کارکردهای تصویرپردازی پیامبران در سینما چیست؟/ کتاب سیمای پیامبران در هالیوود شمایل شناسی خود سینما است

به گزارش خبرنگار فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، نشست نقد و بررسی و رونمایی از کتاب «سیمای پیامبران» در سینمای هالیوود و ایران عصر امروز در سرای اهل قلم نمایشگاه کتاب برگزار شد و دکتر محمد علی رجبی دوانی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد و پژوهشگر فلسفه هنر، دکترسیدراضیه یاسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دکتر عبدالله بیچرانلو، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به ایراد سخنرانی پرداختند.

در ابتدای این نشست رجبی دوانی گفت: نام این کتاب «سیمای پیامبران در سینما و هالیوود» است.

شمایل بیان کننده یک صورت کامل از تفکر و اعتقاداتی است که یک دور از تاریخ به خود می گیرد در اصطلاحی به تصاویر مقدس و کشیدن چهره انبیاء و اولیاء شمایل گفته می شود.

در واقع شمایل نوعی صورت خیالی هنرمند در همه وجوه است که بنیاد اندیشه هنرمند را نشان می دهد.

وی افزود: شمایل در طول تاریخ تغییراتی داشته است، در اولین مرحله شمایل نمادی از انسان کامل است که در صورت انبیاء و اولیاء ظهور پیدا می کند در دوره دوم در عصر اساطیر شمایل در صورت انسانی ظهور پیدا می کند و الهه ها شمایل این دوره اساطیری هستند.

در سومین دوره شمایل انسان عاقل به تصویر کشیده می شود که در این دوره رابطه با عالم بالا را نفی می کنند و اصالت را به عقل می دهند، از رنسانس به بعد نیز انسان محور شمایل می شود که این شمایل ها براساس نفس و خواهش های انسانی ساخته می شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد خاطرنشان کرد: در عصر دینی شمایل ها به صورت انسان های کامل که مظهر اَتم آنها که انبیاء و امامان هستند برای مردم ظاهر می شوند و نقش آنها در این چهاردوره یگانه است یعنی رابط بین انسان و حقیقتی هستند که انسان در جست و جوی آن است.در عصر دینی شمایل‌ها دارای تقدس بودند، به طوری که در شمایل های مسیحی شمایل حضرت مریم(س) و حضرت مسیح(ع) تقدیس می شدند.در فرهنگ اسلامی نیز این مسئله به صورت زیارت وجود دارد که انسان به زیارت ائمه می رود و نشان از این دارد که آن امام را زنده و واسطه بین خود و خدا می داند.این در حالی است که در دوره جدید شمایل، نفس اماره انسانی شده است.
 

وی با بیان اینکه سینما با تکنولوژی ارتباط مستقیم دارد و زبان  آن زبان تکنیک است در دوره های قدیم هنر بود که ابزار را تعیین می کرد اما اکنون تکنیک به هنر می گوید که خود را با آن منطبق کند.

سینما که زبان تکنولوژی دارد حالا می خواهد شمایلی باشد که رابطه انسان با عالم بالا را نشان دهد، هدف غایی هنر بیان نیکی هاست و حتی اگر می خواهد زشتی ها را نشان دهد باید در قالب زیبایی این کار انجام شود.

رجبی دوانی اظهار داشت: کتاب سیمای پیامبران در هالیوود و ایران تنها تحقیقی در زمینه شمایل انبیاء نیست بلکه من آن را شمایل شناسی خود سینما می دانم.آنچه در این کتاب گفته می شود هویت سینمای هالیوود و سینمای ایران را نشان می دهد و تنها یک مطالعه موردی نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد خاطرنشان کرد: در فرهنگ وهنر اسلامی تماماً بحث از خیر و شر و رفتن در سپاه خیر است، شناسنامه ما ایرانی ها نیز شاهنامه فردوسی است و فردوسی ما را به ورود به سپاه خیر دعوت می کند چون اگر وارد این سپاه نشویم نشان می دهد که فردوسی قصه گویی بیش نیست در حالی که او یک حکیم شیعه ای است و این ذات فرهنگ و تمدن ماست.

