به گزارش خبرنگار فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، روز 28 اردیبهشت ماه در تقویم روز جهانی موزه و میراث فرهنگی نام گرفته است. به همین مناسبت در این گزارش به معرفی برخی از موزههای شاخص شهر تهران میپردازیم.
موزه کاخ گلستان
مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهنترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران میباشد. سابقه تاریخی ارگ سلطنتی که محدوده مکانی تاریخی آن را در شمال خیابان و میدان امام خمینی (سپه) در سمت غرب خیابان خیام، در شرق خیابان ناصر خسرو و در جنوب خیابان پانزده خرداد و میدان ارگ تشکیل میدهد، به روزگار صفویه باز میگردد.
کهنترین بناهای موجود در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است. وی در نبردهای خود بر ضد محمد حسن خان قاجار در سال 1172 تهران را مرکز اردوکشی خود قرار داد و پس از پیروزی در این جنگ در دیوانخانه قدیم تهران که در زمان شاه سلیمان ساخته شده بود بار عام داد و با عنوان وکیل الرعایا حکومت ایران را در دست گرفت. به فرمان او در تابستان همان سال حصار ارگ مجددا احیاء شد و یک دست حرمخانه و خلوتخانه و عمارت دارالحکومه در داخل آن بنا گردید.
پس از مرگ کریمخان زند، آقا محمدخان قاجار تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشکرکشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر میبرد و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت تا آن که فتحعلی شاه بر تخت سلطنت ایران جلوس کرد و از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران احداث شد. در دوران رضا شاه، بخشهای بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سردر باب عالی، ساختمان دفتر استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمانهای اندرونی تخریب شد. محل سکونت شاه به سعدآباد و سپس در دوران محمد رضا شاه پهلوی به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل گردید. پس از انقلاب مجموعه گلستان همچون اغلب عمارات سلطنتی دیگر بصورت موزه در آمد تا همگان بتوانند از آن دیدن کرده و از تماشای زیباییهای حاصل فکر و دست هنرمندان و صنعتگران ایرانی بهره برند.
موزه نیاوارن
در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران، بنای کاخ نیاوران با مساحتی در حدود 9000 مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث شده است. ساختمان این بنا ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شده بود اما در هنگام ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده اش اختصاص یافت. طرح چهار ضلعی کاخ و فضاسازی معماری داخلی آن الهام گرفته از معماری ایرانی با بهره گیری از فناوری مدرن است. تزئینات آن نیز تلفیقی از هنر پیش از اسلام و پس از اسلام است که گچبری توسط استاد عبداللهی، آینه کاری توسط استاد علی اصغر و کاشی کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم پور و ایلیا انجام شده است.
طبقه همکف این بنا شامل سرسرای بزرگی است که کلیه اتاق ها در اطراف آن شکل گرفته اند که از آن جمله می توان به سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد. در نیم طبقة این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا ، اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد. اتاقی نیز در مسیر راه پله ها قرار دارد که لباس های رسمی و نظامی و مدالها و نشان های محمدرضا پهلوی در آن نگهداری می شوند. در طبقه سوم اتاق خواب واستراحتگاه نیمروزی پهلوی دوم و همچنین اتاق های فرزندان وی و ندیمه هایشان قرار دارد. این فضاها با نقاشی ها و فرش هایی گرانبها و هدایای متعددی از کشورهای مختلف پوشیده شده اند.
کاخ صاحبقرانیه
ناصرالدین در سال 1267 ﻫ .ق دستور داد ساخت قصر نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین، کرسی خانه، حمام و 50-40 دستگاه خانه هر کدام شامل 4 اتاق و یک ایوان برای زنانش بسازند. او در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقرانیه» نام نهاد. پس از او، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید. در دوران پهلوی اول این کاخ برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی شد اما به علت سرمای شدید آن سال مراسم در مکان دیگری برگزار گردید.
در زمان پهلوی دوم، فرح دیبا تغییراتی اساسی در قسمتهای داخلی بنا و دکوراسیون آن ایجاد کرد و طبقه اول یعنی حوضخانه برای پذیرایی میهمانان و طبقه دوم به عنوان دفتر کار محمد رضا پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. از دیگر اتاقهای این کاخ می توان به کرسی خانه، چایخانه، ظرفخانه، اتاقهای بازی، بار و پذیرایی در طبقه اول و اتاقهای مذاکرات انتظار سفرا، منشی، هدایا، دندانپزشکی و استراحت محمدرضا پهلوی نام برد.
