانتی متر نرسیده است.
*الان که در ورامین تھران به ۳۶ سانتی فرونشست سالیانه داریم و در تھران ھم مقدار نشست زمین زیاد است، اعمال مدیریت چه نتیجه‌ای دارد؟
-برای جایی که ۳۶ سانتی متر فرونشست زمین دارد نمی‌توانیم کاری انجام بدھیم. چون نمی‌توانیم آب به زیر زمین تزریق کنیم. فقط می‌توانیم مدیریت کنیم که خسارت کمتری اتفاق بیفتد. برای مبارزه با نشست زمین، راھکار اصلی باید این باشد که دوباره سرزمین را به حالت پایدار خود برگردانیم.
دقیقا ھمان موقعی که گزارش دادند ساختمان پلاسکو ناامن است وظیفه شھرداری بود که این ساختمان را ببندد و جلوی فاجعه را بگیرد. واقعیت این است که ما مصلحت سنجی می‌کنیم در حال حاضر بزرگترین مشکل ما در ایران، قربانی شدن منافع ملی در مقابل منافع محلی یا بهتر بگویم منافع شخصی و گروهی است. متاسفانه ما نه فقط در مورد پلاسکو، بلکه در مورد آب و مراتع طبیعی ھم مصلحت سنجی می‌کنیم. در مورد تخریب منابع طبیعی ھم مصلحت سنجی می‌کنیم. در حالی که قانون اساسی ما تخریب محیط زیست را ممنوع اعلام کرده است. تخریب محیط زیست باعث می‌شود این سرزمین در آینده غیر قابل سکونت شود.
ارسال نظرات