پایان کابوسی به نام داعش در عراق

در ابتدا نگاهی به حوادث مهم ۳ سال اشغال مناطق گسترده ای از عراق به دست داعش داریم. در سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) مناطق زیادی از عراق به اشغال داعش درآمد. در این سال بود که تروریستهای داعش موصل را به اشغال خود درآوردند و ابوبکر البغدادی سرکرده داعش خود را خلیفه خواند.

در این هنگام و در شرایطی که آمریکایی ها تماشاگر اوضاع بودند آیت الله سیستانی فتوای تاریخی خود را صادر کرد و به دنبال آن نیروهای مردمی یا همان الحشد الشعبی در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۴ ایجاد شد که نقش موثری در به زانو درآوردن داعش ایفا کرد.

در مرداد سال ۹۳ سد موصل، بزرگترین سد عراق به دست داعش افتاد. این سد که به دلیل ضعف ساختاری وضعیت باثباتی ندارد، دائما نیاز به تزریق بتون برای استحکام دارد. با تسلط داعش بر این سد، نگرانی از شکستن آن و راه افتادن سیلابی مرگبار بالا گرفت. همزمان، داعش به سنجار حمله کرد، شهر ایزدی‌ها. بعد گزارش‌هایی از اعدام‌های دسته جمعی شهروندان و تجاوز جنسی به زنان منتشر شد. گروهی از آوارگان به کوهی در شمال شهر پناه بردند. تروریستهای داعش دست به کشتار زدند.

در اسفندماه ۹۳ داعش شهر باستانی نمرود را ویران کرد. شهر تاریخی نمرود که از آن به عنوان نگین تمدن آشوری یاد می‌شود در حاشیه رود دجله، حدود ۳۰ کیلومتری جنوب‌شرقی موصل ساخته شده بود.

تا پایان سال ۹۳، عراق صحنه خشونت‌های پیاپی و گسترش سیطره داعش بود. بحران سیاسی عراق، و ازهم پاشیده شدن ارتش، مقابله با داعش را کند و در بسیاری از مناطق ناممکن کرده بود.

سال ۹۴ با پیشروی نیروهای عراقی به سمت تکریت آغاز شد. یازدهم فروردین همین سال نخست وزیر عراق اعلام کرد که داعش از زادگاه صدام  رانده شده است. دراین نبرد نیروهای حشد شعبی نقش موثری ایفا کردند.

هنوز شادی پس گرفتن تکریت ادامه داشت که رمادی در غرب عراق به دست داعش افتاد. این شهر مرکز استان الانبار در غرب عراق است در خرداد ماه سال ۹۴ عملیات پس گرفتن استان الانبار آغاز شد. نیروهای حشد شعبی در این عملیات نیز نقش موثر داشتند. در دیماه همین سال  نیروهای عراقی کنترل الرمادی را دست گرفتند.

در تیر ماه سال ۹۵ ارتش عراق داعش را از فلوجه در ۵۰ کیلومتری بغداد بیرون راند. درگیری‌های کوچه به کوچه بیش از یک هفته ادامه داشت.

اما مهمترین عملیات یعنی بازپس گیری موصل در ۲۶ مهر سال ۹۵ شروع شد. در ماه آبان ارتش عراق وارد شرق موصل شد. سرعت پیشروی ارتش فراتر از انتظار بود. در آذرماه نیروهای حشد الشعبی، یا بسیج مردمی عراق اعلام کردند که راه ورود و خروج داعش به غرب موصل را قطع کرده و عملا این گروه به محاصره درآمده است.

در فروردین سال ۹۶ یعنی شش ماه بعد از آغاز عملیات موصل، ارتش عراق اعلام کرد که به داخل شهر قدیم موصل نفوذ کرده است. دولت دلیل کندی عملیات را حضور غیر نظامیان اعلام کرد.

 در خرداد سال جاری ارتش عراق عملیات جدیدی را برای تصرف غرب موصل آغاز کرد. سازمان ملل اعلام کرد که داعش حدود ۱۰۰ هزار نفر را به عنوان سپر انسانی نگه داشته است. درآخرین روز خرداد، نیروهای امنیتی عراق خبردادند که داعش مسجد جامع تاریخی النوری را منفجر کرده است. این مسجد جایی بود که ابوبکر بغدادی اعلام خلافت کرد. حیدر عبادی این اقدام داعش را نشانه شکست این گروه دانست.

در تیرماه با ادامه عملیات موصل، حلقه محاصره داعش تنگ‌تر شد و در نهایت عصر روز ۱۸ تیر، حیدر عبادی اعلام کرد که داعش از موصل رانده شده است.

پس از آزادسازی موصل تلعفر در تابستان و الحویجه در جنوب غرب کرکوک و مناطق باقیمانده تحت اشغال در عراق در پاییز سال جاری از لوث داعش آزاد شد. در واقع با آزادسازی شهر راوه در غرب الانبار به حضور داعش در عراق خاتمه داده شد.