وی با اشاره به فیلم های هالیوود در خصوص پیامبران گفت: در سینمای هالیوود حتی اگر بخواهند از خدا و پیامبران سخن بگویند تصویر بسیار بدی از آنها نشان می دهند آنها این آزادی را دارند که هر کس هر چیزی می خواهد راجع به پیامبران بگوید و بر این مبنا هر نوع توهینی با نام آزادی انجام می شود اما ما مسلمانان حق نداریم حتی به دشمنان خودمان توهین کنیم زیرا دستور قرآن کریم این است که با یکدیگر جدال اَحسن داشته باشید.

در ادامه این نشست دکتر بیچرانلو با طرح سئوالی مبنی بر اینکه چرا سینما سراغ شخصیت های مقدس و به صورت خاص پیامبران می رود، گفت: تصویرپردازی پیامبران دوکارکرد برای سینما دارد، کارکرد اول این است که برای نظام هالیوود که مبتنی بر گیشه است این فیلم ها حتماً باید کارکرد اقتصادی داشته باشد از سوی پیامبران به عنوان شخصیت های مقدس برای مردم ارزشمند و مهم هستند و مردم دوست دارند ببینند سینما چه روایتی از آنها دارد.

وی افزود: در عصر معاصر وقتی زندگی بازیگران سینما، ورزشکاران  و سایر ستاره ها در سینما روایت می شود بسیار مورد توجه مردم قرار می گیرد.به نوعی نیز می توان گفت پیامبران نیز ستاره های فرا زمانی و فراعصری هستند که همیشه به عنوان افرادی مقدس مورد توجه مردم بوده اند.

وی با اشاره به کارکرد دوم تصویرپردازی پیامبران برای سینما گفت: در هر روایت تاریخی با کهن الگوهای روبه رو هستیم که یک موضوع یا شخصیت تاریخی را مورد توجه قرار می دهند و اهمیت آن موضوع یا شخصیت تاریخی این است که برای امروز مردم مصرف داشته باشد.

در پایان نشست دکتر یاسینی، نویسنده کتاب گفت: برای پرداختن به این موضوع برمبنای رویکرد تنظیف گرایی و تشبیه گرایی وارد کار شدیم و این مطلب را بررسی کردیم که تا چه اندازه شمایل پیامبران مشبه یا منزه است و برای این کار 5 فیلم از سینمای هالیوود و 5 فیلم از سینمای ایران انتخاب شد.

وی در ادامه اظهار داشت: در زمینه تصویر پیامبران در سینما، پژوهش های مختلفی انجام شده است که رویکرد غالب آنها پرداختن به نوع روایت گری در سینما است اما این کتاب می خواهد جوهره ملکوتی که از پیامبران معرفی شده را بررسی کند.

در سینمای هالیوود پیامبران با رویکرد تشبیه گرایی به تصویر کشیده می شود در مسیحیت این امکان وجود دارد که حتی ذات الهی نیز تجسم شود اما در کشور و فرهنگ ما این مسئله وجود ندارد.نتیجه ای که از بررسی های مختلف گرفته شد این بود که در آثار هالیوود پیامبران وجهی زمینی و مادی دارند و سیمای آنها مشبه بر ویژگی های است که می تواند از شخصیتی آسمانی، شخصیتی زمینی بسازد اما در ایران مبنا بر تکریم پیامبران و رویکرد قالب، رویکرد تنظیف گرایانه است البته کاستی های قابل اغماضی در این عرصه وجود دارد.

وی در پایان گفت: باید در سینمایی ایران با رجوع به شمایل نگاری اصیل مذهبی ایران تصویری شایسته که متناسب با نیازهای معرفتی مخاطب امروز از پیامبران است به نمایش گذاشته شود همچنین باید از تکنیک های مختلف سینما در خدمت بازنمایی صحیح و ملکوتی سیمای پیامبران استفاده شود.