هزینه ۲۰۰ میلیاردی فیلترینگ هوشمند که بر باد رفت!/ چرا دولت از تجربه موفق کشور‌هایی مثل ویتنام استفاده نمی‌کند؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو-سیدهانی هاشمی؛ با عنایت به گسترده تر شدن و نفوذ بیشاز پیش شبکه‌های اجتماعی و رقابت‌ها بر سر تصاحب این بستر مهم و استراتژیک توسط شرکت‌های چند ملیتی و کشور‌های مختلف؛ این بستر به خواستگاهی مهم برای دستیابی به آن به جهت دریافت آورده‌های اقتصادی، تاثیر بر سبک زندگی، ذائقه سنجی و ذائقه سازی، رفتارشناسی و رفتار سازی، تحلیل ارتباطات و همچنین کنترل و هدایت موج احساسات و اعتقادی جامعه به عنوان یکی از سرمایه‌های ارزشمند یک کشور مبدل گردیده است.

 

با پیشرفت روز افزون علم و فناوری شاهد درآمدزایی حوزه فناوری اطلاعات حتی بیش از ده‌ها چاه نفت می‌باشیم که این خود بیانگر اهمیت این حوزه در عرصه‌های اقتصادی می باشد.

در حوزه‌های سیاسی نیز اخیرا با تمایلات قدرت‌های متخاصم برای گسترش مفاهیم تحریم در حوزه فناوری اطلاعات روبرو هستیم که این نیز نشان از قدرت و پتانسیل بالای این عرصه برای انتشار و گسترش گفتمان و یا دیپلماسی یک حکومت در عرصه‌های بین المللی می‌باشد.

اما آنچه مورد توجه است نحوه‌ی نگاه مسئولین مربوطه به این بستر و تصمیمات اتخاذی برای حال و آینده شبکه‌های اجتماعی و همچنین شبکه‌های پیام رسان می‌باشد. در این حوزه طبق سند «سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیامرسان‌های اجتماعی» مصوبات جامع و کاملی توسط شورای عالی فضای مجازی تهیه گردیده است. جای سوال اینجاست که چرا چنین سند جامع و کاملی توسط نهاد اجرایی ذیربط؛ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اجرا و عملی نمی‌گردد.

در این راستا سایر کشور‌ها حرکت‌ها و تجربیاتی داشته‌اند. کشور مانیز با توجه به تصمیمات و اراده‌های مسئولین مربوطه از شورای عالی فضای مجازی تا مهم‌ترین فرد تصمیم گیر و تصمیم ساز در این حوزه؛ وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات انواع اقدامات مثبت و منفی را رقم زده‌اند که به بررسی برخی از این اقدامات می‌پردازم.

شاید بتوان اقدامات و تصمیمات عملی وزارت ارتباطات دولت یازدهم و دوازدهم در حوزه شبکه‌های اجتماعی را که علی رغم تغییر وزیر در این دو کابینه هردو در یک راستای کاملا یکسان و در امتداد هم بوده را به دو دسته تقسیم نمود:

خودکفایی افتخار آمیز و بومی سازی
تعریف پیام رسان اجتماعی داخلی طبق سند شورای‌عالی فضای مجازی؛ پیام رسانی است که بیش از ۵۰ درصد سهام آن متعلق به شخص ایرانی بوده و میزبانی آن صرفا در داخل کشور انجام شده و امکان اعمال حاکمیت در آن وجود داشته باشد.

یکی از انواع شبکه‌های اجتماعی بسیار پر بازدید و اثر گذار در فضای مجازی شبکه‌های اجتماعی اشتراک ویدیو می‌باشد که در راس آن در دنیا شبکه‌ی اجتماعی یوتیوب قرار دارد.

این شبکه اجتماعی ویدیو محور از ابتدا بدلیل انتشار و بازنشر محتوای مغایر با بافت بومی و عدم حفظ و صیانت از هویت ملی و دینی جامعه ما توسط مسئولین ذیربط فیلترشد. اما این فیلترینگ هرگز بدون نگاه جایگزین نبوده و با بستر سازی‌ها و سرمایه ریزی‌های صحیح دولت در این حوزه شاهد رشد شبکه‌های اجتماعی بسیار خوب و جایگزینی روز افزون این شبکه‌ها و همچنین رقابت برای تصاحب مخاطب بیشتر نیز بین آن‌ها هستیم.

