پاس‌کاری انتخابات الکترونیک بین تصمیم‌گیران

به گزارش گروه سیاسی «خبرگزاری دانشجو»؛ انتخابات در فرایند دموکراسی کشورها بسیار مهم است . برگزاری درست، بدون شبهه و آزاد انتخابات یکی از موفقیت‌هایی است که هر دولت می‌تواند نسبت به آن افتخار کند. دولت ها گاها برای این منظور هزینه‌های زیادی را متقبل می‌شوند تا از امنیت فرآیند انتخابات اطمینان یابند. دو عامل امنیت و سرعت همواره از اصلی‌ترین دغدغه‌های برگزاری هر انتخابات است. سازوکارهای اجرایی هر انتخابات هم در همین راستاست که بتواند با ضریب اطمینان بالاتری این دو عامل را تأمین کند. استفاده از فناوری‌های نوین در امر انتخابات به‌منظور تسریع در این فرآیند صورت می گیرد و اگر بتوان به‌درستی این امکان را در اختیار گرفت و به‌درستی استفاده کرد، می‌تواند تأثیر مناسبی درراه برگزاری انتخابات امن و آزاد و سریع فراهم کند. این استفاده از فناوری‌های نوین در امر انتخابات موجب شکل‌گیری شیوه‌ی نوینی از انتخابات شده است که به آن انتخابات الکترونیکی گویند.

انتخابات الکترونیک(e-vote) 

انتخابات الکترونیکی (E-voting) سیستم انتخاباتی است که به رأی‌دهنده این امکان را می‌دهد تا رأی خود را به‌صورت الکترونیکی ارائه کنند. در انتخابات الکترونیکی مراحل رأی دادن ، شمارش و اعلام آراء به‌صورت کاملاً مکانیزه و الکترونیکی  و  با  کمک  کامپیوتر  انجام  می گیرد. رأی‌گیری الکترونیکی  یکی  از روش‌های نوین و رو به رشد و در حال گسترش برای جمع‌آوری آرا در انتخابات است که با گسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی به‌صورت الکترونیکی  برای  اخذ  رأی  و  شمارش آرا به کار می‌رود .

تاریخچه انتخابات الکترونیک در جهان

سابقه انتخابات الکترونبک در سایر نقاط جهان به حدود 15 سال پیش باز میگردد. اولین انتخابات موفق الکترونیکی، به شکل فراگیر و سراسری در جهان، در انتخابات سرتاسری 2001 استرالیا رقم خورد. اگرچه پیش از آن در هند در سال 1982 تلاشی برای برگزاری انتخابات سرتاسری شده بود. این انتخابات به‌صورت تجربی دریکی از ایالت‌های این کشور برگزار شد ولی به دلیل مغایرت با قانون از طرف دادگاه عالی هند رد شد؛ اما همین اقدام باعث گردید تا در  سال 2003 انتخابات سرتاسری این کشور به‌صورت کاملاً الکترونیکی انجام شود. پس از این دو تجریه ی نسبتا موفق در استرالیا و هند، سودای انتخابات الکترونیک در کشورهای دیگر نیز ایجاد شد.

برزیل: نخستین اقدامات در این کشور برای برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیک  در سال 1996 میلادی دریکی از ایالت‌ها انجام شد. افزایش رضایت از نتایج اساسی انتخابات و کاهش تقلب باعث شد  از سال 2000 به بعد تمامی انتخابات این کشور به‌صورت الکترونیکی برگزار شود.

فرانسه: نخستین گام درراه برگزاری نوین انتخابات در این کشور در سال 2003 برداشته شد و برگزاری اینترنتی آن باعث شد فرانسویان مقیم آمریکا نیز بتوانند به‌صورت اینترنتی در انتخابات شرکت کنند. از مزیت‌های انتخابات 2003 کاهش احتمال تقلب، افزایش سرعت در شمارش آرا و افزایش مشارکت در انتخابات می‌تواند نام برد. البته  برگزارکنندگان در همان سال از معایب این روش به هک شدن برخی شبکه‌ها، نیاز به سرویس‌دهنده‌های قوی ذخیره‌سازی و سرعت‌پایین بارگذاری نرم‌افزار اشاره‌کرده‌اند.

بلژیک: این کشور در سال 1991 انتخابات را برای اولین به‌صورت الکترونیکی و البته در انتخابات شهرداری‌ها استفاده کرد که از آن به بعد استفاده از آن در تمامی انتخابات شهرداری‌ها تکرار شد.

کانادا: استفاده از این روش در کانادا در حد انتخابات شهرداری‌ها و  سال‌های 1990 به بعد بود.

استونی: در سال 2002 کشور استونی با استفاده از انتخابات الکترونیک انتخابات سرتاسری خود را برگزار کرد.

