تعلیق تعهدات برجامی؛ کمک مجلس به دولت در مقابله با مکانیزم ماشه

 به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، آمریکا ۲۵ روز قبل اقدامات لازم برای فعال سازی مکانیزم ماشه در برجام را انجام داد و به این ترتیب تمامی تحریم‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل، در کمتر از یک هفته، بار دیگر علیه ایران فعال خواهد شد.

با وجود این بر اساس شواهد، دولت ایران قصد ندارد حتی پس از فعال شدن مکانیزم ماشه، تعهدات برجامی را کنار بگذارد. استراتژی دولت در این زمینه صبر تا زمان برگزاری انتخابات آمریکاست. مقامات دولتی امیدوارند ترامپ در انتخابات آتی شکست بخورد و بایدن بار دیگر به توافق برجام بازگردد.

این استراتژی موجب شده است دولت همچنان برجام را به عنوان بزرگترین دستاورد خود بداند و تلاش کند با وجود عدم اجرای تعهدات از سوی اروپایی‌ها و حتی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، همچنان به تعهدات خود در این توافق پایبند بماند.

اما عدم واکنش قاطع ایران به اجرایی شدن مکانیزم ماشه، همانطور که در طول سال‌های اخیر در مقابل خروج آمریکا از برجام و انفعال اروپایی‌ها در دستورکار قرار گرفته، یک پیام ضعف به طرف مقابل است که در مسیری که پیش آمده همچنان با سرعت به پیش برود.

در صورت عدم واکنش ایران حتی نمی‌توان انتظار داشت پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز به بازگشت بی، چون و چرای وی به برجام منجر شود. به بیان دیگر می‌توان انتظار داشت در آن زمان نیز دولت آمریکا شروطی در زمینه‌های موشکی، منطقه‌ای و حقوق بشر برای ایران تعیین کند که به هیچ عنوان قابل پذیرش نخواهند بود.

در این زمینه توجه به این نکته ضروری است که مهم‌ترین بخش تعهدات ایران در قالب برجام از منظر طرف‌های اروپایی و آمریکا، الزام ایران به همکاری با آژانس در بازرسی‌های ویژه از سایت‌های هسته‌ای است؛ به طوریکه به اذعان تمامی طرفین در طول سال‌های اخیر بیش از ۹۰ درصد کل بازرسی‌های آژانس مربوط به سایت‌های ایران بوده است.

همین مسئله موجب شد گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران، که در واکنش به خروج آمریکا از برجام و انفعال اروپا، از اواسط سال ۱۳۹۷ در دستورکار قرار گرفت، عملا با واکنش قاطعی از سوی طرف‌های غربی مواجه نشود؛ چراکه این گام‌ها محدودیتی برای بازرسی‌های آژانس ایجاد نکرد.

در این شرایط تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی با عنوان «اقدام متقابل ایران علیه فعال سازی مکانیسم ماشه» را برای مقابله با اقدامات خصمانه آمریکا تهیه کرده و خواستار بررسی ۳ فوریتی آن شده‌اند.

طراحان این قانون معتقدند در صورتی که اقدام آمریکا منجر به بازگشت قطعنامه‌های سازمان ملل گردد، اجرای تعهدات هسته‌ای از سوی ایران هیچ توجیهی نخواهد داشت و ضروری است که جمهوری اسلامی ایران متقابلاً دست به اقدام بزند.

بر اساس این قانون در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه، ایران به طور متقابل تمامی تعهدات برجامی خود از جمله ممنوعیت‌های هسته‌ای و شفافیت‌های نظارتی را به حالت تعلیق در خواهد آورد. خروج از پروتکل الحاقی و تعلیق دسترسی‌های نظارتی آژانس مهم‌ترین بخش این قانون محسوب می‌شود.

در شرایطی که دولت از نداشتن راهبرد مطلوب در مواجهه با فعال شدن مکانیزم ماشه رنج می‌برد، تصویب چنین قانونی که به معنی «تعلیق تعهدات برجامی» است، می‌تواند در این مسیر به کمک دولت بیاید؛ چراکه تصویب این قانون به معنی «خروج ایران از برجام» نیست و از این جهت با برنامه‌های اصلی دولت تضادی ندارد.

دولت می‌تواند در مذاکرات خود با دیگر طرف‌های برجام، از وجود چنین قانونی بهره ببرد. با وجود این قانون طرف‌های مقابل خواهند دانست با فعال شدن مکانیزم ماشه عملا مهمترین دستاورد خود، یعنی بازرسی‌های آژانس را از دست خواهند داد و این ترتیب در همکاری با ایران برای رفع مشکلات ناشی از تحریم‌های آمریکا همکاری بیشتری خواهند داشت.

این استراتژی، یعنی استفاده از اهرم فشار مجلس، در مذاکرات منجر به برجام، از سوی دولت اوباما مورد استفاده قرار گرفت و در نهایت مجلس آمریکا پس از توافق برجام، هیچکدام از بند‌های الزام آور آن برای آمریکا را تصویب نکرد. همین مسئله نیز دلیل اصلی دست باز ترامپ در خروج از این توافق بود؛ چراکه هیچ قانون داخلی الزام آوری در این زمینه مانع وی نبود.