 

چنانچه اگر این مسیر به درستی طی شود در آینده شاهد صادرات کلان این شبکه‌ها نیز خواهیم بود که علاوه بر دستاورد‌های اقتصادی به جهت انتشار سبک زندگی درست ایرانی اسلامی و فرهنگ غنی، می‌توانیم چهره درست و صحیحی از دیپلماسی فرهنگی و اجتماعی واقعی کشورمان را به سایر کشور‌ها صادر کنیم که این دستاورد خود بسیار ارزشمند است.

به عنوان مثال شبکه اجتماعی «آپارات» که توانست با حمایت‌های گسترده دولتی و بهره مندی از پشتیبانی‌های خاص به مرور رشد وگسترش پیدا کند به لحاظ جذب مخاطب، جذب سرمایه اقتصادی و جذب محتوای اقناعی ( اگر چه به سبک امریکایی در حال تولید محتوای متنوع برای تمام ذائقه‌ها است ) نیز توفیقات زیادی بدست آورده است. تا آنجا که موسسه کارآفرینی گوگل که برای انتخاب شرکت‌های برتر حوزه فناوری و اینترنت، ملاک‌های خاصی دارد. بعد از بررسی‌های همه جانبه، لیستی شامل ۵۰ شرکت را به عنوان شرکت‌های برتر معرفی کرده که در این لیست، شرکت صبا ایده به عنوان شرکت موسس آپارات بعنوان تنها شرکت ایرانی حضور داشت.

 

همچنین طبق بند ۲ ماده ۲ سند "سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیامرسان‌های اجتماعی" مصوبه شورایعالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای توسعه پیامرسان‌های اجتماعی داخلی دارای مجوز و ایجاد مزیت رقابتی نسبت به نمونه‌های خارجی در چارچوب ضوابط و شرایط مندرج در سند، موظف به حمایت‌های لازم در زمینه‌های زیر ساختی، فنی، تسهیلاتی و اطلاع رسانی زیر نیز می‌باشد:

• اعطای تسهیلات موثر کم بهره برای توسعه دهندگان داخلی؛
• امکان اتصال متقابل به ارائه دهندگان خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات؛
• امکان عرضه خدمات الکترونیکی عمومی همچون دولت الکترونیک، خدمات بانکی و شهری در پیامرسان‌های اجتماعی داخلی؛
• به حداقل رساندن هزینه‌های مرتبط با مصرف پهنای باند؛
• کمک به تامین زیر ساخت‌های شبکه‌ای، ذخیره سازی و امنیتی؛
• حمایت‌های لازم به منظور گسترش فعالیت پیامرسان‌های اجتماعی داخلی به خارج از مرزها، در راستای افزایش اقتدار در فضای مجازی.

در پایان این بخش به بیان تجربه‌ی موفق کشور ویتنام در نگاه به درون و بومی سازی شبکه اجتماعی خودش با نام زالو می‌پردازیم.

«زالو» پیام رسان بومی ویتنام است که ابتدا در سال ۲۰۱۲ توسط شرکت VNG نسخه اول این اپلیکیشن مورد توجه مردم ویتنام قرار نگرفت، ولی از آن زمان تا کنون این شرکت بهبود‌های مداوم خوبی روی اپلیکیشن صورت داده و بدین ترتیب در حال حاضر زالو بیش از ۵۰ میلیون کاربر دارد! در واقع ویتنام خلاف جهت اکثر کشورها، توانسته یک پیام رسان بومی داشته باشد که در رقابتی پایاپای بازار این کشور را از چنگ نمونه های مطرح بین المللی مثل واتس اپ، کاکائو، لاین و تلگرام حفظ کند. قابل توجه است که این پیام رسان بومی بدنبال گسترش بازار خود در بیرون از ویتنام هم نبوده و تا کنون تمرکز خود را بر روی مردم این کشور حفظ کرده است.

