اشاره:
امام خمینی (ره): «فتح خرمشهر فتح خاك نيست، فتح ارزش هاي اسلامي است؛ خرمشهر شهر لاله هاي خونين است؛ خرمشهر را خدا آزاد كرد.»
سوم خرداد 1361، سالروز فتح خرمشهر در تاريخ جنگ ايران و عراق از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؛ براي پي بردن به عظمت اين نبرد حماسي كافي است بدانيم كه نيروهاي متجاوز عراق پيش از نبرد سرنوشت ساز رزمندگان ما براي آزادي خرمشهر، در اطلاعيه‌اي به نيروهاي خود دستور داده بودند كه دفاع از خرمشهر را به منزله دفاع از بصره، بغداد و تمام شهرهاي عراق محسوب کنند.
نبرد بزرگ، سرنوشت‌ساز و غرورآفرين بيت المقدس كه براي آزادسازي خرمشهر از لوث وجود نيروهاي متجاوزعراقي انجام شد، علاوه بر پايان بخشيدن به 19 ماه اشغال بخشي از حساس‌ترين مناطق خوزستان و آزادسازي خرمشهر، ضربه‌اي سهمگين و كمرشكن به توان رزمي و جنگ طلبي‌هاي دشمن بعثي وارد ساخت؛ عمليات بيت‌المقدس به عنوان برجسته‌ترين عمليات آفندي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در تاريخ نظامي هشت سال دفاع مقدس ثبت شده است.
بر همین اساس به گفت وگو با سردارفتح الله جعفری، ازفرماندهان حاضر در طول هشت سال دفاع مقدس پ‍رداخته ايم که در ادامه می خوانید.
شبكه خبر دانشجو- شرايط سياسي و نظامي ايران و عراق قبل از عمليات بيت المقدس چگونه بود؟
سردار جعفري: ما با ارتش مغروري در جنگ روبرو بوديم كه شايد علت اصلي اين غرور، تصرف سريع و آسان بخشي از مناطق ايران توسط رژيم بعث عراق و صدام در ابتداي جنگ بود.
عراق هنگام تهاجم در آغاز جنگ تحميلي به راحتي به اشغال و جنايت در مناطقي از خاك ايران پرداخت و در اين اشغالگري كسي را در مقابل خود نمي ديد؛ اين رژيم در تبليغاتش اين گونه مطرح كرده بود که ايران را شكست داده است؛ اين در حالي است كه با مقابله شديد مردمي مواجه و سرانجام پيروزي بزرگ حماسه خرمشهر نصيب ايران شد؛ در واقع تصرف نقاطي از کشور، غرور كاذبي را براي ارتش بعث عراق و رژيم مزدور صدام ايجاد كرده بود.
صدام زماني كه تجهيزات خود را براي مقابله با ايران به ميدان آورد، متوجه كمبود امكانات نظامي خود شد و به ناكارامدي برخي تجهيزاتش پي برد، بنابراين براي جبران اين كمبود از كشورهاي ديگر كمك گرفت كه از آن جمله كمك 21 ميلياردي فرانسه براي تجهيز سيستم‌هاي ارتباطي و مخابراتي عراق بود؛ فرانسه با اين حجم بالاي حمايتي خود از عراق، سيستم‌هاي مخابراتي و هوايي، رادار و حتي گردان‌هاي شناسايي ارتش عراق را به طور كامل تجهيز و امكانات اطلاعاتي عراق را براي شناسايي بهتر مناطق كشور ايران تقويت كرد.
كشورهاي غربي، بخصوص آمريكا نيز امكانات و تجهيزات بسياري را در اختيار كشور عراق قرار دادند، اما با تمام اين اوصاف، ارتش عراق نتوانست به اهدافي كه از پيش براي خود تعيين كرده بود، دست پيدا كند؛ اشغال آبادان از مهم ترين اهداف بود كه ارتش عراق با وجود عمليات گسترده موفق به اشغال آن نشد و درنهايت اقدام به عقب نشيني و محاصره اطراف آبادان به مدت يك سال كرد؛ البته شهرهاي مرزي بسياري همچون بستان، قصر شيرين و دهلران را به اشغال خود درآورد كه اين امر با امكانات فراواني كه ارتش عراق در اختيار داشت كار بسيار پيچيده اي نبود.