تجربه کشورهای فوق در برگزاری انتخابات خود به‌صورت الکترونیک مجموعه‌ای از معایب و مزایا نشان می‌دهد که برای برگزاری داخلی انتخابات الکترونیک در نظر گرفتن دوروی مثبت و منفی قضیه ضروری است.

سابقه تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات الکترونیک در ایران

بحث استفاده از تجهیزات الکترونیکی و رایانه‌ای برای برگزاری انتخابات در کشورمان برای اولین بار در سال ۱۳۷۸ مطرح شد. تلاشها برای استفاده از تجهیزات الکترونیکی در انتخابات مجلس ششم، با عدم پاسخ مناسب به ابهامات حقوقی و ساختاری، بی‌نتیجه ماند. اما همچنان این موضوع برای انتخابات ریاست جمهوری در دوره بعدی (۱۳۸۰) و انتخابات شوراهای شهر و روستا، مطرح شد. چنانکه حتی پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم، به این موضوع قدری از حالت تئوریک خود خارج شده و با تهیه نرم‌افزاری برای شمارش آرا، و فرستادن آن به شورای نگهبان، تا حدی به مرحله ی عمل نزدیک گردید. اما بار دیگر عدم اطمینان از کارکرد نرم‌افزار ارائه‌شده برای شمارش آرا، برگزاری انتخابات الکترونیک را ناکام گذاشت. این موضوع در آستانه انتخابات مجلس هشتم نیز همچنان توسط وزارت کشور دولت نهم دنبال ‌شد؛ ولی همچنان نه زیرساختی آماده‌شده بود و نه شرایط برگزاری آن فراهم‌ بود.

در این انتخابات، تبلیغات گسترده ی سایت رسمی انتخابات مجلس، زمزمه هایی از قطعی شدن برگزاری انتخابات الکترونیک را ایجاد کرد اما این حرف و حدیث ها پس از مدت کوتاهی و با هک شدن سایت رسمی انتخابات رنگ باخت. طراحی ضعیف سایت و سازوکارهای امنیتی آن اعتراض کارشناسان حوزه IT و امنیت را به همراه داشت. تمام این ماجراها باعث شد همچنان برگزاری انتخابات الکترونیک در ایران با ناکامی مواجه شود.

در انتخابات ریاست جمهوری سال 92، شورای نگهبان موافقت کرد که در 4 هزار شعبه،  انتخابات به‌صورت الکترونیکی برگزار شود. در این دوره ، ساکنان حوزه‌های انتخابیه فسا، شهربابک، مبارکه، بندرانزلی، بروجن، دامغان، تویسرکان، علی‌آباد، اسفراین، شبستر، خمین، پاکدشت، ابهر و خرمدره و اردکان به‌صورت الکترونیک رأی دادند.  به نظر می‌رسد قرار است انتخابات الکترونیکی مرحله ‌به ‌مرحله برگزار شود تا درنهایت در سراسر کشور شاهد انتخابات الکترونیکی باشیم.

با شروع فرآیند آماده‌سازی انتخابات مجلس دهم بحث برگزاری الکترونیکی این انتخابات از طرف مجریان به جریان افتاده است. آغاز دوباره این بحث را ابتدا عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور کلید زد. رحمانی فضلی، ماه گذشته از آمادگی وزارت کشور برای برگزاری الکترونیکی انتخابات دوره دهم مجلس و نظر مثبت شورای نگهبان دراین‌باره خبر داد. این سخنان تکمله ای بود برای اظهارنظر سخنگوی وزارت کشور که در 26 دی ماه سال گذشته اعلام کرده بود که در صورت تأمین بودجه 400 میلیارد تومانی می‌توان 95 هزار دستگاه لازم برای این کار را تهیه کرد.

هم‌راستا با این تلاش‌ها، شماری از نمایندگان مجلس نیز طرحی را تقدیم مجلس کردند تا برگزاری الکترونیک انتخابات را از حالت اختیاری خارج و آن را به الزامی قانونی تبدیل کند؛ طرحی که در ارزیابی کارشناسان دفتر حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس نتوانست نمره قبولی را از آن خود کند. در این میان، اصلی‌ترین ایرادی که بر این طرح واردشده است، همانی است که از سوی وزارت کشور به‌عنوان پیش‌شرط انتخابات الکترونیک اعلام‌شده بود؛ یعنی تأمین بودجه.

پس‌ازآن، وزیر کشور در نامه‌ای به شورای نگهبان، آمادگی این وزارت خانه را برای اجرای انتخابات الکترونیک در 9 کلان‌شهر تهران، مشهد، تبریز، اهواز، اصفهان، کرج، شیراز، قم و ‌کرمانشاه اعلام کرد. چندی بعد ابراهیمیان سخنگوی شورای نگهبان، در واکنش به این سخنان گفت: منتظریم که جزئیات فنی برگزاری انتخابات الکترونیکی در ۹ کلان‌شهری که وزارت کشور اسامی آن‌ها را اعلام کرده است، به شورای نگهبان اعلام شود. وی همچنین مهم‌ترین دغدغه شورای نگهبان را امنیت انتخابات و دستگاه‌های رأی‌گیری عنوان کرد.

