منطقه آزاد مازندران؛ از آرزو تا واقعیت / آیا تجربه ناکام مناطق آزاد تجاری به استان مازندران می‌رسد؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، حنانه جانمحمدی؛ * منطقه آزاد تجاری، شامل یک منطقه جغرافیایی وسیع در موقعیتی است که دسترسی به منابع و داد و ستد از طریق دریای آزاد و یا همجوار با کشور‌های همسایه را دارد. طرح منطقه آزاد شدن مازندران بعد از گذشت سالیان طولانی دوباره روی زبان‌ها افتاده است. ۱۱ سال قبل که پیشنهاد تأسیس منطقه آزاد مازندران مطرح شد به دلیل سهم‌خواهی‌های عده‌ای و یک صدا نبودن نمایندگان مجلس تا این زمان این طرح به مرحله ظهور و بروز نرسید. در این لایحه، منطقه آزاد پیشنهادی مازندران، شامل منطقه آزاد نوشهر به وسعت ۸۴ هکتار، چپکرود ۴۶۰ و امیرآباد هزار و ۶۰۰ هکتار است؛ طرحی که پس از گذشت سال‌ها، با ایرادات شورای نگهبان مواجه شده است.

با این حال منطقه آزاد مازندران یک تیتر بزرگ خبری است که در این روزها، توجه صاحبان کسبه را به خود جلب کرده است. این طرح به دلیل اهمیت گسترش کسب و کار‌ها با فرآیند صادرات و واردات و تحکیم روابط بین‌الملل با کشور‌های حاشیه دریای خزر، این طرح پیشنهادی به مجلس ارائه شده است. همچنین گفتگوها، چالش‌ها و بحث‌های زیادی درباره این طرح تصویبی به میان آمده است. هر یک از صاحب نظران یک ایده، عقیده و نظر را درباره خبر منطقه آزاد مازندران که در مجلس مطرح شده است، ارائه داده‌اند. عده‌ای به دلیل رشد و توسعه تجارت موافق این طرح بودند و عده‌ای به خاطر نبود زیرساخت‌های لازم آن را منطقی ندانستند.

 

• خطر منطقه آزاد مازندران در کمین است! /مناطق آزاد رویای شیرین نمایندگان یا کابوس مردم؟
• وجود منطقه آزاد مازندران موجب تضییع حقوق عامه مردم می‌شود
• منطقه آزاد شدن استان مازندران به چه قیمتی؟! + فیلم

---

منطقه آزاد مازندران در اولین مرحله، پس از ارائه به معاون اول رییس جمهور، مورد موافقت او قرار گرفت و به دبیرخانه مناطق آزاد کشور رفت و در این نهاد به تصویب رسید. در نهایت پس از هفته‌ها تلاش و پیگیری مصوبه ایجاد منطقه آزاد تجاری مازندران با سه لکه منفصل شامل بندر امیرآباد در شرق، بندر فریدونکنار در مرکز و بندر نوشهر در غرب به صورت همزمان به تصویب هیئت دولت رسید. پس از تصویب طرح منطقه آزاد مازندران در مجلس، این طرح برای تایید نهایی به شورای نگهبان رفت که در آنجا با ابهاماتی روبرو شد. بررسی کارنامه منطقه آزاد دیگر استان‌ها و مناطق مختلف در کشور نشان می‌دهد که تبدیل به منطقه آزادشدن چندان توفیقی برای استان نخواهد داشت چرا این مناطق نه تنها قطب صادرات نشدند؛ بلکه اسیر واردات و چالش‌های فراروی آن نیز هستند.