موزه سعدآباد
سعدآباد که از شمال با کوههای البرز، از مشرق با گلابدره، از مغرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد، در زمان قاجار، محل استقرار و سکونت تابستانی شاهان این سلسله بوده است. پس از کودتای 1299، در وسعتی تازه و الحاق باغ های مختلف، به اقامتگاه تابستانی رضاخان اختصاص یافته، کاخ و کوشک هایی به مناسبت و ضرورت های گوناگون به فاصله ای از بازمانده بناهای قاجار سر برآورده که طی سالیان به چهارده کاخ کوچک و بزرگ، هرکدام به سبک و شیوه ای در معماری رسیده است. در زمان پهلوی اول، سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب می شد.رضاشاه آب رودخانه دربند را خریداری کرد و به آبیاری این باغ اختصاص داد ولی پهلوی دوم دوازده ساعت از آب رودخانه را به رعایا بخشید و چون آب این رودخانه برای آبیاری سعدآباد کافی نبود از دوازده رشته قنات های قدیمی و جدیدالاحداث استفاده گردید.
هیجده کاخ کوچک و بزرگ از دوره های قاجاریه و پهلوی در سعدآباد وجود دارند که عبارتند از: کاخ احمدشاهی (در اختیار بسیج خواهران)، کاخ شهوند (کاخ موزه سبز فعلی)، کاخ سفید (کاخ موزه ملت)، کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی سابق در حال حاضر در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)، کاخ اسود (موزه هنرهای زیبا فعلی)، کاخ شمس (موزه مردم شناسی)، کاخ اشرف (موزه ظروف سابق)، کاخ غلامرضا (ساختمان تبصره 36)، کاخ ملکه مادر (ســــاختمان جمهوری)، کاخ احمدرضا (در اختیار نهاد)، ساختمان عبدالرضا (امور اداری سعدآباد)، کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا (مرکز آموزش)، کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی)، کاخ فریده دیبا (در اختیار نهاد)، کاخهای قدیم و جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه بهزاد و دفینه)، کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه( موزه خط و کتابت میرعماد) و کاخ لیلا (موزه آبکار).
موزه هنرهای معاصر تهران
موزه هنرهای معاصر که در ضلع شمالی بلوار کشاورز و غرب پارک لاله واقع شده در سال 1356 فعالیت خود را آغاز کرد. ساختمان موزه که یکی از نمونههای با ارزش معماری نوین ایران است، با الهام از معماری سنتی ایران و مفاهیم فلسفی آن بنا شده است. ساختمان موزه تلفیقی از معماری مدرن و سنتی است که با الهام از بادگیرهای مناطق حاشیه کویر ایران ساخته شده است. مجموعه دایمی موزه هنرهای معاصر تهران از نزدیک به 3000 اثر ارزشمند و یکتا تشکیل شده که به نخبگان دیروز و امروز هنرهای تجسمی ایران و جهان تعلق دارد و در مالکیت موزه است.
این موزه مجموعهای است متشکل و نظام یافته از بخشهای امور هنری، امور اداری، روابطعمومی، کتابخانه تخصصی، روابط بینالملل، سینما تک، سمعی و بصری، خدمات نمایشگاهی، راهنمایان هنری، مراقبان، حراست، آرشیو آثار هنری، دبیرخانه دایمی نمایشگاهها، فروشگاه کتاب و همچنین کافیشاپ. همچنین در کتابخانه تخصصی موزه هزاران عنوان کتاب فارسی و غیر فارسی در زمینههای معماری، نقاشی، طراحی، ارتباط تصویری، عکاسی، صنعت سینما و دیگر زمینههای هنری گرد آمده است.
موزه طبیعت و حیات وحش ایران
موزه طبیعت و حیات وحش ایران در 1372، از سوی شهرداری تهران به منظور آشنا ساختن مردم با میراث فرهنگی و طبیعی و شناخت اهمیت حفاظت از محیط سبز و حیوانات افتتاح شد. ساختمان موزه با مساحتی حدود 12000 مترمربع در دو طبقه، بخشهای متعددی دارد که عبارتند از: بخش پرندگان و پستانداران با شش سالن که به شرح ذیل است: سالن مارها، گوزنها، خرس قهوهای آمریکای شمالی و پرندگان، سالن آهو، قوچ، قرقاول، خرس، پلنگ، شغال، روباه، گرگ و سالن پستانداران قاره آفریقا و سالن آبزیان و خزندگان.