معایب و مزایا انتخابات الکترونیک

موافقین انتخابات الکترونیک مزایایی را برای این شیوه بیان می کنند که از جمله آنها به موارد زیر می توان اشاره کرد:

• تسریع در امر شمارش آرا
• افزایش ضریب امنیت در انتخابات
• کاهش تعداد عوامل اجرایی در انتخابات
• کاهش هزینه انتخابات در بلندمدت
• و در بین نگرانی‌های وارد بر این‌گونه انتخابات می‌تواند  به
• نبود سند قابل استناد برای پیگیری شبهات و شکایات
• افزایش هزینه کوتاه‌مدت انتخابات
• نگرانی‌ها بابت محفوظ ماندن رأی هر شخص به دلیل قابل رصد بودن
• نیازمند بودن به ساختار و سخت‌افزارهای مطمئن و قوی
• زیرساخت‌های موردنیاز در انتخابات الکترونیک

برگزاری انتخابات الکترونیک به زیرساخت‌ها و موارد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مختلفی نیاز دارد زیرساخت‌ها شامل: تجهیزات و دستگاههای سخت افزاری، نرم‌افزارها، آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها ، آموزش‌ها و ثبت‌نام و شمارش آرا  و ... می شود.

این زیرساخت‌ها را به طور کلی در 3 دسته می توان خلاصه کرد.

زیرساخت‌های فرهنگی

عدم اعتماد در بین شهروندان که به ایجاد فاصله میان حاکمیت مردم می‌انجامد، بیشترین هزینه را بر نظام و کشور  تحمیل  می‌کند؛ برای  پرهیز از چنین فضایی باید از طریق رسانه ها و اجرای آزمایشی انتخابات الکترونیکی شهروندان، احزاب، نخبگان و متخصصین در جریان کیفیت برگزاری آن قرار گیرند و فضا برای نقد آن نیز فراهم شود و مردم مطمئن شوند که اجرای چنین برنامه‌هایی  احیاناً  برای کم  اثر  یا  بی‌اثر شدن آرای آن‌ها نمی‌باشد، بلکه برای رفاه ، آسایش و عدم اتلاف وقت آن‌ها را در نظر گرفته‌شده است .

از سوی دیگر نخبگان سیاسی نیز باید آموزش های لازم را برای پذیرش شکست ببینند و اصطلاحا ظرفیت آن را داشته باشند؛ چراکه در شیوه انتخابات الکترونیک گذشته از سهولت و آسایشی که برای شهروندان ایجاد می شود، عملا برگه رای درکار نیست تا درصورت نیاز با استناد به آن بر صحت انتخابات تاکید کرد، بنابراین نخبگان سیاسی باید با مسئولیت پذیری و پذیرش سیستم انتخاباتی وارد کارزار شوند تا حوادث فراموش ناشدنی و غیرقابل بخششی مانند فتنه 88 بار دیگر رخ ندهد.

زیرساخت‌های قانونی

لازمه برگزاری انتخابات الکترونیکی وجود قوانین صریح و بدون ابهامی است که تکلیف مجریان، ناظران ، انتخاب شوندگان  و انتخاب‌کنندگان  را روشن نماید و جرائم انتخاباتی را مشخص و برای آن‌ها مجازات تعیین نماید. تا زمانی که  چنین  قوانینی  به‌صورت  جامع  وجود  ندارد، صحبت از انتخابات الکترونیکی بی‌فایده خواهد بود. 

زیرساخت‌های فنی

اگر بخواهیم انتخابات الکترونیکی در کشور انجام شود یک زیرساخت گسترده و امن در شبکه‌های ارتباطی کشور لازم  است . انتخابات  الکترونیک محصول یک مجموعه از کار فنی ، عملی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و کارهای قانونی در حال انجام است. برای تحقق این روش نیاز به فراهم شدن امکان اتصال اینترنتی در تمام نقاط کشور وجود دارد.

تا زمانی که زیرساخت‌های فنی، قانونی و فرهنگی برای برگزاری انتخابات در کشور فراهم‌ نشده است برگزاری انتخابات  به  روش  الکترونیک  چیزی جزء عدم اعتماد مردم و عوامل دیگر نتیجه‌ای در برنخواهد داشت. آن هم با وجود برخی سیاستمداران ناپخته ای که گاها حاضرند تمام اعتبار کشور را به جرم پیروز نشدن در انتخابات، به بازی بگیرند.