اما اینک که داعش از نظر نظامی به پایان راه خود رسیده است این سئوال ایجاد می شود که آیا عراقی ها از تروریسم رها می شوند یا گروههای افراطی به شیوه های دیگری روی خواهند آورد؟

با توجه به حملات تروریستی اخیر می توان گفت که به نظر می رسد تروریستهای داعش پس از شکست از نظر نظامی و از دست دادن مناطق تحت اشغال خود طرح آتی خود را مشخص کرده اند و به تاکتیک ترور و قتل از طریق انفجارها برای ایجاد بی ثباتی روی خواهند آورد. در واقع خط افراطی که ابو مصعب الزرقاوی در سال ۲۰۰۴ با قتل و هدف قرار دادن غیرنظامیان شروع کرده بود با شدت گرفتن اختلافات میان عراقی ها زمینه ساز ایجاد داعش از بطن القاعده شد تا به راحتی بتواند در سال ۲۰۱۴ به اشغال شهرهای عراقی بپردازد.

عراقی ها امروز پس از سه سال نبردهای سنگین و پرهزینه و ویرانی های به بار آمده زیاد و با جانفشانی موفق شدند که یک سوم مساحت کشورشان که در استانهای الانبار، صلاح الدین و نینوا تحت اشغال داعش بازپس بگیرند اما پیروزی نظامی بر افراطی ها به منزله پایان کار نیست و باید ریشه های افراط گری خشکیده شود. آنها به انفجار و ترور روی می آورند و منتظر اختلافات سیاستمداران می مانند تا این اختلافات تاثیر خود را بر مردم بگذارد و آنگاه هسته های پنهان فعال می شوند.

هنگامی که در ژوئن  داعش موصل به دست تکفیری ها افتاد قریب به ۴۵ هزار نظامی حضور داشتند و تعداد داعشی ها زیاد نبود اما در واقع هسته های پنهانی که تروریستها قبلا در شهر ایجاد کرده بودند عامل سهولت کار تکفیری ها شد. موضوعی که در صلاح الدین و الانبار نیز مشابه آن تکرار شد.

درست است که از نظر نظامی دیگر داعش منطقه ای را در عراق تحت اشغال ندارد اما آیا هنگام فتح شهرها از سوی نیروهای عراقی همه داعشی ها کشته شده اند یا به شیوه ای در لابلای غیرنظامیان خود را پنهان کرده اند و به مناطق دیگر منتقل شده اند؟ طبعا نیروهای عراقی فرصت بازرسی دقیق هویت همه افرادی که به همراه غیرنظامیان از مناطق خارج می شدند نداشته اند. هر چند دوایر اطلاعاتی عراقی نهایت کوشش خود را به کار بسته اند اما مشکل حل نشده است و برخی به احتمال زیاد پنهان شده اند.

بدون شک یکی از چالشهای بزرگ دولت عراق پس از آزادسازی این کشور از لوث داعش خانواده هایی است که یکی از افراد آن داعشی بوده اند که به مثابه خطری برای آینده خواهند بود.

به نوعی نبرد بعدی پس از پایان دادن به داعشی ها در عراق را باید نبرد اطلاعاتی دانست که متکی به سرباز و تانکها نیست بلکه به اطلاعات بستگی دارد. جنگ با هسته های پنهان باید ادامه پیدا کند و شیوه های امنیتی باید تغییر کند زیرا تروریستهایی که توان جنگ به شکل کلاسیک را ندارند به شیوه های پنهان و حملات انتحاری روی می آورند.

در این راستا همکاری اطلاعاتی منطقه ای و بین المللی نیز برای مبارزه با تروریسم ضروری به نظر می رسد تا اطلاعات دقیق از هسته های پنهان تروریستی و مکانهای حضور آنها به دست آید به ویژه که بسیاری از داعشی ها پس از عملیات های نیروهای عراقی به مناطق صحرایی گسترده میان الانبار-صلاح الدین و موصل گریخته اند. پرواضح است که زمینه و ریشه های افراطی گری باید در عراق خشکانده شود و این از طریق ایجاد بسترهای مناسب توسعه میسر می شود.

در پایان نکته ای که نباید از نظر دور بماند توان بالای نیروهای عراقی در جنگ با داعش بود که نبرد «راوه» اوج این مهارت و قدرت این نیروها را نشان داد و داعشی ها که زمانی دلهره و هراس فراوان در دل عراقی ها ایجاد می کردند سرانجام چاره ای جز فرار و شکست نداشتند و نیروهای عراقی ظرف چند ساعت موفق شدند که راوه را از لوث تکفیری ها آزاد کنند که این از اهمیت به سزایی برخوردار است. داعش دیگر در نقشه عراق جایی ندارد و این به برکت نقش مهم مرجعیت و جانفشانی های نیروهای عراقی به ویژه حشد شعبی میسر شده است.