به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، نهمین همایش آنان که می‌اندیشند با عنوان «بازخوانی و بررسی آرا و اندیشه‌های شریعتی» به همت کانون اندیشه عصر روز گذشته(دوشنبه 7 اسفند ماه) برگزار شد. محورهای اصلی در این دو روز شامل مباحثی نظیر شریعتی و دین، شریعتی و تاریخ، شریعتی و علوم انسانی، شریعتی و روشنفکری، شریعتی و مساله عدالت، شریعتی سنت و مدرنیته، شریعتی و اندیشه جهان وطنی، شریعتی و بازگشت به خویشتن، شریعتی و اندیشه‌های سیاسی مدرن و اسلامی است که در سه قالب سخنرانی، ارائه مقالات، پخش و معرفی مستند «شریعتی بدون روتوش» در سالن ابن خلدون دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
در عصر شریعتی دیدگاه‌های جدید در رابطه با دین مطرح نبود
در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر اینکه بازخوانی شریعتی و روشی که در فهم مبانی اسلامی دارد مهم است، به ارائه بحث خود درباره دین‌شناسی شریعتی پرداخت و گفت: امروزه مباحث دین‌شناسی سرعت و دقت بیشتری یافته است و در مکان مختلف و دیدگاه‌های جدیدی نیز مطرح شده است، در حالی که در عصر شریعتی اینها چندان وجود نداشته است.
بحث شریعتی دین‌شناسی بیرونی است
وی با اشاره به اینکه بحث شریعتی دین‌شناسی بیرونی است، افزود: شریعتی با یکسری از مبانی تلاش می‌کند فهم جدیدی از مفاهیم دینی ارائه کند، جدید به این معنا که نسبت به فضای ایران جدید است ، در حالی که چنین قرائت‌های در غرب سابقه داشت.
اگزیستانسیالیسم، جامعه‌شناسی و متافیزیک رازورانه 3 رویکرد دین‌شناسی شریعتی است
حجت‌الاسلام قائمی‌نیا سه رویکرد برای دین‌شناسی شریعتی توصیف کرد و بیان داشت: روش ایشان را ترکیبی از سه مؤلفه می‌دانم، یک اگزیستانسیالیسم است که چهره جامعه‌شناختی دارد، مؤلفه دوم رویکرد جامعه‌شناسی است و سومین رویکرد هم متافیزیکی است که من اسم آن را متافیزیک رازورانه می‌گذارم.
وی افزود: در واقع با سه عنصر مواجه هستیم، یعنی خوانش اگزیستانسیالیستی و یکی نگاه جامعه‌شناختی است و دیگری متافیزیکی است که تعین ندارد، این سه عنصر با هم روش واحدی را پدید نیاورده است.
روش شریعتی در حوزه دین نظام‌مند نیست
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: شریعتی این کار را نکرده و بنا به تناسب بحث‌های مختلف از اینها استفاده می‌کند؛ یعنی گاهی از رویکرد اول و گاهی از رویکردهای دوم و سوم، بنابراین روش شریعتی نظام‌مند نیست و با یک بحث کاملاً آکادمیک مواجه نیستیم.
شریعتی تکثر روشی داشته است
وی با تأکید بر اینکه شریعتی تکثر روشی داشته است، ادامه داد: شریعتی بنا به مباحث مختلف رویکردهای مختلفی را می‌پذیرد که میان اینها هم تعارضاتی پیدا می‌شود.
انتقاد شهید مطهری به شریعتی بر چه اساسی بود؟
حجت‌الاسلام قائمی با اشاره به اینکه انتقادهایی که شهید مطهری به اندیشه‌های شریعتی داشت بیشتر برداشت وی از عنصر اگزیستانسیالیسم و متافیزیک بود، خاطرنشان کرد: نگاهی که شرییعتی به متافیزیک داشت و تأثیر متافیزیک بر اندیشه‌های دینی او، جایگاه و بازخوانی این اندیشه‌ها و رویکرد اگیزیستانسیالیستی قابل طرح است، در واقع اگزیستانسیالیسم یک نوع جریان فلسفی است که مقابل رویکرد متافیزیک است.
بسیاری از مفاهیم اگزیستانسیالیستی ریشه‌اش در کتاب مقدس است
وی افزود: اگزیستانسیالیست بر خود انسان متمرکز می‌شوند و مسائل انسان را تحلیل می‌کنند و دنبال متافیزیک نیستند که از دریچه انسان به متافیزیک برسند، لذا آن مفاهیم اگزیستانسیالیستی که شریعتی به آن پرداخته است مانند «تنهایی»، «از خود بیگانگی» که در مارکسیست مطرح بوده است و بسیاری از مفاهیم اگزیستانسیالیستی ریشه‌اش در کتاب مقدس است، ولی بار فلسفی به آنها داده‌اند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه با اشاره به دیگاه شریعتی به متافیزیک گفت: شواهدی از آثار شریعتی می‌آورم در کتاب اسلام‌شناسی و در ذیل بحث توحید، نگاه وی به توحید اینگونه است که توحید یک عقیده می‌تواند باشد و یا یک اعتقاد به یکانگی خدا و یا جهان‌بینی به این معنا که جهان را به صورت واحد تلقی کنید، نه اینکه جهان را به دنیا و آخرت تقسیم کنید.
از نظر شریعتی همه موجودات یک کل را تشکیل می‌دهند
وی با بیان اینکه از نظر شریعتی همه موجودات یک کل را تشکیل می‌دهند، ادامه داد: تلقی جهان به عنوان مجموعه هماهنگ، تحلیل ایشان است که شرک در مقابل توحید تلقی جهان مجموعه ناهماهنگ و متناقض است، توحید به این معنا یک نظریه مذهبی فلسفی نیست.
حجت‌الاسلام قائمی‌نیا اظهار داشت: قرائتی که خودم از نظام فکری شهید مطهری با شریعتی دارم به این دوگانگی بر می‌گردد که آیا شما مفاهیم اسلامی را آن بار متافیزیکی خاصش را بگیرید و صرفاً به صحنه اجتماع ببرید؛ آن هم با یکسری قرائت از مفاهیم اگزیستانسیالیستی که از بیرون می‌گیرید؟ شهید مطهری این را نمی‌پذیرفت.
دین جنبه‌های متافیزیکی و اگزیستانسیالیستی با هم دارد
وی گفت: بسیاری از کسانی که نزاع شهید مطهری و شریعتی را بازخوانی می‌کنند، می‌گویند خیر آن تفکر از یونان بوده و ... اما مسأله این نیست مسأله این است که شما با دینی مواجه هستید که جنبه‌های متافیزیکی و اگزیستانسیالیستی دارد، شما آیا می‌توانید آن متافیزیک خاص اسلام را حذف کنید و به توحید معنا و مفهوم جدیدی دهید و توحید را به معنای وحدت خداوند نگیرید.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که اسلام بار اگزیستانسیالیستی دارد، اما این بار باید با توجه به مفاهیمی که در کتاب و سنت است با توجه به آن مفاهیم استخراج شود و آن زمینه متافیزیک خاص اسلام نادیده گرفته نشود.