اهداف صدام فراتر از اشغال اين مناطق و به دنبال تصرف شهرهاي سوسنگرد، حميديه، اهواز، آبادان، دزفول و شوش که از شهرهاي قديمي و باستاني كشور به حساب مي آمد، بود؛ كه خوشبختانه در اين راه هم موفق نشد و تنها توانست تا هفت كيلومتري شوش را اشغال كند.
پس از اشغال برخي از شهرهاي مرزي، بني صدر با اجراي چهار عمليات پي در پي با عناوين «توکل»، «پل نادري در جنوب دزفول»، «آبادان» و «نصر» درصدد آزادسازي اين مناطق برآمد كه نه تنها موفق به فتح مناطق اشغال شده نشد، بلكه هويزه را هم طي يكي از عمليات ها از دست داد و زماني كه دشمن با گذشت چهار تا پنج ماه از آغاز جنگ تحميلي، هويزه را به دست گرفت، اشغال مناطق مرزي را ادامه داد كه اشغال هويزه يكي از سنگين ترين تلفات را براي نيروهاي ما به همراه داشت؛ زيرا در اين واقعه 140 نفر از نيروهاي ويژه از جمله شهيد علم الهدي، شهيد قدوسي و همچنين شهيد طباطبايي كه از دانشجويان بسيجي و شخصيت‌هاي ارزنده جنگ بودند، به شهادت رسيدند.
دشمن پس از اشغال هويزه تلاش كرد تا با حمله‌هاي مداوم از طريق عمليات‌هاي درون آب، مناطق نفت خيز كشور را به تصرف خود درآورد كه خوشبختانه موفق نشد و باز هم نتوانست غرب سوسنگرد را اشغال کند.
با وقوع اين حادثه و شكست‌هاي زيادي كه نيروهاي ما متحمل شده بودند، نيروهاي خط امام (ره) جلساتي را در گلف كه مركز فرماندهي جنگ محسوب مي‌شد، تشكيل دادند و به برسي علل ناموفق بودن عمليات‌هاي پي در پي بني صدر پرداختند.
در اين راستا با دعوت از مقام معظم رهبري كه در آن زمان نماينده امام (ره) در جنگ و به عنوان آگاه ترين فرد به اوضاع جنگ محسوب مي‌شدند، مسئله را با ایشان مطرح كردند و تصميم بر مردمي كردن جنگ و خروج از حالت دفاعي و روي آوردن به حالت آفندي و تهاجمي كه مورد تاكيد امام (ره) هم بود، گرفتند؛ كه همين موضوع موجب به وجود آمدن حركتي بزرگ و جوششي عظيم در كردستان شد که روحيه تهاجمي، عملياتي و تغيير در استراتژي جنگ به رهبري شهيد حسن باقري را به همراه داشت.
در واقع شهيد باقري که از خبرنگاران جنگ بود، باجمع آوری نقشه ها و اطلاعات از اسرای عراقی، طراحي و اجراي عمليات‌هاي گسترده را عهده دار شد و با وارد كردن ارتش و ساير گروه‌ها در جنگ، اولين عمليات موفق خود با نام «امام مهدي (عج)» را از آستانه سال 60 براي كشور به ارمغان آورد؛ زيرا تا آن زمان به جز شكست حصر سوسنگرد كه آن هم بيشتر جنبه دفاعي نيروهاي خودي به حساب مي‌آمد، هيچ تهاجمي عليه دشمن صورت نگرفته بود.
كم كم روحيه تهاجمي، نيروهاي خودي را ساخت و با آموزش رزمندگان، ميدان مين، كانال و ساير ترفندهاي مناسب در مقابله با دشمن ايجاد شد و نيروهاي ما توانستند با انجام حدود 40 علميات از جمله «مهدي (عج)»، «امام علي (ع)»، «شهيد رجايي»، «فرمانده كل قوا»، «نور»، «رمضان»، «شهيد مدني» و «شيخ فضل الله نوري» تا حدود شش ماه به دشمن حمله كنند و غنايم و تجهيزات نظامي زيادي را براي كشور به دست آوردند.