بخش زمینشناسی با دو سالن که در آن ویژگیهای دورانهای مختلف زمینشناسی از نظر محیط زیست جانوری و گیاهی به تصویر کشیده شده است. سالن هشت که شامل بخش پروانهها، عنکبوتها، رتیلها و عقربها است. موزه دارای کارگاه تاکسیدرمی است که در آن چگونگی فن حفظ و نگهداری موجودات به صورت غیر زنده به نمایش گذاشته شده است. از جمله ویژگیهای خاص این موزه دارا بودن نوع کمیاب پوست ببر است. همچنین، دو نمونه از نادرترین و زیباترین پستانداران جهان، با نامهای گور ایرانی و یوزپلنگ آسیایی در آن به نمایش گذاشته است.
موزه جواهرات ملی
تاریخچه جواهرات ایران از زمان حکومت صفویه آغاز میشود، زیرا تا قبل از صفویه، جواهرات گرانبهایی در خزانه دولتی وجود نداشته است و براساسنوشتههای سیاحان خارجی، پادشاهان صفوی بیش از دو قرن دست به جمعآوری جواهرات زدند. در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران، خزاین دولت با حمله افغانها غارت شد و مقداری از آنها که به وسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه تهماسب دوم به اصفهان، به چنگ نادر افتاد و از خروج آنها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان منتقل شده بود، نامههایی به دربار هند نوشت، اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکرکشی نادر به هند، محمدشاه گورکانی مبالغی نقدینه، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. اما بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان به دست آورده بود به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت. نادر پس از بازگشت به ایران، مقدار قابل ملاحظهای از جواهرات را به رسم ارمغان برای امرا و حکام و شاهان کشورهای همسایه فرستاد. همچنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امامرضا (ع) تقدیم کرد و مقداری را نیز به سپاه خود بخشید.
پس از قتل نادر، احمد بیگ افغان ابدالی، از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله گوهرهایی که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت، الماس معروف کوه نور بود. این الماس در 1266 ق، به ملکه ویکتوریا اهدا شد. در دوران قاجار مجموعه جواهرات جمعآوری و ضبط شد و تعدادی از جواهرات بر تاج کیانی، تخت نادری، کره جواهرنشان و تختطاووس نصب گردید. در 1316 ش، قسمت عمده جواهرات به بانک ملی ایران منتقل گردید و پشتوانه اسکناس و بعداً وثیقه اسناد بدهی دولت به بانک بابت پشتوانه اسکناس قرار گرفت.
خزانه فعلی در 1334 ساخته و در 1339 با تأسیس بانک مرکزی ایران افتتاح و به این بانک سپرده شد. این موزه تا قبل از انقلاب فعالیت داشته و بعد از آن تعطیل و دوباره در 1369 برای عموم بازگشایی شد. جواهرات مهم این موزه الماس دریای نور، تخت طاووس یا تخت خورشید، تخت نادری و کره جواهر نشان است.
موزه هنرهای ملی ایران
170 سال پیش، در زمان فتحعلیشاه، در محل ساختمانهای وزارت فرهنگ و سازمان برنامه و بودجه، باغ بزرگی بود که از شمال تا خیابان هدایت فعلی و از جنوب تا میدان بهارستان گسترده بود. در حال حاضر از آن باغ و قصر فقط حوض خانهای باقیمانده که تبدیل به موزه هنرهای ملی شده است و شاید همین آن را از خطر نابودی محفوظ داشته است. این مجموعه در برگیرنده بهترین هنرهای ملی ایران در همه سالهای اخیر مانند مینیاتور، تذهیب، خاتم، کاشیکاری، قالیبافی، پارچهبافی، زری دوزی مخمل بافی، میناکاری، قلمزنی و معرق است.
