شادی؛ واجبی که حرامش می‌کنیم

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛  هر ایدئولوژی، با توجه به جهان بینی و تعریفی که از انسان و نیازهای او دارد، راهکارهایی را برای دست یابی به این هدف ترسیم می کند؛ اما حصول موفقیت و تحقق شادی، خود تابعی از درستی مبانی معرفتی و فکری آن و راهکارهای اتخاذ شده است.

آن‌‌ها که مدعی‌اند

لیبرالیسم، از ایدئولوژی هایی است که مدعی انحصاری تأمین شادی، بهروزی و سعادت برای انسان است و با ناتوان و ناکارآمد دانستن سایر ایدئولوژی ها در دست یابی به این هدف، گرایش و روی آوردن به این مکتب را تنها راه سعادت بشر می داند. و همین مساله هم باعث شده که خود را متولی ارائه مدل های متفاوت شادی در دنیا بداند.

در واقع نظام غربی، مبتنی بر ایدئولوژی لیبرالیسم، در تلاش است تا مدل ناقص سبک زندگی خود را در جهان گسترش دهد و به عنوان الگوی برتر معرفی کند. یکی از آن مصادیق، به طور جدی مساله شادی و چگونه شاد بودن است. در واقع شادی و نشاط به عنوان یکی از مهمترین نیازهای روانی بشر و به دلیل تاثیرات عمده ای که بر زندگی افراد دارد همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. و انسان همواره به دنبال پاسخ به این بوده که چگونه می تواند از زندگی اش رضایت بیشتری داشته باشد.

از شانس تا تعقل

در گذشته، برداشت افراد از شادی مترادف با مفهوم شانس بود. بدین معنی که نیروهای خارجی، شخص را تحت تأثیر قرار داده، او را به انجام کاری وادار می کنند. اما امروزه این باور تا حدود زیادی تغییر کرده و جای خود را به مسئولیت و تعقّل شخصی داده است.(McMahon, 2006, P.32) افلاطون در کتاب جمهوری به سه عنصر در وجود انسان اشاره می کند که عبارتند از: قوّة عقل یا استدلال، هیجانات و امیال. وی شادی را حالتی در انسان می داند که بین این سه عنصر، تعادل وجود داشته باشد اما ارسطو معتقد است دست کم سه نوع شادی وجود دارد. در پایین ترین سطح آن، شادی را همان لذت می داند؛ سطحی بالاتر از شادی، همان موفقیت و کامیابی است و نوع سوم شادی از نظر ارسطو، شادیِ ناشی از معنویت و دین است. (Eysenck, 1990, P.84)

شادی آن‌‌ها؛ فرح ماها

در دین اسلام نیز مفهوم شادی بارها با الفاظ مختلف در قرآن کریم بیان شده است. این مفهوم در مجموع، 25 بار با الفاظ مختلفی ذیل واژه فرح، در قرآن آمده و به معنای خوشحالی، سلامت و مسرّت تعریف شده است (لقمانی، 1380، ص 18). برای مثال، در آیه 58 سوره یونس می فرماید: «قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعونک»؛ ای پیامبر! به مردم بگو شما باید به فضل و رحمت خدا شادمان شوید، که آن بهتر و مفیدتر از ثروتی است که برای خود اندوخته اید.

یا در آیه 15 سوره روم فرموده: «فامّا الذین امنو و عملوالصالحات فهم فی روضه یحبرون»؛ آنان که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند، در باغی از بهشت، شادمان و مسرور خواهند بود. این آیات نشان دهنده آن است انسانی که فطرتش دست کاری نشده، از چه چیزهایی شاد می شود. از آنجایی که اسلام دین فطرت و طبیعت است، پیوسته مسلمانان را به شادیهای مثبت و سازنده دعوت می کند.