كشور ايران با توجه به اينكه پيش از انقلاب وابسته به آمريكا و انگليس بود، در نتيجه تجهيزات نظامي زيادي نداشت و عمده تجهيزات نيروهاي ايراني حاصل مقابله و تهاجم با دشمن براي كسب غنايم جنگي بود؛ در حالي كه عراق از سوي كشورهاي مختلفي تحت حمايت، و از لحاظ امكانات نظامي بسيار غني تر از ايران بود، بنابراين با توجه به امكانات محدود ايران، وجود نيروهاي شهادت طلب و طراحي و اجراي طرح‌هاي پيچيده براي غافلگيري دشمن، تنها راه موفقيت نيروهاي ایران در مقابل ارتش عراق بود.
انجام 40 عمليات موفق توسط نيروهاي ما، مقدمات آزادسازي خرمشهر را فراهم كرد؛ چرا كه در طول اين عمليات ها نيروهاي زيادي آموزش ديده و فرماندهان بزرگي به جبهه‌هاي جنگ وارد شدند كه از آن جمله مي توان به سرداران رشید، رئوفي، صبور، آقايي و صفايي، عزيز جعفري، اسحاق عزيزي، حميد اصلاني و عندليب، اسدي، رحيم صفوي، احمد فروغي، خرازي و حبيب اللهي و ساير فرماندهان همچون شهيد كاظمي، شهيد قرباني، شهيد همت، شهيد جهان آرا و غيره اشاره کرد.
تربيت نيروهاي ويژه كادر فرماندهي از يك سو و ورود نيروهاي مردمي و داوطلب، بويژه بسيجيان كه درياي بيكران مردم بودند، ساختاري را به نام ستاد عمليات گلف و ستاد طرح ريزي، برنامه ريزي و سازمان دهي جنگ براي تهاجم به دشمن را تشكيل داد و با ايجاد چنين روحيه تهاجمي، كادر اصلي جنگ ساخته شد و نقاط ضعف و قوت نيروها مورد بررسي قرار گرفت؛ به عنوان مثال شكست حصر آبادان در ابتدا عمليات پيچيده‌اي به نظر مي رسيد، اما زماني كه نيروهاي بسيجي امكان پشت سر گذاشتن هشت رده دفاعي دشمن در اين منطقه را فراهم كردند، شكست سنگيني به دشمن وارد شد و در عمليات طريق القدس نيز از طريق حفر كانال ژريم بعث عراق غافلگير شد.
شبكه خبر دانشجو- زمان بندي و نحوه عمليات بيت المقدس چگونه انجام شد؟
سردار فتح الله جعفري: فاصله عمليات فتح المين تا بيت المقدس يك ماه به طول انجاميد كه ظرف اين مدت ارتش عراق تصور مي كرد كه ايران با همان نيروها و تجهيزات موجود در عمليات فتح المبين براي آزادسازي خرمشهر به آنها حمله می كند.
دشمن گمان مي كرد كه نيروهاي ما از جاده اهواز- خرمشهر وارد خرمشهر خواهند شد؛ زيرا ما يك بار در عمليات نصر از همان نقطه به دشمن حمله كرده بوديم كه با دفاع فرمانده وقت عراق، عبدالرشيد مواجه شديم، بنابراين دشمن با همين پندار، قويترين نيروهاي خود را در منطقه اهواز مستقر كرد.
نيروهاي ما حدود يك سال و نيم براي فتح خرمشهر برنامه ريزي كرده بودند و ظرف اين مدت تلاش زيادي از سوي آنها براي شناسايي دقيق وضعيت ارتش عراق انجام گرفته بود تا اينكه تصميم بر اين شد تا با عبور از رود كارون، خرمشهر آزاد شود.
دشمن هرگز تصور تهاجم نيروهاي ما را از اين منطقه براي ورود به خرمشهر نداشت؛ زيرا اولاً تجهيزات كافي براي تحت پوشش قرار دادن آن منطقه را نداشت و دوم اينكه هرگز فكر نمي كرد كه نيروهاي ايران توان تحت فشار قراردادن 800 كيلومتر مربع از منطقه را داشته باشند.