 

موافقان این طرح چه عقیده‌ای دارند؟

احمد حسین‌زادگان، استاندارد مازندران، نقطه عطف تحول اقتصادی مازندران را منطقه آزاد شدن استان دانسته است. اما آیا تبدیل به منطقه آزاد شدن عامل تحول اقتصادی است؟ آیا مازندران ظرفیت‌های لازم برای تبدیل شده به منطقه آزاد را دارا است؟ آیا تاسیس منطقه آزاد مازندران مشکلات استان در حوزه‌های مختلف را رفع می‌کند؟

علی‌اصغر یوسف‌نژاد، عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی نیز در این خصوص می‌گوید: تصویب این لایحه به این معناست که دولت می‌تواند زیرساخت‌های لازم را برای تاسیس منطقه آزاد برابر پیشنهادی که ارائه شده بود، پیگیری کند.

همچنین جذب سرمایه‌های خارجی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و کسب درآمد‌های ارزی و افزایش صادرات، معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، نداشتن تشریفات زاید ارزی و اداری و سهولت در فرآیند صادرات و واردات، همگی من‌جمله دلایلی است که مسئولین برای پیشبرد هرچه سریع‌تر این پروژه مطرح می‌کنند.

 

عباس‌تبار، استاد رشته حقوق دانشگاه مازندران در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در خصوص طرح منطقه آزاد مازندران، می‌گوید: چند سالی است که بعد از سفر استانی رئیس جمهور وقت به استان مازندران، مسئله منطقه آزاد شدن سه لکه امیرآباد، چپکرود و نوشهر مطرح شد. در نهایت با بررسی‌های متعدد و ایراد نکته‌هایی، موافقت اولیه برای ایجاد منطقه آزاد تجاری صادر شد. در همان ابتدا جامعه اساتید و کارشناسان، این طرح را دیدند و طی بررسی‌ها متوجه شدند که اگرچه استان ظرفیت داشتن منطقه آزاد را دارد، اما برای این سه نقطه تعیین شده هیچ بستری فراهم نیست.

عباس‌تبار اظهار می‌کند: به این منظور، سال گذشته نامه‌ای به شورای نگهبان زدیم. طی این نامه به عدم موفقیت دیگر نقاط آزاد تجاری در کشور و ناکامی این طرح در پیشبرد اهداف اقتصاد مقاومتی اشاره کردیم؛ بنابراین شورای نگهبان به بررسی این طرح پرداخت. در واقع باید به این نکته توجه کنیم که استان مازندران از این قائله مستثنی نیست و بستر‌های لازم در این سه منطقه برای ایجاد منطقه آزاد وجود ندارد. در این نامه یادآوری کردیم که به جای رفتن به سوی طرحی که حواشی زیادی خواهد داشت باید به سمتی حرکت کنیم که باعث شکوفایی اقتصادی در کشور بشود.

 

فرمانده بسیج اساتید استان مازندران ادامه می‌دهد: بر اساس اسناد موجود، بسیاری از افرادی که طرح اولیه این پروژه را نوشته‌اند از سال‌های پیش، شروع به خرید ملک در این مناطق کرده‌اند. مضاف بر اینکه طرحی که به مجلس فرستاده شد به شدت ناقص است؛ طرحی در این سطح باید پیوست‌های متعدد اقتصادی، هویتی، اجتماعی، سیاسی، مردم شناسی و ... داشته باشد که ما چنین چیزی را مشاهده نکردیم. حتی با نگاهی به شکل شهرستان بندری نوشهر به آسانی می‌فهمیم که در حال حاضر با توجه به اینکه بندر آن در حوزه شهری قرار گرفته ماشین‌های سنگین زیادی باید به این منطقه وارد بشود؛ این در صورتی است که شهر بستر برای عبور چنین وسایل نقلیه‌ای را ندارد.

وی می‌گوید: ما با اصل منطقه آزاد شدن مشکلی نداریم، اما در مورد مازندران مشکلات زیادی متوجه آن است. با این وجود نمایندگان استان نامه‌ای با مضمون تاکید برای وصول این طرح را به صورت دست‌نویس آماده کردند که امضای، ولی فقیه پای آن بود و به آقای جهانگیری فرستادند. بار‌ها از نمایندگان خواستار ایراد دلایل قانع‌کننده شدیم که اتفاق نیفتاد. به همین منظور، جلسه بررسی این لایحه را با حضور اساتید استان مازندران برگزار و از نمایندگان دعوت کردیم تا در کنار هم به بررسی مسائل پیش روی آن بپردازیم؛ ولی هیچ کدام از نمایندگان در این نشست شرکت نکردند.