زمان عرضه پیام رسان زالو قابل توجه است. یک شرکت خصوصی و کاربلد ویتنامی در همان بحبوحه کار که هنوز پیام رسان‌ها تازه پا به عرصه وجود گذاشته بودند، همزمان با دیگر بازیگران بین المللی نسخه بومی خود را عرضه کرد. با وجود شفاف نبودن مدل کسب و کار پیام¬رسان¬‌ها در اوایل عرضه زالو، این شرکت توسعه آن را منوط به کمک دولت نکرد. بلکه با وجود بازخورد اولیه منفی از طرف کاربران، راه را ادامه داد تا بدینجا رسید. حال باید پرسید با توجه به داشتن نمونه‌های موفق شبکه‌های اجتماعی بومی، حمایت‌های داخلی و حتی مصوبات موثر چرا تا کنون پیامرسان‌های اجتماعی موفق نداشته‌ایم؟

رویکرد دیپلماسی التماسی
با توجه به نفوذ هرچه بیشتر شبکه اجتماعی اینستاگرام و پیام رسان تلگرام بهعنوان اصلیترین وسیله ارتباطی و رسان‌های در جامعه ایران که با توجه به نتایج مشاهدات و گزارشات موجود، باعث کاهش حجم مکالمات تلفنی، ارتباطات پیامکی، انتقال اطلاعات ایمیلی و مطالعه محتوای وبسایت‌های اینترنتی شده است و همچنین عدم امکان دسترسی به سرورها، کنترل مناسب و جلوگیری از تولید و انتشار محتوای مخرب در این بستر، تاثیر استفاده مستمر و مداوم از این پیامرسان بر سبک زندگی، ذائقهسنجی و ذائقهسازی، رفتارشناسی، تحلیل ارتباطات در جامعه، شناسایی نقاط قوت و ضعف اقتصاد و سیاست کشور و حتی جریانسازی‌های مسموم بر علیه نظام، میتواند به عنوان بخشی از مضرات فعالیت پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی غیربومی در کشور باشد.

لازم به ذکر است که تلگرام در تعداد محدودی از کشور‌ها از جمله ایران (رتبه اول از نظر تعداد کاربر، حدود ۵۰ درصد)، روسیه، ایتالیا، اسپانیا و عراق رسانهاجتماعی محبوبی به شمار میرود و در بین پیامرسان‌های محبوب در رتبه بندی جهانی جایگاهی ندارد.

حدود ۴۵ میلیون ایرانی در تلگرام هستند یعنی حدود ۵۰ درصد اعضای تلگرام، ایرانیان هستند؛ بههمین منظور آوردن سرور به ایران بدون اعمال حاکمیت مقامات قضایی یک نوع کاپیتولاسیون است که باعث زیر سوال رفتن عزت کشور خواهد شد. بااینحال مقامات دولتی باکمال خونسردی اجازه میدهند اسب تراوای دشمن وارد خاک ما شود و در جنگی که از انقلاب تاکنون نتوانستهاند ما را شکست دهند با اسب تراوای خود (ماهواره و فضای مجازی) استحاله فرهنگی جامعه ایرانی را در دستور کار خود قرار داده، آن‌ها را پیش برند.

اقدامات استحاله فرهنگی دشمن در قالب بررسی و شناسایی پایگاه‌های فعال و اثرگذار در جریان هرزه نگاری با تمرکز بر پایگاه‌های فعال در سرویس تلگرام و اینستاگرام و ارائه برآورد کمی از آن‌ها بر مبنای شناسایی فعالان سایبری و کانال‌های تلگرامی هرزه نگار که محتوای فارسیزبان تولیده کرده و مخاطب فارسی زبان دارند صورت گرفته است.

 

از دلایل مهم و اثرگذار در رشد اینستاگرام و پیام رسان تلگرام در کشور، شایعه پراکنی و عملیات روانی صورت گرفته در خصوص این پیامرسان بر روی افکار مردم می باشد؛ به این معنی که عدم فیلترینگ آن توسط مسئولین در کشور به دلیل ثبات تلگرام توسط مردم ارزیابی شد تا به آن روی آوردند.