نيروهاي ما به دنبال تصور غلط عراق، 25 كيلومتر از رود كارون را شبانه طي كردند و اين ابتكار عمل رزمندگان و بسیجیان - كه در هيچ يك از ارتش‌هاي منظم دنيا توان طي چنين مسيري ظرف مدت یک شب تصور نمي شود- دشمن را به يك اشتباه بزرگ انداخت.
غلامعلي رشيد، فرمانده قرارگاه فتح در رود كارون و شهيد حسن باقري در جبهه خرمشهر، فرماندهي عمليات را براي عبور از كارون و فتح خرمشهر به عهده گرفتند و نيروهاي هر يك از اين فرماندهان با طي 24 كيلومتر خط از رود كارون عبور كردند تا به جاده اهواز- خرمشهر برسند.
عمليات بيت المقدس قرار بود در 17 ارديبهشت ماه سال 61 آغاز شود، اما زماني كه آخرين عكس‌هاي هوايي در قرارگاه كربلا مورد بررسي فرماندهان قرار گرفت، نيروهاي ما متوجه وجود خاكريز دشمن در هفت كيلومتري رود كارون شدند و همين مسئله موجب شد تا شهيد حسن باقري يك هفته عمليات را به جلو بياندازد؛ زيرا ممکن بود كه دشمن از پشت، نيروهاي خودي را غافلگير كند، بنابراين به علت تعجيل در اجراي عمليات، تنها سه پل روي رود كارون زده شد.
با تمام اختلافات و مشكلاتي كه دشمن براي ما ايجاد كرد، سرانجام عمليات بيت المقدس، دهم ارديبهشت ماه به خوبي آغاز شد و نيروها، خود را به جاده اهواز- خرمشهر رسانده و فشار زيادي را به دشمن وارد كردند، اما در همين راستا تيپ نجف به طور اشتباهي به جناح راست رفته و با تيپ امام حسين(ع) يكي شد و از سوي دگر با فشار زياد دشمن بر نيروها، تيپ ولي عصر(عج الله) عقب نشيني كرد.
فشار در منطقه گرمدشت كه در شمال خرمشهر قرار داشت، سنگين ترين فشار دشمن به نيروهاي ما بود که با مقاومت شديد نيروهاي ايراني مواجه شد و شهيدان بزرگي چون شهيد رضايي و تقوي منش كه از اميدهاي آينده سپاه بودند، طي مقاومت جانانه به شهادت رسيدند و در نهايت مرحله اول عمليات با موفقيت به پايان رسيد.
در مرحله دوم عمليات بيت المقدس كه شش روز به طول انجاميد، نيروها به سمت مرز حركت كردند و حدود مرز تعيين شد و در تكميل اين مرحله شلمچه به تصرف نيروهاي ما درآمد كه يكي از موفقيت‌هاي بزرگ كشور در دوران جنگ تحميلي بود؛ به گونه‌اي كه فاصله نيروهاي ما تا بصره از فاصله خط اول ارتش عراق تا اهواز كمتر بود و اين موضوع وحشت شديدي را در نيروهاي عراق ايجاد كرد و نيروهاي به كار گرفته شده آنها از اهواز عقب نشيني كرده و به سمت خرمشهر آمدند.
اين نيروهاي عراقي مستقر، که طي مدت يك هفته توانسته بودند تا نزديكي اهواز پيش بروند و آن مناطق را به محاصره خود درآورند، ظرف مدت شش ساعت به سمت خرمشهر پا به فرار گذاشتند و عقب نشینی آنها به قدري سريع بود كه بزرگترين غنايم و تجهيزات نظامي را نصيب كشور كرد؛ علت حركت نيروهاي ما به شلمچه، استقرار شش رده دفاعي در مقابل دشمن و ايجاد ميدان مين و كانال در خرمشهر بود كه با وجود فشار زياد دشمن و مقاومت جانانه شهيد همت خط مرزي حفظ شد.
مرحله سوم عمليات بيت المقدس را نمي توان مرحله مجزا ناميد؛ زيرا در اين مرحله نيروهاي ما مناطقي را كه عراق تصرف كرده بود، بازپس گرفته و به ترميم و پاكسازي مناطق مين گذاري شده پرداختند.