موزه فرش ایران
موزه فرش ایران در ضلع شمالی پارک لاله و روبهروی فروشگاه سپه خیابان فاطمی واقع شده است. این موزه در 22بهمن ماه 1356 افتتاح شد. ساختمان موزه فرش ایران معماری شکیل و چشمگیری دارد که آذینهای نمای بیرونی آن شبیه به دار قالی است. سطح نمایشی موزه شامل دو تالار است و برای نمایش انواع قالیهای دست بافت و گلیم مورد استفاده قرار میگیرد. تالار طبقه همکف به نمایشگاه دایمی اختصاص دارد و تالار فوقانی جهت برگزاری نمایشگاههای موقت گلیم و قالی طراحی شده است.
مجموعه موزه فرش ایران شامل با ارزشترین نمونههای قالی ایران از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به شمار میآید. از ویژگیهای موزه فرش، قالیچه دستبافت ارزشمند و بینظیر ایرانی، کار فرشبافان کاشان، در اندازههای 130 در 220 سانتیمتر، معروف به قالیچه میرزا کوچک خان جنگلی است که این شخصیت روحانی ملی را در لباس نظامی مسلح به تفنگ و اسلحه کمری، قطار فشنگ نمایش میدهد. در شمسه بالای تصویر میرزا، کتیبهای با عبارت و نام کارخانه ملامحمود دیده میشود که احتمالاً، با توجه به این عبارات، تاریخ بافت قالیچه سالهای آخر دوره قاجار است.
موزه ایران (رضا عباسی)
این موزه به مناسبت بزرگداشت یکی از نگارگران عصر صفویه نامگذاری شده است. هدف از تشکیل آن گرد آوردن، پاس داشتن، مطالعه کردن و شناساندن دستمایههای به یادگار مانده از هنرمندان چیره دست این مرز و بوم میباشد که به روی عموم شیفتگان هنر و فرهنگ والای ایران گشوده است. آثار این موزه از دوره ماقبل تاریخ تا قرن 13 هجری را در بر میگیرد. مراکز و تالارهای تشکیلدهنده این موزه هنری عبارت است از: تالار پیش از اسلام، تالار هنرهای اسلامی و کتابخانه.
موزه پول (تماشاگه پول)
موزه پول اولین گنجینه تخصصی و دایمی سکه و اسکناس در ایران است که به تاریخ 17 تیرماه 1376 به همت اداره کل موزههای بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی افتتاح شد. این مجموعه شامل 1400 سکه و 750 قطعه اسکناس و تعداد تقریبی 200 قطعه اشیای موزهای غیر از سکه و اسکناس است که در محوطهای به وسعت 2000 مترمربع به نمایش گذاشته شده و ضمن ارائه بخش قابل توجهی از سکهها و اسکناسهای ایران، گوشههایی از تاریخ این سرزمین را نیز به نمایش میگذارد.
بخشهای تشکیلدهنده موزه پول عبارتند از: بخش ماقبل پول، سالن مربوط به تاریخ سکه و سالنهای مربوط به تاریخ اسکناس. این بخشها به شکلی دیدنی به نمایش گذاشته شده است. همچنین، تلاش شده تا سکهها، این مستندترین اسناد تاریخی، از نظر اقتصادی، هنری، تزیینی و آرایشی در کنار مهمترین جنبه آن، که همان جنبه تاریخی و فرهنگی است، به نمایش گذاشته شود.
موزه دکتر حسابی
موزه دکتر حسابی چند ماه پس از فوت دکتر حسابی، در اواخر سال 1371 و در منزل مسکونی او افتتاح شد. بنای خانه متعلق به 1310 ش، است. موزه در طبقه سوم و در ضلع غربی منزل دکتر حسابی ایجاد شده و مساحتی حدود 40 مترمربع دارد و شامل وسایل شخصی دکتر از جمله پوشاک، مسواک، عینک، شانه، خودکار، دفتر یادداشت و وسایل دست ساز ایشان، لوح تقدیر و مدارک تحصیلی و علمی، مدالها و نشانها، عکسهای خانوادگی، اسباب بازی فرزندان و نوهها، هدایای خانوادگی و... است.
هم چنین آثار تقدیمی به دکتر حسابی شامل تابلوی نقاشی، تابلوی خط، فرش و صنایع دستی همراه وسایل شخصی و کلیه آثار تألیف و ترجمه شده وی به نمایش گذاشته شده است. بخشهای فعال در منزل و موزه دکتر حسابی عبارتند از: بخش فرهنگی که وظیفه چاپ، جمع آوری، تدوین، تجدید چاپ و ترجمه آثار وی را بر عهده دارد و بخش تحقیقات علمی که پیرامون زندگی و آثار دکتر حسابی فعالیت میکند.