عباس‌تبار اظهار می‌کند: باید به این نکته توجه کرد که ظرفیت و بستر لازم برای صادرات در این سه نقطه وجود ندارد. بر اساس آمار حدود ۷۰ درصد از ماشین‌هایی که برای واردات کالا در بند امیرآباد توقف می‌کنند، خالی به مقصد برمی‌گردند. اگر چیزی برای صادرات نیست به صرف عوض شدن اسم چیزی تغییر نمی‌کند. همچنین زمزمه ایجاد مناطق آزاد مسائل اقتصادی حاشیه‌ای را در استان مطرح کرده؛ متاسفانه در امیرآباد خیلی از ملک‌ها دچار افزایش قیمت نجومی شدند. در کل منطقه امیرآباد و نوشهر شاید توجیه اقتصادی برای ارائه این طرح را داشته باشند، ولی شهرستان چپکرود چیزی جز زمین خالی نیست و باید کلی هزینه صرف ساخت و ساز در این نقطه بشود.

 

استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران یادآوری می‌کند: اگر قرار بر ایجاد منطقه آزاد تجاری در استانی باشد باید در مرحله نخست، شهرک‌های صنعتی آن را به کار بیندازیم. جامعه بسیج اساتید استان در دفعات گوناگون به شهرک‌های صنعتی سفر و مشکلاتشان را بررسی کرده است. اکثر این شهرک‌ها نیمه فعال هستند. این شهر‌ها باید فعال باشند تا طرح منطقه آزاد بتواند هنر خودش را نشان بدهد. در مجموع اساتید عقیده دارند که اگر به هر دلیلی اصراری برای تاسیس منطقه آزاد است، تنها منطقه‌ای که توان عهده‌داری این لقب را دارد، بندر امیرآباد است.

وی در پایان می‌گوید: باید تاکید کنم که امکانات بالقوه این طرح در استان وجود دارد؛ اما اولویت توسعه و رشد استان در منطقه آزاد تجاری نیست بلکه در توجه به زیرساخت‌های نوآوری در عرصه‌های دریا و دشت و جنگل است. در صورت تقویت این بسترها، استان از نظر اقتصادی به اعتلا می‌رسد. دولتمردان در حال حاضر خیلی به منطقه آزاد تجاری علقه‌ای ندارد بلکه در عرصه‌های دیگر به دنبال پیشرفت هستند. پیشنهاد داریم مسئولان استانی پای صحبت اساتید بنشینند و با استفاده نظرات کارشناسی آن‌ها کار دقیق‌تری را پیش ببرند. نقد عمده نسبت به لایحه منطقه آزاد این است که این طرح کمتر از ۱۰ صفحه است که بیشتر آن هم به نقشه‌های شهری تعلق دارد.

براساس آمار‌های جهانی، مناطق آزاد کارایی لازم را نداشته و فقط تعداد محدودی از این مناطق و آن هم در آسیا، سهم قابل ملاحظه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را به خود تخصیص داده‌اند. در عین حال نمونه‌های متفاوتی در کشور داریم که تجربه شکست طرح مناطق آزاد در ایران را نشان می‌دهند.

در پایان باید گفت حل کرد مشکلات استان به خصوص مشکلات مناطق ویژه نیازمند هماهنگی ویژه دولتمردان با کارشناسان این حوزه است که چنین عزمی تاکنون مشاهده نشده است. انگار همه مشکلات حل شده و فقط به این جمله بسنده می‌شود: باید که استان مازندران به منطقه آزاد تبدیل بشود. راه توسعه نه از منطقه آزاد بلکه از حل مشکلات صنعت، کشاورزی و گردشگری مازندران می‌گذرد.