طی اين مدت بايد دو جناح عمليات خرمشهر يعني خارج كردن دشمن از خاك خرمشهر و جلوگيري از ورود ارتش عراق از خطوط عقب نشيني شده تحت كنترل نيروهاي ما درمي آمد.
با شروع مرحله چهارم فتح خرمشهر توسط بسيجيان، محاصره آغاز و با اطمينان از استقرار نيروها، خاكريز‌هايي در شهر ايجاد شد، اما هرگز تصور نمي شد كه بيش از 11 هزار نفر در شهر وجود داشته باشند كه همين مسئله موجب شد تا نيروهاي ما احساس خطر كنند و فشار زياد از سوي دشمن بر ما وارد شود؛ كم كم مبارزات شكل بهتري به خود گرفت و توانستيم در نهايت، روز سوم خرداد ماه نيروهاي عراقي را به عقب برانيم و حادثه عظيم فتح خرمشهر به وجود آيد.
شبكه خبر دانشجو- شما در دوران دفاع مقدس و عمليات بيت المقدس چه نقشي را ايفا مي كرديد؟
سردار فتح الله جعفري: من قبل از شروع جنگ تحميلي در منطقه كردستان به مبارزه با اشرار مي پرداختم و پس از آغاز جنگ تحميلي به جنوب آمدم و ابتدا در خطوط دفاعي رفته و سپس به شناسايي نيروهاي دشمن پرداختم، اما پس از شكل گيري ستاد گلف و ساختار نظامی جنگ، مسئوليت فرماندهي گردان را عهده دار شدم و پيش از عمليات بيت المقدس ستاد زرهي سپاه را فعال كردم و تا پايان جنگ در همين پست بودم.
شبكه خبر دانشجو- شرايط عراق بعد از فتح خرمشهر چگونه بود؟
سردار فتح الله جعفري: صدام تا پيش از آزادسازي خرمشهر بعد از هرشكستي، اعلام مي كرد كه عقب نشيني كرده و ادعاي دستيابي به مواضع جديد از خاك ايران را داشت، اما پس از فتح خرمشهر هيچ حرفي براي گفتن نداشت و دنيا كم كم به شكست صدام در جنگ تحميلي پي برد.
حادثه خرمشهر به دنيا فهماند كه جمهوري اسلامي ايران با وجود تحريم‌ها و محاصره اقتصادي و نظامي، حتي با كسب غنايم جنگي از كشور عراق نيز مي تواند به پيروزي برسد، بنابراين دنيا باور كرد ما ملتي هستيم كه مي توانيم روي پاي خودمان بايستيم و تحمل اين موضوع براي آمريكا و انگليس بسيار تلخ و دشوار بود.
پیش از فتح خرمشهر، آمريكا اطلاعات و امكانات لازم را به عراق مي داد، ولي پس از اين حادثه عظيم، خود وارد عرصه جنگ شد و حالت دفاعي گرفت و اوضاع جنگ را تحت كنترل خودش درآورد تا كوچكترين نياز ارتش عراق را براي شكست ايران برآورده كند؛ آمريكا نمي خواست صدام در مقابل ما شكست خورده باشد؛ زيرا صدام دست پروده و وابسته به غرب بود و شكست او، شكست آمريكا نيز محسوب مي شد.
شبكه خبر دانشجو- برخي ها مي گويند كه چرا بعد از فتح خرمشهر جنگ متوقف نشد و ايران پيشنهاد آتش بس را نپذيرفت، پاسخ شما چيست؟
سردار فتح الله جعفري: صدام پس از شكست سختي كه در عمليات بيت المقدس متحمل شد، در روز 22 خرداد ماه سال 61، آتش بس را اعلام كرد و درصدد ايجاد مواضع جديد برآمد و براي ترميم نقاط ضعف خود، به ظاهر عقب نشيني كرد، ولی موانع زيادي را برای نیروهای ما ايجاد كرد.