موزه امام علی(ع)
در خردادماه سال 82 افتتاح شده است و در بنایی 4 طبقه واقع میباشد. همانطور که از نام این موزه پیداست همه فعالیتهایی که در این موزه انجام میشود مربوط به حضرت علی (ع) و شامل تابلوهای نقاشی، نقاشیهای قهوهخانهای و آثاری مربوط به پرده خوانی در زمانهای قدیم میباشد. آثار هنرمندان خوشنویس که در رابطه با مسائل مذهبی کار انجام دادهاند ازدیگر آثاری است که در این موزه وجود دارد.
موزه پست و تلگراف
موزه پست و مخابرات در بهمن ماه 1369 به نام موزه پست شروع به کار کرد. این موزه در یکی از قدیمیترین و شکیلترین عمارتهای دولتی تأسیس شده که از دو طبقه بنا متشکل از سالنها و غرفههای متعدد تشکیل شده و مکانی مناسب جهت بازدید مشتاقان دیدار آثار تاریخی و کهن است. این بنا در 1307 ش، در زمان وزرای قدیم پست، صوراسرافیل و نظامالدین حکمت، با صرف هزینه پانصد هزار تومان و با مساحت 15000 متر مربع در خیابان سپه (امامخمینی) تأسیس گردید. بنای پست در منطقهای فرهنگی تاریخی به نام میدان مشق واقع شده که اکثر ساختمانهای آن از قاجاریه تا پهلوی اول زمان گذاری شدهاند و به غیر از بنای وزارت جنگ، مقابل سردر باغ ملی که متعلق به دوره ناصری است، ساختمانهای این محوطه در زمان وزارت جنگ پهلوی اول بنا شده است.
موزه بانک
ساختمان موزه بانک یکی از قدیمیترین بناهایی است که به نام بانک شاهنشاهی ایران در 1267 ش تأسیس شد و به موجب امتیازی که از طرف ناصرالدین شاه به شخصی انگلیسی به نام بارون جولیوس دو رویتر مؤسس خبرگزاری رویتر اعطا گردید، کار خود را در همان زمان آغاز کرد. ساختمان موزه با قدمتی بیش از یک قرن، بنایی آجری است با مساحت قریب به 1535 مترمربع که از سه طبقه مجزا، شامل زیرزمین، همکف و فوقانی تشکیل یافته و با سه مسیر جداگانه به محوطه اصلی ساختمان که مشرف به فضای سبز است، متصل میگردد. در این موزه مجموعه آلبوم بازیهای المپیک کانادا (1976) و سکههای طلای یادبود افتتاح بانک ملی، سکههای مدور طلا به مناسبت پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی و یک جفت دکمه سردست اشرفی طلا مربوط به عزیزاللهخان سردار بجنوردی با زنجیر و گیره مربوط به دوره قاجاریه (1297) و همچنین اسکناسهای سه تومانی، پنجتومانی، 10 تومانی و ... از دوره قاجاریه، و نیز ماشینهای فاسیت پریما ساخت ایتالیا، ماشین تایپ اپتیما و ... به نمایش گذاشته شده است.
موزه سینمای ایران
فکر ایجاد موزه سینمای ایران در 1373 با حمایت مهندس سیدمحمد بهشتی در زمان ریاست مرکز توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران مطرح شد و در 1377 در مراسمی، فاز اول موزه سینمای ایران در خیابان لالهزار، کوچه پیرنیا افتتاح شد. انتشار چند کتاب، یک مجموعه کارت پستال، یک مجموعه موسیقی متن فیلمهای ایرانی و برگزاری جشنهای 100 سالگی سینمای ایران، آغاز فعالیتهای موزه سینما بود. سرانجام در 1380، با حمایت و کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت امور سینمایی، سازمان میراث فرهنگی، شهرداری تهران و بنیاد فارابی، موزه سینمای ایران در بخشی از باغ فردوس، افتتاح شد. امکانات موزه عبارتند از: عکسها، فیلمنامهها، اعلانها، جایزههای داخلی و بینالمللی، کتابها، اسناد و مدارک، فیلم و ویدئو، مطبوعات و اسباب سینما توگراف.