شادی اسلام و آدابش

در آداب اسلامی دستورات زیادی در خصوص چگونگی شادی و حد و مرز های آن بیان شده، که رعایت آن آداب در شکل دهی به زندگی اسلامی بسیار موثر است. این شادی گاهی برای خود آدمی است و زمانی برای دیگران. این همه ثواب که برای تبسّم زدن بر دیگران ذکر شده و سفارش هایی که برای پوشیدن لباسهای شاد و استعمال بوی خوش، دیدار با دوستان، نظافت و پاکیزگی، مسافرت و تفریح، حضور در طبیعت، زدودن کینه و حسد از دل و شوخ طبعی و مزاح و... مطرح شده، همه برای ایجاد شادی و راندن غم و اندوه از دل مؤمنان است.(طریقه‌دار، 1380، ص 20) نکته مهمی که در تعالیم اسلامی در خصوص حدود و ثغور شاد بودن و چگونگی آن وجود دارد این است که اسلام نگاهی متعالی به شادی دارد فلذا شرایط و محدودیت هایی را برای شادی قرار داده؛ از جمله: 1. در شادی، گناه و معصیت نباشد؛ 2. پرهیز از اذیت و آزار دیگران؛ 3. نکوهش و مسخره و استهزا؛ 4. پرهیز از لهو.

مسیرهای مختلف برای شادی

از رسول اکرم(ص) نقل شده که می فرمودند: من شوخی می کنم اما در گفتارم جز حق و راست نمی گویم(کلینی، 1413). در منابع دینی و اسلامی علاوه بر شرایط و محدودیت هایی که برای شادی بیان شده، عواملی که منجر به شادمانی می شوند نیز ذکر شده اند. با توجه به آنچه گفته شد حال سئوال این جا است که چقدر شادی های امروزه ما، شادی های حلال است؟ و تا کجا توانسته ایم به مدل های جایگزینی برسیم که هم حدود و ثغور اسلامی را رعایت کرده باشیم و هم اینکه توانسته باشیم در جهان رنگارنگ امروز که همه چیز با جادوی استعماری رسانه در حال رسوخ در ذهن افراد است، حرفی برای گفتن داشته باشیم و مدلی برای ارائه و ترویج؟ یکی از مسائل جدی که امروزه به نظر می رسد گربانگیر جامعه اسلامی ما است، مساله شادی های حرام است ... در واقع ذائقه جوان امروز را آنچنان تغییر داده اند که فکر می شود شاد بودن فقط از مسیر مشخص شده ای که از طریق رسانه ها درونی شده، محقق می شود.

از سفر حلال تا سفر حرام

از مسائلی که در اسلام ایجاد فرح و شادی می کند سفر است. سفری که آداب خاصی نیز برای آن ذکر شده. متاسفانه آنچه امروزه جایگزین فرح حاصل از سفر شده است، تورهای گردشگری یکروزه و چند روزه ای است که قارچ گونه در همه جا سر بر آورده اند و چیزی بیشتر از ترویج حرام خدا در آنها نیست. و آیا در حرام خدا چیزی به جز خسران و ضرر دیده می شود؟

تورهای گردشگری با حضور دختران و پسران مجرد بدون رعایت موازین شرعی – به همراه موسیقی ها و جشن های تدارک دیده شده توسط کاروان - مجالس، میهمانی ها و حتی عروسی هایی که در آن به هر چیزی برای شاد بودن چنگ زده می شود، بدون آنکه کمی فکر شود که تناسب این اعمال و انتخاب ها با اعتقادات ما و سبک زندگی اصیل ایرانی اسلامی چیست. ایدئولوژی لیبرالیسم برای دست یابی به اهداف و مطامع اقتصادی خویش، با کنار زدن روح مذهبی، احکام دینی، اخلاق و مفاهیمی چون حق، ارزش، اصول و باید و نباید، انسان را یک حیوان اقتصادی تعریف می کند و فلسفه زندگی را خوش باشی می داند.

چنین تفکری، کمال را فدای توسعه کرده و در نهایت، خوشگذرانی و اباحی گری، ماهیت همه مناسبات اجتماعی می شود. اصل بیشترین خوشی که امروز جوهر اخلاق غربی است، تمتّع از جهان را هدف نهایی انسان می داند و تنها تفکیک جدی میان حق و باطل یا شایست و ناشایست را مبتنی بر احساس خوشی می داند؛ زیرا اصالت با لذت فردی است. اما این که لذت های غربی تا چه حد توانایی تأمین شادی و سعادت واقعی بشر را دارد، موضوعی است که افزون بر ایرادهای اساسی و که در بعد نظری برآن وارد شده، به شدت با واقعیات عینی و تاریخی جوامع لیبرال دموکرات ناسازگار است و در عرصه سبک زندگی نیز با چالش های متعددی روبه روست.

منبع: دو هفته نامه ندای عاشورا/ استان یزد