صدام پس از 15روز بدون توجه به گفته‌اش، تهاجم را مجدداً آغاز كرد، بنابراين اعلام آتش بس صدام تنها بهانه‌اي براي ترميم اوضاع نيروهاي خود و به كارگيري شيوه جديدي در مقابله با نيروهاي ما بود؛ چنان كه ما در عمليات كربلا و والفجر براي بازپس گيري مهران، با نوع جديدي از دفاع عراق مواجه شدیم كه بیانگر دخالت امريكا در تمام مواضع براي كمك به ارتش عراق بود و با اين اوصاف، ديگر نيازي به قبول آتش بس توسط ايران احساس نمي شد.
شبكه خبر دانشجو- به نظر شما چرا امام (ره) فرمودند که خرمشهر را خدا آزاد كرد؟
سردار فتح الله جعفري: روحيه شهادت طلبي نيروهاي ما و انتقال جرات امام(ره) براي افزايش اعتماد به نفس در رزمندگان عامل بزرگي در كسب موفقيت‌هاي كشور در دوران دفاع مقدس بود، اما فتح خرمشهر از يك جنگ و حادثه طبيعي خارج بود و با وجود امكانات نظامي اندكي كه در مقابل تجهيزات فراوان ارتش عراق در اختيار نيروهاي ما بود، امكان موفقيت در اين حادثه عظيم ميسر نبود، بنابراين تنها لطف و اراده خدا به كمك نيروهاي مردمي و بسيجي آمد و فتح خرمشهر انجام گرفت.
شبكه خبر دانشجو- شما بارها تاكيد داشته ايد كه شيوه صحيحي براي انتقال مفاهيم و ابعاد دوران دفاع مقدس به نسل جوان به كار برده نشده است. به نظر شما چگونه مي توان اين مفاهيم را به جوانان انتقال داد؟
سردار فتح الله جعفري: مهم ترين موضوع براي انتقال صحيح اين مفاهيم، بيان واقعيات موجود در جنگ است؛ ما بايد علاوه بر موفقيت‌هايي كه در دوران دفاع مقدس كسب كرديم، شكست‌هاي خود را نيز كه تجربه بزرگي براي دستيابي به اين موفقيت ها بوده است را به جوانان بازگو كنيم؛ به عنوان مثال سپاه پيامبر اسلام(ص) در جنگ احد شكست خورد، ولي در جنگ بدر پيروز شد كه علت این موفقيت گفتن حقايق و اشتباهات نيروها در جنگ احد از زبان پيامبر اسلام(ص) بود.
جنگ يك حادثه ملي بوده و متعلق به سپاه يا ارتش نيست، بلكه به عموم مردم تعلق دارد، بنابراين جنگ را نبايد براي خود تعريف كنيم؛ زيرا اگر حقي هم در جنگ وجود داشته باشد، اين حق از آن خانواده معظم شهدا است كه با راهي كردن خانواده خود به جبهه های حق علیه باطل از هويت و ناموس كشور دفاع كردند.
شبكه خبر دانشجو- يكي از خاطرات خود را از دوران دفاع مقدس تعريف كنيد؟
سردار فتح الله جعفري: گوشه گوشه حوادث و رخدادهاي جنگ براي من خاطره است، بویژه شجاعت امام (ره) و مشارکت مردم براي من بسيار جالب بود، اما از جمله خاطراتي كه اسناد و مدارك آن هم موجود است، به زماني بر مي گردد كه زير فشار دشمن در خرمشهر بوديم و زخمي‌هاي زيادي از عمليات بيت المقدس به جا مانده بود و عمليات در خرمشهر قفل شده بود؛ بسياري از نيروها خسته شده بودند كه در همين اوضاع طي جلسه قرارگاه كربلا كه فرماندهان هم جمع شده بودند، شهيد حسن باقري نامه‌اي را از يك دختر دانش آموز كه پدرش به دست منافقان در تهران ترور شده بود، براي ما مي خواند؛ اين دخترشهيد در نامه خود نوشته بود كه من چون به اندازه كافي پول نداشتم، دو بيسكويت را توانستم براي شما بفرستم و از رزمندگان خواسته بود كه اگر نامه به دستشان رسيد حتماً جواب آن را براي او بفرستند؛ اين مسئله به قدري دردناك بود و در نيروهاي ما تاثير گذاشت كه خود عاملي در تحريك رزمندگان براي اجراي عمليات‌هاي بعدي شد./انتهاي پيام/