اقدامات وزارت ارتباطات در مقابل این دو شبکه اجتماعی (تلگرام و اینستاگرام) بر گرفته از نوعی انفعال، مماشات و دیپلماسی التماسی بوده که صرفا به دو نمونه از این برخورد‌ها _از هر شبکه اجتماعی یک نمونه_ بسنده می شود:

یکم: هزینه ۲۰۰ میلیارد تومانی برای فیلترینگ هوشمند که به عنوان یکی از راهکار‌های تایید حیثات شبکه‌های خارجی با تبلیغات گسترده کلید خورده بود، با یک آپ دیت جدید تقریبا به صورت کامل ازبین رفت و این هزینه هنگفت تقریبا امحا شد. آیا با این هزینه کرد نمی‌شد یک شبکه اجتماعی داخلی را حمایت و پرورش داد؟

دوم: مذاکرات توئیتری وزیر محترم برای تعطیلی یک کانال تروریستی که با تشجیع آشکار به هدایت و گسترش اغتشاشات اخیر در خیابان‌ها می‌پرداخت. این اقدام وزیر محترم با تبلیغ بیشتر و افزایش مخاطب کانال جدید معاند از طرف پاول دوروف (موسس تلگرام) پاسخ داده شد.

اما باز وزیر ارتباطات و مسئولین ذیربط در مقابل این توهین آشکار به شخص وی در جایگاه نماینده ایران و همچنین به همه مردم ایران با روی آوردن به رفع فیلتر دوباره این بسترها، مع الاسف انفعال هر چه بیشتر مسئولین کشور در قبال این نقض حاکمیتی را رقم زدند.

با توجه به گسترش و پیشرفت زیاد سرویس‌های شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان خارجی در این سال ها، دیگر نمی توان با عرضه نمونه های اولیه مشابه داخلی، کاربران را به سمت سرویس‌های بومی جلب کرد. به همین منظور برای پر کردن فاصله با رقبای خارجی در زمینه توسعه محصول و عرضه به بازار، باید از نوآوریهای بومی برای خلق مزیت رقابتی بهره برد. باتوجه به عدم امکان ادامه با شبکه هایی، چون تلگرام باتوجه به اینکه دلیل تلگرام از اپ استورمحتوای پرخطر از جمله پرنوگرافی کودکان اعلام شد!

درگزارش دیگری از «یو اس دی تودی» به نقل از ترزا می، در کنفرانس داووس از این نرم افزار به عنوان یک پلتفرم کوچک خطرناک و خانه‌ی امن تروریست پسنداعلام شده است.

در موضوع پیام رسان ها، با وجود تأکید زیاد مسئولین رده بالای کشور به اهمیت موضوع، متاسفانه متصدیان چند پیام رسان داخلی، همچنان بیان می کنند که سازمان های مختلف در زمینه ارائه سرویس‌های محلی بر روی این پیام رسان ها و خلق مزیت رقابتی، همکاری کافی را صورت نمی دهند. بدین ترتیب دور از انتظار نیست که این فناوری نیز همانند بسیاری از سرویس‌های فناوری اطلاعات در گذشته، تا مدتی دیگر و پیش از آن که محصولات بومی بتوانند سهم قابل ذکری از بازار را جذب کنند، به بلوغ کامل خود برسد. در آن زمان نیز هم ارزش فناوری بشدت کاهش یافته و هم گرفتن سهمی از این بازار بمراتب دشوارتر خواهد بود. امیدواریم مسئولین دولتی و خصوصی علاوه بر تأکید به اهمیت این مسئله، به صورت عملی نیز به گسترش و رونق سالم آن‌ها کمک کنند.

همچنین سوال آخر اینکه چرا دولت نتوانسته پیامرسان و شبکه اجتماعی کنترل شده بوجود بیاورد تا اگر کسی امنیت اقتصادی، اجتماعی و روانی جامعه را به خطر انداخت فقط با او مقابله شود نه اینکه کل فضا فیلتر شود؟